ALTUN YARUK’TA SÜREKLİLİK VE TEZLİK BİLDİREN TASVİR FİİLLERİNİN ÇİNCE ORİJİNAL METİNDEKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2018, Cilt: 66 Sayı: 2, 215 - 246, 15.12.2018

Engin Çetin

Öz

 Bu çalışmada Uygur Türkçesinin en önemli ve en hacimli eserlerinden biri

olan Altun Yaruk’ta süreklilik ve tezlik bildiren tasvir fiilleri Çince orijinal metinle

karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Eski Uygur Türkçesinde süreklilik anlamı kal-,

kel-, olur-, tur-, tut-, yat- yorı-; tezlik anlamı ise bėr- yardımcı fiilleriyle sağlanmıştır.

Eserde bu fiillerin görev aldığı tasvir fiillerini içeren kırk beş cümle tespit edilmiştir.

Bu cümleler Çince orijinal metindeki ilgili bölümlerle karşılaştırılmış, Şingko Şeli

Tutung’un çeviri sırasındaki tutumu gözlenmiş, Çince metinde bu anlamı veren

herhangi bir sözün kullanılıp kullanılmamasından hareketle çevirmeni bu yapıları

kullanmaya iten nedenler (ve olası nedenler) üzerinde durulmuştur. Sonuçta Çince

metinde ilgili cümlelerin büyük çoğunluğunda bu yapıları kullanmayı zorunlu kılan

bir sözün yer almadığı, çevirmenin kimi zaman kalıp ifadelerin etkisiyle, kimi zaman söze güç katmak amacıyla tasvir fiil yapılarını tercih ettiği düşüncesine varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Altun Yaruk, Uygur Türkçesi, tasvir fiilleri, süreklilik bildiren fiiller, tezlik bildiren fiiller

Kaynakça

• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. kitap (karşılaştırmalı metin yayını). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AYAyazlı]
• Çetin, E. (2012a). Uygurcada tut- fiiliyle kurulan birleşik fiiller. Dil Araştırmaları, 11, s. 81-104.
• ___ (2012b). Altun Yaruk yedinci kitap. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları. [AYÇetin VII]
• ___ (2017). Altun Yaruk sekizinci kitap. Adana: Karahan Kitabevi Yayınları. [AYÇetin VIII]
• Digital dictionary of budhism. Erişim tarihi: 11.04.2018. Erişim adresi: http://buddhism-dict. net/
• Eraslan, K. (2009). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2014). Kutadgu Bilig grameri – fiil-. 2. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden-Boston: Brill Publications.
• ___ (2013). Tezlik fiilinin kaynağı. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih TEZCAN’a Armağan, 13, s. 169-173.
• Ersan, R. (2015). Altun Yaruk bağlamında Eski Uygurcada fiil birleşmeleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Giles, H. A. (1912). A Chinese – English dictionary. Shangai, China and London.
• Gökçe, F. (2013). Gramerleşme teorisi ve Türkçe fiil birleşmeleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Gulcalı, Z. (2013). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” öyküsü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AYGulcalı Aç Bars]
• ___ (2015). Altun Yaruk Sudur X. kitap (Metin-çeviri-açıklamalar-sözlük). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. [AYGulcalı]
• Johannes, N. (1958a). Suvarṇaprabhāsottamasūtra, das Goldglanz-sūtra, ein Sankrittext des Mahāyāna-Buddhismus, I-Tsing’s chinesische Version und ihre tibetische Übersetzung, Bd. 1. I-tsing’s chinesische Version Übersetz, eingeleitet, erläutert und mit einem photomechanischen Nachdruck des chinesischen Textes versehen. Leiden.
• ___ (1958b). Suvarṇaprabhāsottamasūtra, das Goldglanz-sūtra, ein Sankrittext des Mahāyāna-Buddhismus, I-Tsing’s chinesische Version und ihre tibetische Übersetzung, Bd. 2. Die tibetische Übersetzung mit kritischen Anmerkungen herausgegeben, Leiden.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, giriş, metin ve dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. [AYKaya]
• Nasilov, D. M. (1975). Zur Interpretation der Hilfsverben in den türkischen Sprachen. Bilimsel Bildiriler (içinde s. 505-511). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ölmez, M. (1991). Altun Yaruk III. kitap (= 5. bölüm) Suvarṇaprabhâsasûtra. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 1. [AYÖlmez]
• ___ (2017). Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 65 (2), s. 243-311.
• Rachmatullin, G. R. (1928). Die Hilfsverben und Verbal-adverbien im Altaischen. Ujb. VIII (1-2), s. 1-22.
• Semet, A. (2005). Lexikalische Untersuchungen zur uigurischen Xuanzang-Biographie, Veröffentlichungen der Societas Uralo-Altaica, Xuangzangs Leben und Werk, Band 34, Teil 8, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Tekin, T. (2017). Orhon Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokyürek, H. (2015). Altun Yaruk Sudur IV tegzinç (Karşılaştırmalı metin yayını). Kayseri: Laçin Yayınevi. [AYTokyürek]
• Uçar, E. (2009). Altun Yaruk Sudur V. kitap Berlin koleksiyonundaki fragmanların transliterasyonu ve transkripsiyonu açıklamalar ve dizin. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü. [AYUçar V]
• ___ (2013b). Uygurca Altun Yaruk IX. tegzinç diplomatik neşir usûlüyle yayını, tercüme, açıklamalar ve dizin. İzmir: Dinozor Kitabevi Yayınları. [AYUçar IX]
• Wilkens, J. (2010). Die drei Körper des Buddha (trikāya) das dritte Kapitel der uigurischen Fassung des Goldglanz-Sūtras (Altun Yaruk Sudur) eingeleitet, nach den Handschriften aus Berlin und St. Petersburg herausgegeben, übersetzt und kommentiert. Berliner Turfantexte: XXI, Turnhout (Belgien): Brepols. [AYWilkens]
• Zieme, P. (1996). Altun Yaruq Sudur, Vorworte und Das Erste Buch, Edition und Übersetzung der alttürkischen Version des Goldglanzsūtra (Suvarṇapraphāsasottamasūtra). Berliner Turfantexte: XVIII. Brepols. [AYZieme]