ÇAĞDAŞ UYGURCADAKİ OLUMSUZ İÇERİKLİ ATASÖZLERİ

Yıl 2018, Cilt: 66 Sayı: 2, 351 - 362, 15.12.2018

Zemire Gulcalı

Öz

 Atasözleri halkın ortak düşüncesini, inancını, ahlak anlayışını, millî kültürünü

ve felsefesini yansıtır. Bir başka deyişle atasözleri kültürün aynasıdır; eğitici ve

yönlendiricidir. Genellikle mecazi bir anlam taşıyan atasözlerinin büyük bir kısmı

sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze ulaşmıştır; bazıları zaman dilimi

içinde elenerek kullanımdan düşmüş, unutulmuştur; bazıları ise eski çağlardakinden

farklı şekilde bize ulaşmıştır. Günümüzde atasözleri çok geniş ve çeşitli alanlarda

kullanılmaktadır. Atasözleri denildiğinde genellikle atalarımızın uzun gözlem ve

tecrübeler sonucunda vardıkları hükümlerini hikmetli düşünce, öğüt ve örneklemeler

yolu ile öğütleyen, yol gösteren ifadeler kastedilir. Fakat bazı atasözleri vardı ki

âdeta bir “kötü öğüt” veya “kötü sonuç” izlenimi verir (Örneğin, Yaxşi étiŋni satquçe

ataŋni sat “İyi atını satmaktansa babanı sat.”; Heqni sözligen öz ecilidin burun öler

“Doğruyu söyleyen ecelinden önce ölür.”). Bunlardan bazıları yakın dönemlerde

ortaya çıkmış olsa gerek ki bunu içinde barındıran sözcüklerden anlamak mümkündür,

örneğin: Cigde yağıçi badır bolmas, déhqan balısi kadır bolmaz “İğde ağacından

sütun olmaz, çiftçinin çocuğu memur ol(a)maz.”; Aldi işiktin yiŋne patmaydu, arqa

işiktin poyiz qatnaydu “Ön kapıdan iğne geç(e)mez, arka kapıdan (rüşvet kapısından)

tren geçer.” vb. gibi atasözlerinde geçen kadır “memur” ve poyiz “tren” sözcükleri

ancak 20. yüzyılda Rusçadan Uygurcaya giren sözcüklerdendir. Bu tür maqaltemsilleri

günümüze tatbik etmek düşüncesiyle elemek elbette yanlış olur. Selbi

maqal-temsiller de atasözlerinin bir parçasıdır; dolayısıyla bu tür atasözlerine de yer

vermek, araştırmaya dâhil etmek gerekir. Bu tür atasözleri üzerine şimdiye değin bir

çalışma yapılmamıştır. Bu yazımda çağdaş Uygur atasözleri içindeki olumsuz anlam

içeren bazı atasözleri üzerinde durulacak.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, çağdaş Uygurca, olumsuz içerikli atasözü

Kaynakça

• Hezbakiyev, A., Nadiriy, S., Şavayev, Ş. (2003). Uyğur xelqiniŋ maqal ve temsilliri. Kazakparat Neşriyati.
• Emet, A. (2001). Uyğur xelq maqal-temsilliri izahlıq luğıti. Kaşgar: Qeşqer Uygur Neşriyati.
• Gültekin, M. (2014). Uygur atasözlerinin sentaksı üzerine bir araştırma. TÜBAR, XXXB, s. 185-211.
• İmin, E. (2006). Uyğur xelq maqal-temsilliri 1-2. Ürümçi: Şinciang Xelq Neşriyati.
• Jarring, G. (1964). An eastern Turki-English dialect dictionary. Lund.
• Jarring, G. (1985). The moen collection of eastern Turki (new Uighur) proverbs and popular sayings. Lund: Publication of Royal Society.
• Kaçalin, M. S. (2016). Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaman, A. (2016). Uygur atasözlerinde kadın. Türk Dünyası dil ve edebiyat dergisi, 44, s. 93-111.
• Le Coq, A. V. (1911). Sprichwörter und Lieder aus der gegend von Turfan. Leipzig-Berlin: B, G Teubner Verlag.
• Öztopçu, K. (1992). Uygur atasözleri ve deyimler. İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• Polat, A. (1995). Uyğur tili leksikologiyisi. Kaşgar: Qeşqer Uygur Neşriyati.
• Rehim, M. (1990). Uyğur xelq maqal-temsilliri. Ürümçi: Şinciang Uygur Neşriyati.
• Samet, B. (2011). Uygur atasözleri ve deyinleri b, p, t, c maddeleri (Metin-çeviri-açıklama). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sartekin, A. E. (2007). Uygur halk atasözleri. Ürümçi: Şinciang Üniversitesi Neşriyati.
• Sayit, M. (2000). Uyğur helq maqal-temsilliri. Ürümçi: Şinciang Uygur Neşriyati.
• Uyğur xelq éğiz edebiyati qamusi (1-12). (2005). (Cilt 7). Ürümçi/Şinciang Xelq Neşriyati; Pekin/Milletler Neşriyati.
• Uyğur tiliniŋ izahlıq luğıti. (1999). Ürümçi: Şinciang Xelq Neşriyati.
• Uyğuri, Ö. A. (2009). Uygur halk atasözleri ve izahları. Ürümçi: Şinciang Xelq Sehiye Neşriyati.
• Yasin, S. (2006). Uygur atasözleri a, e maddeleri (Metin-çeviri-açıklama). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.