GÖSTER- VE GÖRSET-/ ĠÓRSETFİİLLERİNİN YAPISI ÜZERİNE

Yıl 2005, Cilt: 53 Sayı: 2005/1, 124 - 139, 01.01.2008

Ahmet Günşen

Öz

Bugün Türkiye Türkçesi yazı dili ve ağızları ile bazı çağdaş Türk lehçelerinde aynıanlamda kullanılan biri göster-, diğeri görset- ~ körset- şeklinde olan iki fiil şekliylekarşılaşılmaktadır. Bunlardan görset- / körset- şekli, bazı dilcilerce göster- / kösterbiçiminingöçüşmeli şekli sayılmış; bu da genel bir kanaat oluşturmuştur.Ancak, bu çalışmada bunun böyle olmadığı, yani ortada bir fiilin biri asıl, diğerionun göçüşmeli şeklinden oluşan iki fiil varyantının değil, tam tersine aynı anlamdaiki fiilin bulunduğu Türk dilinin tarihî ve çağdaş verileriyle ortaya konulmuştur.Buna göre, göster- (< köster- < kö-z-ter-) ve görset- / körse- / körsöt- ( < kö-r-üz+e-t-) fiilleri, Türk dilinde 13. yüzyıldan beri var olan iki ayrı yapıdaki fiildir. Bugün de çağdaş Türk lehçelerinde kullanım sıklıkları farklılaşmış olarak varlıklarını sürdürmektedirler.

Anahtar Kelimeler

göster-, görset- / körset- / körsöt- fiilleri, Türkiye Türkçesi, Anadolu ağızları, Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi, Harezm Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, Çağatay Türkçesi, çağdaş Türk lehçeleri, göçüşme (methatés), -set- ve -ter- ekleri

GÖSTER- VE GÖRSET-/ ĠÓRSETFİİLLERİNİN YAPISI ÜZERİNE

Öz

görset-˜ körset- in literary language and some dialects of Turkey Turkish and somecontemporary Turkish dialects. The form of görset- / körset- have been consideredas metathesis form of the shape of göster- / köster-; and this has made a generalconviction.But in this study it is exhibited with the historical and contemporary languagedatums of Turkish language that there are not two variants of verbs as one of them isgenuine and the other one is the metathesis form of the first. On the contrary, there arenot two verbs of different structures but same meanings.According to this, göster- (< köster- < kö-z-ter-) and görset- / körse- / körsöt- (< kö-r-ü-z+e-t-) verbs are of two different structures which have been existing since13th century in Turkish language. Today they are still maintaining their existence asdiversified of usage frequency in contemporary Turkish dialects.

Anahtar Kelimeler

göster-, görset- / körset- / körsöt- verbs, Turkey Turkish, Anatolian dialects, ancient Turkish, Karahanlı Turkish, Harezm Turkish

Kaynakça

• Arat, R. Rahmeti (1992); Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atebetü’l-Hakayık, 2.Baskı, Ankara:TDK Yay., (AH).
• Ata, Aysu (1997); Kısasü’l-Enbiyâ (Peygamberler Kıssası), c. I-II, Ankara: TDK Yay.,(KE).
• Ata, Aysu (1988); Nehcü’l-Ferâdîs (Uştmahlarnıng Açuk Yolı/Cenetlerin Açık Yolu)III, Dizin-Sözlük,Ankara: TDK Yay., (NF).
• Atalay, Besim (1985a); Divanü Lûgati-it-Türk Tercümesi I, Ankara: TDK Yay.,(DLT-I).
• Atalay, Besim (1985b); Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi II, Ankara: TDK Yay., (DLTII).
• Atalay, Besim (1985c); Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi III, Ankara: TDK Yay., (DLTIII).
• Atalay, Besim (1986); Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks” IV, Ankara: TDK Yay.
• Bang Kaup, W. (1980); Berlindeki Macar Enstitüsünden Türkoloji Mektupları (1925-1934), Çev.: Şinasi Tekin, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.
• Banguoğlu, Tahsin (1986); Türkçenin Grameri, 2. basılış, Ankara: TDK Yay.
• Baskakov, N.A. (1991); Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, Çev.: İsmail Kaynak ve A. MecitDoğru, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Caferoğlu, Ahmet (1988); “Anadolu Ağızlarında Metathése Gelişmesi”, TDAY Belleten1955, 2. baskı, Ankara: TDK Yay.: 1-7.
• Clausen, Sir Gerard (1972); An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-CenturyTurkish, Oxford.
• Coşkun, Volkan (2000); Özbek Türkçesi Grameri, Ankara: TDK Yay.Çeneli, İlhan (1997); Kırım Tatarcasında Yapım Ekleri, Çev.: Mustafa Argunşah, Ankara:TDK Yay.
• TDK (1972); Derleme Sözlüğü, VI. cilt (G), Ankara.
• Eckmann, J. (1995); Nehcü'l-Ferādìs UştmaòlarnıÆ Açuq Yolı, I Metin-II Tıpkıbasım,Yay.: S. Tezcan-H. Zülfikar, Ankara: TDK Yay., (NF)