On the missing couplets of Çarh-Name

Yıl 2023, Sayı: 76, 101 - 122, 01.12.2023

Orhan Kılıçarslan

https://doi.org/10.32925/tday.2023.105

Öz

Charh-nama, which is claimed by Fuad Köprülü to be the first Turkish text written in Anatolia, is a verse by Ahmad Faqih. Although Köprülü states that Ahmed Faqîh lived in the 13th century, recent research has pointed out that there was another poet with the same name who was alive in the mid-14th century. Despite the evaluations regarding the age of the poet, there is no uncertainty about the attribution of the Charh-nama to the name of Ahmad Faqih. The seventeen couplets after the eighty-third couplet of the verse are missing from Eghridirli Hadji Kemal’s Cami‘uʼn-nazaʼir, the only copy of Charh-nama. Some time ago, it was found out that the pages, which were thought to have been added sequentially/unsequentially to a collection of poetry (madjmua) registered under the name “Madjmua Faraid”, belonged to the Bayezid copy BD (No: 5782), which is the most voluminous copy of Eghridirli Hadji Kemal’s Camiʻuʼn-nezaʼir, which also contains the text of Charh-nama. Throughout the study, the Bayezid copy and the parts detected in the collection of poetry (mecmua) are discussed in terms of Charh-nama, and at the end of the study, the full text of Charh-nama, which is an important text in terms of the history of Turkish language and literature, is presented with the addition of missing couplets.

Anahtar Kelimeler

Ahmad Faqih, Charh-nama, Camiʻuʼn-nazaʼir, Eghridirli Hadji Kemal, collection of poetry (mecmua).

Çarh-Nâme’nin eksik beyitleri üzerine

Öz

Anadolu sahasında yazılmış ilk Türkçe metin olduğu Fuad Köprülü tarafından öne sürülen Çarh-nâme, Ahmed Fakîh’e ait bir manzumedir. Köprülü tarafından 13. yüzyılda yaşadığı belirtilen Ahmed Fakîh’in, son araştırmalarla birlikte 14. yüzyılın ortalarında hayatta olan aynı isimde bir başka şair olduğuna işaret edilmiştir. Şairinin yaşadığı çağa ilişkin değerlendirmelere karşın Çarh-nâme’nin Ahmed Fakîh ismine aidiyeti konusunda bir belirsizlik bulunmamaktadır. Çarh-nâme’nin yegâne nüshasının bulunduğu Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiʻüʼn-nezâʼir adlı nazire mecmuasında manzumenin seksen üçüncü beytinden sonraki on yedi beyit eksiktir. Bir süre önce “Mecmua Feraid” adı ile kayıtlı bir mecmuaya sıralı/sırasız bir biçimde eklendiği düşünülen varakların Çarh-nâme’nin metnini de barındıran Eğridirli Hacı Kemâl’in Câmiʻüʼn-nezâʼir adlı nazire mecmuasının en hacimli nüshası olan Bayezid nüshasına BD (No: 5782) ait olduğu tespit edilmiştir. Çalışmada bu kısımların Bayezid nüshası ile olan ilgisine ilişkin çeşitli açılardan değerlendirmeler yapılmış, hem Çarh-nâme hem de aynı varaklarda devam eden diğer manzumelerin birbiriyle olan bağlantıları ortaya konulmuştur. Mecmuada bulunan ilgili varaklar ile Bayezid nüshasının genel özellikleri açısından yapılan karşılaştırma ve değerlendirmelerin de iki metin arasındaki ilişkiyi desteklediğini söylemek mümkündür. Çalışmanın genelinde Bayezid nüshası ve mecmuada tespit edilen kısımlar Çarh-nâme özelinde ele alınmış, çalışmanın sonunda ise Türk dili ve edebiyatı tarihi açısından önemli bir metin olan Çarh-nâme’nin eksik beyitlerinin de eklenmesiyle tam metni sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Fakîh, Çarh-nâme, Câmiʻüʼn-nezâʼir, Eğridirli Hacı Kemâl, mecmua

Kaynakça

• Akar, M. (1986). Şeyyad Hamza hakkında yeni bilgiler-I. Türklük Araştırmaları Dergisi, 2, 1-14.
• Bayram, M. (2000). Anadolu’da te’lif edilen ilk Türkçe eser meselesi. Erdem, 36, 899-906.
• Boz, E. (2019). Ahmed Fakih’e atfedilen iki eser üzerinde “aitlik tespitine yönelik” biçimbilgisel bir karşılaştırma. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 8(18), 167-179.
• Câmiʻüʼn-Nezâʼir. (t.y.a). Demirbaş No: 804-805. AÜDTCF Kütüphanesi İsmail Saib I-II. Ankara, Türkiye.
• Câmiʻüʼn-Nezâʼir. (t.y.b). Demirbaş No: 5782. Bayezid Devlet Kütüphanesi. İstanbul, Türkiye.
• Ercilasun, A. B., İz F. ve Kut, G. (1985). Başlangıcından günümüze kadar büyük Türk klâsikleri (C 1). Ötüken.
• Ertek Morkoç, Y. (2003). Eğridirli Hacı Kemal’in Câmiüʼn-Nezâir’i (metin ve mecmua geleneği üzerine bir inceleme). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kılıçarslan, O. (2022). Eğridirli Hacı Kemâl Câmiʿü’n-nezâʾir eksik şiirler Bâyezîd nüshası no: 5782 (inceleme-metin-tıpkıbasım). Grafiker.
• Koç, M. (2011). Anadolu’da ilk Türkçe telif eser. Bilig, 57, 159-174.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad. (1926). Selçuklular devrinde Anadolu şairleri II: Ahmed Fakih. Türk Yurdu, 22, 149-151.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad. (1928). Milli edebiyat cereyânı’nın ilk mübeşşirleri. Devlet Matbaası.
• Kut, G. (1986). Mecmua. Türk Dili ve Edebiyatı ansiklopedisi içinde (C VI, 171). Dergâh.
• M. Hâlid Bayrı. (1927). Câmi’ü’n-nezâ’ir. Milli Mecmua, VIII(89), 1432-1433.
• Mansuroğlu, M. (1956). Ahmed Fakîh, Çarh-nâme. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Mazıoğlu, H. (1974). Ahmed Fakih, Kitâbu evsâfı mesâcidi’ş-şerîfe. Türk Dil Kurumu.
• Mecmua Feraid. (t.y.). Demirbaş No: 22 Sel 2309. Edirne Selimiye Yazma Eser Kütüphanesi. Edirne, Türkiye.
• Merhan, A. (2011). Anadolu’daki ilk Türkçe eser üzerine tartışmalar. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 59(2), 53-62.
• Pala, İ. (2004). Ahmed Fakih ve şiirleri üzerine bir inceleme. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 10, 123-148.
• Sertkaya, O. F. (1989). Ahmed Fakîh. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi içinde (C II, s. 65-67). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tezcan, S. (1994). Anadolu Türk yazınının başlangıç döneminde bir yazar ve Çarh-nâme’nin tarihlendirilmesi üzerine. Türk Dilleri Araştırmaları, 4, 75-88.