NÜSHALARI IŞIĞINDA KİTÂBU’L-İDRÂK Lİ-LİSÂNİ’L-ETRÂK

Yıl 2019, Sayı: 67, 65 - 86, 01.06.2019

Ünal Aldemir

Öz

Memlûk sahasının çift dilli sözlüklerinden biri olan Kitâbu’l-İdrâk

li-Lisâni’l-Etrâk, gerek müellifi gerek ihtiva ettiği malzeme gerek usul

kapsam ve tertip şekli bakımından benzerleri içinde müstesna bir yere

sahiptir. Eser, çift dilli oluşu ve barındırdığı Türkçe malzemenin, farklı

lehçe örneklerini yansıtmasıyla -şüphesiz- yazılması da istinsah edilmesi

de zor bir eserdir. Eserin aslı elimizde olmadığından aslının izini

elimizdeki nüshalarından sürmek durumundayız. Bu makalede, eserin

aslının daha iyi anlaşılmasına katkı sağlamak amacıyla eldeki üç nüsha

ortak ve farklı taraflarıyla tanıtılmaya gayret edilecektir. Tanıtma, eserin

özelliklerinin anlaşılması için konusuna göre tespit edilmiş dokuz

başlık altında yapılacak; her konu, nüshalardan örneklerle desteklenmeye

çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Memlûk Kıpçakçası, Sözlük Bilim, Kitâbu’l-İdrâk li-lisâni’l-Etrâk

KİTAB AL-IDRAK LI-LİSAN AL-ATRAK IN CONSIDERATION OF ITS COPIES

Öz

Kitab al-Idrak li-Lisan al-Atrak, which is one of the billingual

dictionaries of Memluk field has an exceptional place among its

counterparts in terms of its author, content, method, scope and way

of arrayal. Being bilingual and consisting of the examples of different

Turkish dialects inarguably make this literary work difficult to write

and copy. Since the original copy of the work is not available to us, the original copy is to be traced through the available copies. Concordantly,

in order to contribute the better understanding of this literary work, this

article attempts to introduce the work based on similar and divergent

aspects of three available copies. In this respect, to ensure a deeper

insight into the text characteristics, the presentation of the work will

be made under nine headings that have been assigned according to the

topic in which each topic will be supported with examples from the

copies.

Anahtar Kelimeler

Mamluk Kipchak, Lexicography, Kitab al-Idrak li- Lisan al-Atrak

Kaynakça

• Atalay, B. (1945). Ettuhfet-üz-zekiyye fil-Lûgat-it-Türkiyye. İstanbul: TDK Yayınları.
• Atay, H., Atay, M., Atay İ. (1964). Arapça-Türkçe büyük lûgat I. Ankara: BayrakMatbaası.
• Atay, H., Atay, M., Atay İ. (1968). Arapça-Türkçe büyük lûgat II. Ankara: BayrakMatbaası.
• Atay, H., Atay, M., Atay İ. (1981). Arapça-Türkçe büyük lûgat III. Ankara: BayrakMatbaası.
• Battal A. (1932). Kitâb al-İdrâk li-Lisân al-Atrâk. Azerbaycan Yurt Bilgisi, 4, 177-187.
• Caferoğlu, A. (1931). Kitâb al-İdrâk li-Lisân al-Atrâk. İstanbul: Evkaf Matbaası.
• Clauson, S. G. (1972) An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish.Oxford.
• Develi, H. (2002). Kitabu’l İdrâk. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 26, 108.
• Doğan, Y. (2016). Ebû Hayyân el-Endelüsî’nin Kitâbu’l-İdrâk li-Lisâni’l-Etrâkadlı eserinin dilbilim açısından incelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyatDergisi, 20, 329-348.
• Doğan, Y. (2005) Fahreddîn Divriğî’nin hayatı, ilmi şahsiyeti ve eserleri. CumhuriyetÜniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9, 125-136.
• Ebû Hayyan. (1402). Kitâbu’l-İdrâk li-Lisâni’l-Atrâk. İstanbul: İstanbul ÜniversitesiKütüphanesi, Arapça Yazmalar Bölümü, Numara: 3856.
• Ebu Hayyan. (?). Kitâbu’l-İdrâk li-Lisâni’l-Atrâk. Kahire: Daru’l-Kutub ve’l-Vasaiki’l-Kavmiyya.
• Ebû Hayyan. (1335). Kitâbu’l-İdrâk li-Lisâni’l-Atrâk. İstanbul: Beyazıt YazmaEserler Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi Bölümü, Numara: 2896.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon(I-II). Otto Harrassowitz Verlag.
• Ermers, R. (1999). Arabic grammars of Turkic, the Arabic linguistic model appliedto foreign languages & translation of Abû Hayyân al-‘Andalusî’s Kitâbal-‘İdrâk li-Lisân al Atrâk. Leiden- Boston-Köln.
• İzbudak V. (1989). El-İdrak haşiyesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Kaymaz, Z. (2016). Kitâb-ı Beylik nasıl bir eserdi? Atatürk Üniversitesi TürkiyatAraştırmaları Enstitüsü Dergisi, 55, 149-157.
• Mütercim Âsım (1230-1233). al-Okyânûs al-basît fî tercemeti’l Kâmûsi’l-Muhît(I-II-III). İstanbul: Asitane Yayınları.
• Özyetgin, A. M. (2001). Ebû Hayyân Kitâbü’l-İdrâk li-lisâni’l-Etrâk fiil: tarihikarşılaştırmalı gramer ve sözlük denemesi. Ankara: Köksav Yayınları.
• Tietze, A. (2002): Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Cilt 1. İstanbul:Simurg Yayınları.
• Toparlı, R., Vural, H., Karaatlı, R. (2003). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.