YENİSEY VE ALTAY KIRGIZLARINDA SİYASİ UNVAN OLARAK ACO VE İDİ TERİMLERİNİN MENŞESİ VE ANLAMI

Yıl 2019, Sayı: 67, 27 - 38, 01.06.2019

Anvarbek Mokeev

Öz

Bilimsel kaynaklarda Eski Çağ Yenisey Kırgızları hükümdarlarına

verilen aco unvanının menşesine ilişkin bu zamana kadar ortak görüş

bulunmamaktadır. Bu makalede konuya ilişkin yeni kaynakların bilgileri

ışığında bu unvanın anlamına dair yeniden yorumlama yapılmaya

çalışılmış, Eski Çağ Yenisey, Orta Çağ Altay ve Tanrı Dağları Kırgızlarının

siyasi geleneklerinin gelişimi ve değişimine yer verilmiştir. Ayrıca

XIII. yüzyılın başında Altay ve Yenisey Kırgızları tarafından önceden

kullanılan inal ve aco/idi unvanlarının mahiyetinin aynı olduğunu

öne süren bilim adamlarının görüşleri yeniden değerlendirmeye tabi

tutulmuştur.

Anahtar Kelimeler

aco, idi, inal, Yenisey, Altay ve Tanrı Dağı Kırgızları

ON THE ORIGINS AND MEANING OF THE POLITICAL TITLES AJO AND IDI OF THE ALTAI-YENISEIAN KYRGYZ

Öz

In scientific literature there is no consensus still about the origin of

the title Kyrgyz-ajo, the ancient Yeniseian Kyrgyz state rulers. In this

article, in the light of new information sources, we made an attempt

to find a new interpretation of the meaning of the term and its evolution

which can be traced in the political tradition of the Yenisei, Altai

and Tian Shan Kyrgyz, who used the terms in the late Middle Ages.

The simultaneous usage of the terms inal and idi at the beginning of the XIIIth century shows them as political nomenclature in the titles

of the Altai-Yeniseian Kyrgyz. It also shows the vulnerability of the

arguments of those researchers who assume the identity of the terms

inal and aje /idi.

Anahtar Kelimeler

ajо, idi, inal, Altai-Yeniseian and Tian-Shan Kyrgyz

Kaynakça

• Alimov, R. (2016a). Yenisey Kırgızlarının hükümdar unvanı “aco = inal” mıydı?. Türk Devlet Yönetimi Geleneği. Bişkek: KTÜ “Manas”.
• Alimov, R. (2016b). On the Yenisei Kirghiz title ā-rè. Acta Orientalia AcademiaeScientiarum Hungaricae, 69(3), 265-283.
• Bartol’d, V. (1963). Kirgizi. İstoriçeskiy oçerk, sobraniye soçineniy. Tom II.Мoskova: İzdatel’stvo “Nauka”.
• Biçurin, N. (1950). Sobraniye svedeniy o narodah, obitavşih v sredney azii vdrevniye vremena. Tom I. Мoskova-Leningrad: Akademiya Nauk SSSR.
• Butanayev, V., Hudyakov, Yu. (2000). İstoriya yeniseyskih kırgızov. Abakan:Hakasskogo Gosudarstvennogo Universiteta im. N. F. Katanova.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish.Oxford: Oxford Üniversitesi.