Çağatay Türkçesiyle yazılmış Nur-Name

Yıl 2023, Sayı: 75, 7 - 32, 01.06.2023

Perihan Ölker Gökhan Ölker

https://doi.org/10.32925/tday.2023.93

Öz

İslam âlimlerinin ve tasavvufi akımların ayet ve hadislere dayandırarak benimsediği ve izah ettiği Nur-ı Muhammedî kavramının hem batı Türk edebiyatında hem de doğu Türk edebiyatında konu edildiği görülmektedir. Allah, kâinatı yaratmadan önce nübüvvet nurunu yaratmış, yüz bin yıl beklemiş ve geriye kalan bütün mahlukatı da bu nurdan yaratmıştır. Nur-ı Muhammedî peygamberden peygambere intikal etmiş, en son Hz. Muhammed’de (sav) karar kılmıştır. Onun vefatından sonra varlığını dört halife ve veliler üzerinden sürdürdüğü, âlemin bu surette ayakta kaldığı, İslam tasavvufunda kabul edilen bir düşüncedir. Nur-ı Muhammedî’yi konu edinen, şimdiye kadar mensur tertip edilmiş bu eserler nur-name adıyla edebiyatta yerini almıştır. 17. yüzyıl başında Osmanlı sahasında, 20. yüzyıl başlarında da Çağatay sahasında nur-name tespit edilmiş ve üzerinde çalışma yapılmıştır. Şimdiye kadar tespit edilmiş Türkçe üç esere ilaveten bu çalışmada ele alacağımız Nur-name, Konya Ahmet Rasih İzzet Koyunoğlu Şehir Müzesi ve Kütüphanesi’nde bulunmuştur. Katalogda dilinin Osmanlıca olarak kaydedildiği görülmektedir. Çağatay Türkçesi olan el yazması eserin yazılış tarihi ve yazarı belli değildir. Daha önce taş baskı olarak tespit edilmiş iki nur-nameden içerik ve söz varlığı açısından ayrışmaktadır. Metni çeviri yazıyla aktararak hem eserin içeriği hem de dili hakkında tespitlerde bulunmaya çalışacak, Çağatay Türkçesinin imlası hususunda bazı meselelere de işaret edeceğiz.

Anahtar Kelimeler

Nur-name, Klasik Sonrası Dönem Çağatay Türkçesi, Nur-ı Muhammedî, Çağatay Türkçesi İmlası, Dinî-Tasavvufi Türk Edebiyatı

Nur-Name written in Chaghatai Turkish

Öz

It is seen that the concept of Nur-ı Muhammedi, which is adopted and explained by Islamic scholars and mystical movements based on verses and hadiths, is the subject of both western Turkish literature and eastern Turkish literature. Before creating the universe, God created the light of prophecy, waited a hundred thousand years, and then created all the remaining creatures from this light. The Nur-i Muhammedi was transferred from prophet to prophet, and finally decided on Prophet Muhammad. It is a belief accepted in Islamic mysticism that he continued his existence through the four caliphs and saints after his death, and that the world survived in this way. These works about Nur-ı Muhammedi has been written in prose form and have taken their place in literature under the name of nur-name. Nur-names were identified and studied in the Ottoman lands at the beginning of the 17th century and in the Chaghatai lands at the beginning of the 20th century. In addition to the three works identified in Turkish so far, the Nur-name, which we will discuss in this study, was found in Konya Ahmet Rasih Izzet Koyunoğlu City Museum and Library. It is seen that the language of the manuscript is recorded as Ottoman Turkish in the catalogue. The date and author of the manuscript, whose language is Chaghatai Turkish, is unknown. It differs from the two nur-names, which were previously identified as lithographs, in terms of content and vocabulary. We will make some points about both the content and language of the work through transliteration. In particular, we will point out some issues regarding the spelling of Chaghatai Turkish.

