Plant names in an old medical manuscript “Tabibnâme”

Yıl 2020, Sayı: 69 (Haziran), 7 - 34, 01.06.2020

Ahsen Ayan Hacı Ömer Karpuz

Öz

Tabibnâme was written by Fakîr Ahmed Şeyhzâde in the 18th century. The manuscript is in Turkish and includes the subjects of alternative medicine, pharmacy and plant science. The text also consists of political, religious, moral, medical and philosophical information. Therefore, Tabibnâme is very important both in terms of the information it contains about Turkish language and Turkish cultural history and medicine and pharmacy terminology due to its vocabulary use and linguistic features. 101 plant names were used in Tabibnâme. In this article, we examined these plant names in terms of diachronic phonetic changes. In addition, we examined whether or not these names are used in Turkish. Today, 35 plant names are used with various phonetic changes and 46 plant names are used in the same forms and 20 plant names are no longer used in Turkish. 27 plant names are Turkish, 25 are Arabic, 22 are Persian, 18 are Greek and 1 is Indonesian. 8 plant names are observed crosslinguistically. 101 plant names were used for 152 times in Tabibnâme. In addition, 7 plant names were used 14 times with the subtype names.

Anahtar Kelimeler

Tabibnâme, Fakîr Ahmed Şeyhzâde, Alternative Medicine, Botanics, Pharmaceutics, Plant Names

Eski bir tıp el yazması “Tabibnâme”de bitki adları

Öz

Tabibnâme, 18. yüzyılda Fakîr Ahmed Şeyhzâde tarafından yazılmış olan alternatif tıp, eczacılık ve bitki bilimi konularını içeren Türkçe el yazması bir metindir. Metin ayrıca dönemin siyasi, dinî ahlaki, tıbbi, felsefi vb. hususlarında da bilgiler taşımaktadır. Tabibnâme, barındırdığı söz varlığı ve dil özellikleri nedeniyle tıp ve eczacılık terminolojisi bakımından olduğu kadar Türk dili ve Türk kültürü tarihi bakımından da oldukça önemlidir. Tabibnâme metninde 101 adet bitki adı kullanılmıştır. Bu makalede, metinde kullanılan bitki adları art zamanlı ses değişiklikleri bakımından ve bugün Türkiye Türkçesinde kullanılıp kullanılmadıklarına göre değerlendirildi. 35 bitki adı bugün Türkiye Türkçesinde çeşitli ses değişikliklerine uğramış biçimleriyle ve 46 bitki adı ise aynı biçimleriyle kullanılmaktadır. Buna karşılık 20 bitki adı bugün Türkiye Türkçesinde kullanılmamaktadır. Bitki adlarının 27’si Türkçe, 25’i Arapça, 22’si Farsça, 18’i Yunanca ve 1 tanesi de Endonezya dilindendir. 8 bitki adı birden çok dillidir. 101 bitki adı, Tabibnâme metninde 152 kere kullanılmıştır. Ayrıca 7 bitki adı, alt tür adlarıyla birlikte 14 kere kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tabibnâme, Fakîr Ahmed Şeyhzâde, alternatif tıp, botanik, eczacılık, bitki adları

Kaynakça

• Baytop, T. (1997). Türkçe bitki adları sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Deny, J. (2009). Türk dil bilgisi. Çev.: Ali Ulvi Elöve (1941), Uyarlayan: Ahmet Benzer. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Deny, J. (2013). Türk dili gramerinin temel kuralları. Çev.: Oytun Şahin. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları. Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi. Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım. Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü.Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gürson, O. ve Özçelik, G. (2005). Tarçının tarih boyunca ve günümüzdeki kullanımı. Ankara Üniversitesi OTAM, 18, 171-183. Kanar, M. (2003). Örnekli etimolojik Osmanlı Türkçesi sözlüğü. İstanbul: Derin Yayınları. Karaağaç, G. (2015). Türkçenin alıntılar sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları. Karakaş, A. (2017). Fakir Ahmed Şeyhzade’nin Tabibnâmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Tez No: 452057. Karpuz, H. Ö. ve Gaddar, Z. (2012). Süheyl ü Nevbahar’da hayvan adları. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 4, 58-83. Kaşgarlı, M. (2007). Divanü Lugati’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi. Nişanyan, S. (2007). Sözlerin soyağacı. İstanbul: Adam Yayıncılık. Önler, Z. (1990). XIV. ve XV. yüzyıl Anadolu Türkçesi botanik terimleri. Journal of Turkish Studies (Fahir İz Armağanı I), 14, 357-392. Önler, Z. (1999). Müntahab-ı Şifa II sözlük. İstanbul: Simurg. Önler, Z. (2004). XIV-XV. yüzyıl tıp metinlerinde Türkçe bitki adları. Kebikeç,18, 273-301. Öztürk, A. E. (2006). Meyve kitabı (alıç). İstanbul: Kitabevi. Parlatır, İ. (2009). Osmanlıca Türkçe sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları. Redhouse, J. (2013). Türkçe / Osmanlıca-İngilizce Redhouse sözlüğü. İstanbul: Sev Yayıncılık. Remzi, H. (2018). Lügat-i Remzi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu. Şahin, H. (2007). Cāmi’ü’l-Fürs örneğinde XVI. yüzyıl bitki isimleri. Turkish Studies, 2(2), Spring, 570-602. Şahin, H. (2015). Eski Anadolu Türkçesi. Ankara: Akçağ Yayınları. Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi (1999). Lehcetü’l-lugat. Haz.: H. Ahmet Kırkkılıç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.