TÜRKÇE DEYİMLERİ RUSÇAYA ÇEVİRME PROBLEMLERİ VE STRATEJİLERİ

Yıl 2017, Cilt: 65 Sayı: 1, 201 - 2016, 31.12.2017

Gulnara Suleymanova

Öz

Dil, insanların anlaşmalarını sağlayan en önemli araçtır. Bir toplumun kültürel

yapısı, dünya görüşü, inançları, savaşları, örf ve âdetleri ve bu gibi özellikleri dile

yansıyan unsurlardır. İnsanlar arasında iletişim sistemi olan dilin, tam ve mecaz

anlamları vardır. Tam anlam kelimelerin veya cümlelerin doğrudan, direkt anlamlarına

işaret ettiği hâlde, mecaz anlam hayalî betimleme, tasvir için kullanılmaktadır. Bu

tür anlamlar metafor, benzetme, atasözü ve deyimler gibi kavramlarla karakterize

olunur. Deyimler dilin en önemli kısımlarıdır. Dilde en sık kullanılan söz öbeklerinden

olan deyimler, kültürler arası iletişimde önemli rol oynarlar. Öğrenilme ve araştırılma

bakımından her zaman dilbiliminin dikkatini çeken deyimlerle ilgili pek çok çalışma

yapılmış, özellikle de dilciler, deyimleri anlam ve söz dizimi bakımından tanımlamaya

ve açıklamaya çalışmışlardır. Bu çalışmada ise, Türkçe deyimlerin Rusçaya

çevrilme stratejileri ve problemleri sunulmuştur. Bu yazı Türkçe ve Rusça üzerine

örneklenmiştir. Rusça ve Türk devletlerinde tarih, kültür, coğrafi ortam, masal,

gelenek, din ve düşünme tarzları arasında büyük farklar olduğu için Türkçe ve Rusça

konuşan halkların aynı olay için çeşitli düşünceleri var. Türkçe ve Rusçadaki kültürel

ayrıcalıklar çeviride büyük zorlukların ortaya çıkmasına neden olur. Bu makale iki

amaçla yazılmıştır. Birincisi, Türkçe–Rusça deyimlerin çevrilebilirlik boyutunu,

problemlerini göstermektir. İkincisi, deyimlerin tercüme edilmesinde çevirme

stratejilerini araştırmaktır. Bu çalışma çevirmenlerin tercüme esnasında karşılaştığı

çeşitli zorluklara uygun stratejileri derinlemesine araştırmayı amaçlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Türkçe deyimler, Rusça deyimler, deyimleşmiş birleşimler, deyimlerin çeviri problemleri

Idiom Translation Problems and Strategies From Turkish into Russian

Öz

Language is the most important asset providing people’s understanding. The

features such as cultural structur, world – view, beliefs, warfares, usages of a society

are the factors reflecting to a language. Language as a system of communication

between people has literal and figurative meanings. While the literal meaning is

the direct reference of words or sentences to objects, the figurative sense is used for

giving an imaginative description or a special effect. Such a meaning characterizes

notions like metaphors, similes, proverbs and idioms. Idiom is an important part of

a language. Idioms play a significant role in intercommunication culture. There are

many works related to idioms, which have always take attention of linguistics in point

of learning and exploring, especially, lingusts have tried to determine and explain

them in regard to meaning and syntax. In this study, the translation strategies and

problems from Turkic into Russian have been presented. This work has been exampled

on Turkish and Russian languages. Since there are great differences in history,

culture, geographical environment, fairy tale, custom, religion and mode of thinking

between Turkic and Russian states, people who speak Turkish and people who speak

Russian as their native language have different ideas for the same events. These

cultural exclusiveness of Turkish and Russian idioms, which lead to great trouble

in translating. In this study, efforts have been made to meet two objectives. First, to

show the extent of translatability of idioms and their problems in Turkish – Russian.