Anahtar Kelimeler

Nur-name, Chaghatai Turkish in Post-Classical Period, Chaghatai Turkish in Post-Classical Period, Spelling of Chaghatai Turkish, Religious-Sufi Turkish Literature

Kaynakça

• Açık, T. ve Kaçar M. (2013a). Cafer Iyânî Bey, Nûr-nâme, varlığın incisi. Büyüyenay.
• Açık, T. ve Kaçar M. (2013b). Sultan I. Ahmed’e sunulan Nur-ı Muhammedî konulu bir eser: Nûr-Nâme. Turkish Studies, 8(1), 1741-1780.
• Akkaya, V. (2021). İbnü’l-Arabî’nin Nûr-i Muhammedî açısından Hz. Muhammed ve diğer peygamberler arasındaki ilişkilere bakışı. Sufiyye, 10, 180-202.
• Argunşah, M. (2014). Çağatay Türkçesi. Kesit.
• Berbercan, M. T. (2017). İsveç Türkolojisinden iki bilgin: Gustaf Raquette ve Gunnar Jaring, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 10, 42-54.
• Çağbayır, Y. (2006). Ötüken Türkçe sözlük. Ötüken Neşriyat. 20 Kasım 2021 tarihinde http://www.otukensozluk.com/ adresinden edinilmiştir.
• Darmenova, G. (2021). Çağatayca Mecmû‘a-i Resâ’il-i ‘Acîbe (inceleme-metin-Türkiye Türkçesine aktarma-dizin-tıpkıbasım), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eckmann, J. (2017). Çağatayca el kitabı. Türk Dil Kurumu.
• İnce, E. (2022). Tasavvufî tefsirlerde nur-ı Muhammedî düşüncesi -Tüsterî, Baklî ve Bursevî Tefsiri Örneği-. Sufiyye, 12, 131-150.
• Jarring, G. (1933). Studien zu einer osttürkischen Lautlehre. Borelius.
• Kocaoğlu, T. (2003). Tarihi Türk lehçeleri metinlerinin transkripsiyonlanmasında kapalı é/i meselesi. Türk Kültürü, 483-484, 266-281.
• Kuru, E. (2013). Cafer Iyânî’nin Nûr-Nâmesi (inceleme-metin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale: Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Merçil, Erdoğan (2003). Mahmud-ı Gaznevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam ansiklopedisi içinde (C 27, s. 362-365). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Özer, A. (2014). Molla Muhammed Zaferbek Muhammed oğlı “Nur-name” (inceleme-metin-dizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Öztürk, R. (1994). Yeni Uygur Türkçesi grameri. Türk Dil Kurumu.
• Öztürk, R. (1997). Uygur ve Özbek Türkçelerinde fiil. Türk Dil Kurumu.
• Öztürk, R. (2005). Özbek Türkçesi el kitabı. Çizgi Kitabevi.
• Steingass, F. J. (2017). A Comprehensive Persian-English dictionary. Çağrı. 20.11.2022 tarihinde http://dsal.uchicago.edu/dictionaries/steingass/ adresinden edinilmiştir.
• Turan, F. (2019). Metin ve gramer özellikleri bakımından Çağatayca manzum Kéyik-Nâme hikâyesi. Türkiyat Mecmuası, 29(1), 199-214.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Güncel Türkçe sözlük. 19.04.2022 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Yazım kılavuzu. 19.04.2022 tarihinde https://www.tdk.gov.tr/kategori/icerik/yazim-kurallari/ adresinden edinilmiştir.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Ünlüsoy, K. (2020). Anadolu’da hz. Ali tasavvurları (XIII.-XVI. yüzyıllar). Türk Tarih Kurumu.
• Yeloğlu, A. (2018). Kaşgar’da 1923-1940 arası basılan yayınların dili: Çağatayca ve Yeni Uygurca ile karşılaştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz Ceylan, E. (1991). Ana Türkçede kapalı e ünlüsü. Türk Dilleri Araştırmaları, 1, 151-165.