Dede Korkut, Dresden manuscript, wrong spellings, wrong readings; kadunum, diregüm, döllügüm

Yıl 2024, Sayı: 77, 135 - 152, 01.06.2024

Sadettin Özçelik

https://doi.org/10.32925/tday.2024.114

Öz

It is possible to encounter many reading problems in historical texts written in Arabic letters. One of the reading problems is the issue of misspelled words in the text. In addition to spelling errors, there may also be spelling omissions and redundancies in these texts. Oral literary texts such as Dede Korkut may contain more complex spelling problems than copyrighted works. In addition, if we are re-reading a already read literary text, misreadings and transfers made by previous researchers in the text may be another problem. The context of the written text is the most important key that allows us to understand the text correctly and recognize and solve problems. Additionally, trying to understand the context and insisting on it guides us to read and understand the words correctly. However, sometimes there may be ongoing problems because the text is not understood correctly even though it is read correctly. No matter which method we follow, the point that should not be forgotten when presenting new reading proposals is to anticipate the questions that may be asked to us about our new proposal and prepare answers to these questions. Because being able to answer the questions that may be asked means verifying the text. This phrase, which is mentioned in “Boğaç Han Boyı”. Son of Dirse Han, is re-read and its meaning is emphasized. The words in the verse in question that have previously been read and understood in different ways are re-examined in this article and reading suggestions are presented.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Dresden manuscript, wrong spellings, diregüm, döllügüm, wrong readings, kadunum

Kitab-ı Dedem Korkut’ta bir ibareyi yeniden okumak: Kadunum, diregüm, döllügüm

Öz

Arap harfli tarihî metinlerinde birçok okunma sorunu ile karşılaşmak mümkündür. Okunma sorunlarından biri metinde yanlış yazılmış olan kelimeler konusudur. Bu metinlerde yazım yanlışlıklarının yanı sıra yazım eksiklikleri ve yazım fazlalıkları gibi durumlar da söz konusu olabilir. Dede Korkut gibi sözlü edebiyat ürünü metinler, telif eserlere göre daha karmaşık yazım sorunları içerebilmektedir. Ayrıca okunmuş bir edebî metni yeniden okuyorsak önceki araştırmacıların metinde yapmış oldukları yanlış okuma ve aktarmalar da bir başka sorun olarak karşımıza çıkabilir. Yazılı metnin bağlamı, metni doğru anlamamızı ve sorunları fark edip çözmemizi sağlayan en önemli anahtardır. Ayrıca bağlamı anlamaya çalışmak ve bunda ısrar etmek, kelimeleri doğru okuyup doğru anlamamız konusunda bizi yönlendirir. Ancak bazen metin doğru okunduğu hâlde doğru anlaşılmadığından süren sorunlar da söz konusu olabilmektedir. Hangi yöntemi izlersek izleyelim yeni okuma teklifleri sunarken unutulmaması gereken nokta yeni teklifimizle ilgili olarak bize yöneltilebilecek soruları tahmin edip bu sorulara cevap hazırlamaktır. Çünkü sorulabilecek sorulara cevap verebilmek metnin sağlamasını yapmış olmak anlamına gelir. Bu makalede ele alınan konu, metinde yalnızca Dresden yazmasında geçen bir ibare ile ilgilidir. “Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu”nda geçen bu ibare yeniden ele alınarak okunmakta ve anlamı üzerinde durulmaktadır. Söz konusu ibarede daha önce farklı şekillerde okunmuş ve anlaşılmış olan kelimeler bu makalede yeniden ele alınarak okuma teklifleri sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Dresden yazması, yanlış yazımlar yanlış okumalar, kadunum, diregüm, döllügüm

Kaynakça

• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Bursa Büyükşehir Belediyesi (2022). Dede Korkut kitabı Bursa yazması tıpkıbasım.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2014). Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk: Giriş-metin-çeviri-notlar-dizin. Türk Dil Kurumu.
• Eren, H. (2020). Eren Türk dilinin etimolojik sözlüğü (ETDES) (Ş. H. Akalın, Haz.; 2. bs.). Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1958). Dede Korkut kitabı: I Giriş-metin-faksimile. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1963). Dede Korkut kitabı: II İndeks-gramer. Türk Dil Kurumu.
• Ergin, M. (1969). Dede Korkut kitabı. Millî Eğitim Bakanlığı.
• Gökyay, O. Ş. (1973). Dedem Korkudun kitabı. Milli Eğitim Bakanlığı.
• Gökyay, O. Ş. (1982). Destursuz bağa girenler. Dergâh.
• Gökyay, O. Ş. (1995). Dede Korkut hikâyeleri. Dergâh.
• Güney, E. ve Güney, H. (2006). Nevşehir folkloru 1 Deyimler - atasözleri - sözcükler. Nevşehir Belediyesi.
• Kaçalin, M. S. (2017). Oğuzların diliyle Dedem Korkudun kitabı. Türk Dil Kurumu.
• Kızılözen, C. (2017). Dedem Korkut Kitabı’nda bir yapı çözümlemesi II: vire kim. Journal of Turkish Language and Literature, 3(1), 167-176.
• Özçelik, S. (2013). Dede Korkut eydür: ‘Oğul, ol nesne, tarıglık degül tar kıllık’dur; ol fi‘l boşalmak degül yoşulmak’dur. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi (TEKE), 2(3), 47-52.
• Özçelik, S. (2016a). Dede Korkut -Dresden nüshası-: 1. C Giriş, notlar. Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2016b). Dede Korkut -Dresden nüshası-: 2. C Metin, dizin. Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2022a). Dede Korkut -Dresden nüshası-: 1. C Giriş, notlar. (Gözden geçirilmiş 2. bs.). Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2022b). Dede Korkut -Dresden nüshası-: 2. C Metin, dizin. (Gözden geçirilmiş 2. bs.). Türk Dil Kurumu.
• Özçelik, S. (2022c). Dede Korkut Oğuz beylerinin destanlaşmış hikâyeleri. Ötüken.
• Sertkaya, O. F. (2007). Dede Korkut’ta geçen tarıklığı boşalmak ibaresi üzerine, I. Uluslararası Türk dünyası kültür kurultayı -bildiriler- (9-15 Nisan 2006, Çeşme/ İzmir) içinde (C IV, s. 1853-1859).
• Tekin, T. (2014). Orhon yazıtları. Türk Dil Kurumu.
• Tezcan, S. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri üzerine notlar. Yapı Kredi.
• Tezcan, S. ve Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. Yapı Kredi.
• Tulum, M. ve Tulum M. M. (2016). Dede Korkut, Oğuznameleri, Oğuz beylerinin hikâyeleri. Atatürk Kültür Merkezi.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe sözlük.
• Türk Dil Kurumu. (1963-1982). Derleme sözlüğü (C I-XI).
• Türk Dil Kurumu. (1963-1977). Tarama sözlüğü.
• Yıldırım, D. (2007). Kitâb-ı Dedem Qorqud metinleri ve bir problem sözcük: Taraqlıq. Türkbilig, Türkoloji Araştırmaları, 13, 168-181.