UYGUR ATASÖZLERİ VE DEYİMLERİNDE GEÇEN ÇİNCE ALINTILAR ÜZERİNE

Yıl 2018, Cilt: 66 Sayı: 2, 195 - 214, 15.12.2018

Alimcan İnayet

Öz

 Türklerin Çinlilerle olan tarihî, siyasi, iktisadî ve kültürel ilişkileri çok eskilere

dayanır. Bu ilişki Hun döneminden başlayarak Göktürk ve Uygur dönemi boyunca

devam etmiştir. Uygurlar 9. yüzyılın ortalarında eski yurtları olan Doğu Türkistan

topraklarına gelip yerleştikten sonra, özellikle Çinliler 19. yüzyılda bu bölgeyi işgal

ettikten sonra da sürdürülen bu ilişkilerin her iki milletin diline ve edebiyatına yansımış

olması gayet doğaldır. Bugün Çincede yüzlerce Türkçe alıntı olduğu gibi Türkçede de,

özellikle Uygur Türkçesinde çok sayıda Çince alıntı söz konusudur. Bugün Uygur

Türkçesi sözvarlığının önemli bir parçası hâli ne gelmiş olan bu alıntılar Uygur

Türkçesinin konuşma dilinde, edebî eserlerinde, özellikle sözlü edebiyat eserlerinde

sık sık karşımıza çıkmaktadır. Uygur atasözleri ve deyimlerinde kullanılan Çince alıntılar buna örnektir.

Anahtar Kelimeler

Uygur, atasözü, deyim, Çince

Kaynakça

• Abdurahman, H. – E. Abdukadir, A. Tahir (2001). Uyġur tiliġa çettin kirgen sözlerniñ izahliķ luġiti. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.
• Atalay, B. (1998). Divanü Lügati’t-Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• En Shuangcheng (1993). Man han da cidian, Liaoning: Liaoning Minzu Chubanshe.
• Hemdulla, R. (1984). Uyġur tiliniñ izahliķ frazeologiyilik birikmiler sözlügi. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.
• Huang Heqing (2010). 近现代辞源 JINXIANDAICIYUAN. Şanhay: Shanghai Cishu Chubanshe.
• İmin, E. (2006). Uyġur helk maķal-temsilliri 1 – 2. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.
• İnayet, A. (2016). Uygur tarihî koşaklarına yansıyan Çince unsurlar üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 8, 69–79.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur atasözleri ve deyimleri, İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Rehim, M. (1980). Uyġur helk maķal-temsilliri, Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı.
• Sartekin, E. A. (2013). Uyġur helķ maķal-temsilliri. Ürümçi: Şincañ Univérsitéti Neşriyati.
• Sayit, M. (2000). Uyġur helķ maķal-temsilliri. Ürümçi: Şincang Helk Neşriyatı. Uyġur helķ maķal-temsilliri (2007). Ürümçi: Şincang Helk Neşriyati.