Next step is to explore the translation strategies of idioms. This paper aims to analyze

characteristics, differences from the perspective of conceptual metaphor and try to

probe into some suitable translation strategies when translators are facing a variety

of difficulties in translation. Moreover, the results of the study led us to conclude that

an ideal translation strategy of translating an idiom by using another idiom in target

language is not always possible. Further results also revealed that there are many

interesting cultural similarities and differences between Turkish and Russian idioms.

Anahtar Kelimeler

Turkish idioms, Russian idioms, phraseological units, translation problems of idioms

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1984), Atasözleri Sözlüğü, Ankara, TDK Yayınları, 49.
• Aksoy, Ö. A. (1988), Atasözler ve Deyimler Sözlüğü, 2 cilt, İstanbul, İnkilap.
• Amosova, N. N. (1963), Osnovı angliyskoy frazeologii, Leningrad, LGU.
• Baker, M. (1992), In other words: A Coursebook on Translation, London and New York, Routledge.
• Carter, R. (1987), Vocabulary: Applied Linguistic Perspectives, London, Allen and Unwin.
• Doğanay, A. (1971), Türkçe Deyimler Sözlüğü, Ankara, Ankara EGE Matbaası.
• Emir, S. (1977), Örnekleriyle Açıklamalı Deyimler Sözlüğü, İstanbul.
• İlı, M., “İngilizce Deyimlerin Türkçeye Çevirisinde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Yolları”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, DÜSBED, Yıl 7, S. 14, Ekim 2015, s. 112- 128.
• Infantova, G. G., Barlas L.G., Seyfulin, M. G., Senına, N. A. (2010), Russkiy Yazık: Vvedenie v Nauku o Yazıke. Leksikologiya, Etimologiya, Frazeologiya, Leksikografiya, Moskva, Akademiçeskiy proekt.
• Ghazala , H. (1995), Translation as Problems and Solutions. (4th ed), Suriya, Dar El -Kalem El – Arabi.
• Grıshanova, V. N. (1984), Leksiko – frazeologicheskie svyazi v literaturnom russkom yazıke i narodnıx govorax, Kİt. Frazeologicheskaya edinitsa i slovo (Semantiko – grammaticheskie razlichiya). Kursk, 1984, 53.
• Koduhov, V. İ. (1974), Obshee yazıkoznanie, Moskva, Vıshaya shkola.
• Meherremlı, G. , İsmayılov, R. (2015), Azerbaycan dilinin frazeologiya lüğeti, Bakı, Altun Kitab, 3.
• Moon, R. (1998), Fixed Expressions and Idioms in English. A Corpus – Based Approach, Oxford, Calendon Pres.
• Orucov, E. E. (1976), Azerbaycanca – Rusca Frazeologiya Lüğeti, (5500 ifade), Bakı, Elm Neşriyyatı.
• Özdemir, E., Açıklamalı – Örnekli Deyimler Sözlüğü, İstanbul, Remzi Kitabevi, 1981.
• Popov, R. N. (1976), Frazeologizmi sovremennogo russkogo yazıka s arxaichnımi znacheniyami i formami slov, Moskva, Vıshaya shkola.
• Resker, Y. A. (1974), Teoriya Perevoda i Perevodçeskaya Praktika: Oçerki Lingvistiçeskoy Teori Perevoda, Moskva, Mejdunarodnıye otnoşeniya.
• Sinan, A. T. (2015), Türkçenin Deyim Varlığı, İstanbul, Kesit Yayınları.
• Strassler, J. (1982), Idioms in English, Germany, Tübingen.
• Saraçbaşı, M. E. (1978), Örnekli ve Açıklamalı Türkçe Deyimler Sözlüğü, İstanbul, Eko Matbaası.
• Şanskıy, N. M. (1969), Frazeologiya Sovremennogo Russkogo Yazıka, Moskva, Vısşaya şkola.
• Vardar, B. (1988), Açıklamalı Dil Bilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul, ABC Kitabevi. Vınogradov, V. S. (2004), Perevod: Obşie i Leksiçeskie Voprosı, Moskva, Universitet knijnıy dom.