Grammatical Deviances in Addresses Inversions

Yıl 2024, Sayı: 78, 1 - 16, 25.12.2024

Ahsen Ayan , Hande Ünver Özdoğan

https://doi.org/10.32925/tday.2024.117

Öz

Addressing that have been frequently used in Turkish since the first written sources, are language units that convey a referent to the other person or people by means of addressing. These units, which vary according to people's relationships such as age, gender, social status and kinship in communication, are inflected with various morphemes according to the mutual situations of the source and target within the context of the moment of utterance within the framework of the principle of the language vitality. However, it has been determined that some addresses encountered in Türkiye Turkish, especially in the recent period of spoken language, are not selected in accordance with the mutual roles of the source and the target at the time of communication and do not take the morphemes expected / required to be used by the source. In cases where the source addresses the target in his/her own role, sometimes a diminutive and always a possessive suffix is added to the address: anne(ciği)m, baba(cığı)m… In this study, focused on how these vocalizations, which appear to be grammatical deviations as well as role deviations, may have emerged in Türkiye Turkish. In Türkiye Turkish, this situation will be the proposition that it is a result of the law of least effort has been opened to discussion. The study aims to reveal the reasons of this situation, which can be considered as “mumpsimus”, by approaching the address inversion from a grammatical and semantic perspective.

Anahtar Kelimeler

Address, address inversion, grammatical deviation, role reversal, mumpsimus

Hitap Evirmelerinde Dil Bilgisi Bakımından Sapma

Öz

İlk yazılı kaynaklarından itibaren Türkçede sıkça yer bulan hitaplar, bir göndergeyi karşıdaki kişiye ya da kişilere seslenme yoluyla ileten dil birimleridir. İletişimde kişilerin yaş, cinsiyet, sosyal statü, akrabalık vb. ilişkilerine göre değişiklik gösteren bu birimler, dilin canlılığı ilkesi çerçevesinde sözceleme anındaki bağlam içerisinde kaynak ve hedefin karşılıklı durumlarına göre çeşitli biçim birimlerle çekimlenir. Ancak Türkiye Türkçesinde özellikle son dönem konuşma dilinde rastlanan bazı hitapların, kaynak ve hedefin iletişim anındaki karşılıklı rollerine uygun seçilmediği ve kaynak tarafından kullanılması beklenen / gereken biçim birimleri almadığı saptanmıştır. Kaynağın kendi rolüyle hedefe seslenmesi durumlarında hitap sözüne bazen küçültme ve daima iyelik eki getirilmektedir: anne(ciği)m, baba(cığı)m… Böylece rol sapmasının bir sonucu olarak iyelik ekini dilin kuralları doğrultusunda kullanmaya izni olan bireyin değil, izinsiz olanın kullandığı görülmektedir. Dil bilgisel açıdan olduğu kadar psikolojik açıdan da kusurlu görünen bu kullanımların yanlışlığına bakılmaksızın yaygınlaştığı açıktır. Bu çalışmada rol sapmasının yanı sıra dil bilgisel sapma görünümü de çizen bu seslenmelerin nasıl ortaya çıkmış olabileceği üzerinde durulmuştur. Günlük konuşma dilinden seçilen örnek cümleler, nitel olarak değerlendirilmiş olup konuyla ilgili dünya literatüründe bulunan görüşlere ek olarak Türkiye Türkçesi özelinde, en az çaba yasasının bir sonucudur önermesi tartışmaya açılmıştır. Çalışmada, söz konusu evrilmelere dil bilgisel ve anlamsal açıdan yaklaşılarak bu kullanımların galatımeşhur sayılabileceği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hitap, hitap evirmesi, dil bilgisel sapma, rol değişimi, galatımeşhur

Etik Beyan

Yazar Katkıları: Ahsen Ayan: Çalışmanın Tasarlanması, Veri Toplanması, Veri Çözümlemesi, Makalenin Yazımı. Hande Ünver Özdoğan: Veri Çözümlemesi, Makalenin Yazımı, Gönderimi ve Düzeltme. Etik Komite: Onayı Araştırmada etik kurul iznine gerek yoktur. Mali Destek: Araştırma için herhangi bir mali destek alınmadı. Çıkar Çatışması: Yazarlar, çıkar çatışması olmadığını beyan ederler.

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1992). Türk kültüründe ad koyma folklorunun morfolojik ve fonksiyonel yönlerden incelenmesi. IV. Milletlerarası Türk halk kültürü kongresi bildirileri (Cilt 4). Ofset Repromat Matbaası.
• Akın, L. (2015). Konuşma dili grameri ve sözlü derlemlerden yararlanarak konuşma dili özelliklerinin tespiti. Türkiyat Mecmuası, 25(1), 1-28.
• Aksan, D. (1995). Şiir dili ve Türk şiir dili. Engin Yayınevi.
• Akyıldız, N. (2015). Çocuklarımıza neden ‘annecim’ ‘babacım’ dememeliyiz? Kolektif Psikoloji. https://kolektifpsikoloji.com/cocuklara-annecim-babacim-hitap-sekli_/
• Alkan Ataman, H. (2018). Türkiye Türkçesinde hitaplar. Türk Dil Kurumu.
• Alkan Ataman, H. (2022). Erkek söyleminde anlam sapmasına uğramış hitaplar. G. Sağol Yüksekkaya ve Z. Parlar (Ed.), Erkek içinde (s. 321-352). Kesit.
• Alyılmaz, C. (1998). Ünlemlerin seslenmeleri kuvvetlendirici işlevleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 10, 35-41.
• Aydın, H. (2011). Dilde en az çaba ilkesi üzerine. IJSES Uluslararası Sosyal ve Ekonomik Bilimler Dergisi International Journal of Social and Economic Sciences, 1(1), 1-6.
• Braun, F. (1988). Terms of address: Problems of patterns and usage in various languages and cultures. Mouton de Gruyter.
• Corr, A. (2022). Address inversion in Southern Italian dialects. Open Journal of Romance Linguistics, 8(4), 1-37.
• Çetin, N. (2009). Şiir çözümleme yöntemi. Öncü Kitap.
• Çürük, Y. (2017). Türkçede birleşik sözcükler (isimler) (Tez No. 453145) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demirbaş, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri (Tez No. 459915) [Yüksek lisans tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Demirbaş, M. (2017). Türkiye Türkçesi ağızlarında seslenme sözleri. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 6(4), 2154-2181.
• Doğru, F. (2018). Seslenme sözleri ve genel Türkçe sözlüklerdeki görünümü. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 135-150.
• Elmalı, M. (2012). Eski Uygur Türkçesi metinlerde metamorfoz. Acta Turcica, 2(1), 1-34.
• Erlevent, M. (2013). Edward Lee Bernays’ın halkla ilişkiler uygulama örneklerine kitle psikolojisi açısından teorik bir bakış: “Halkı aydınlatma komitesi”, “Lucky Strike sigaraları” ve “Venida saç bonesi” (Tez No. 340394) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Esparza, N. R., Sierra, A. G. & Kuhl, P. K. (2017). Look who’s talking now! Parentese speech, social context, and language development across time. Frontiers in Psychology, 8, 1-12.
• Harmancı, A. (2013). Cemal Süreya şiirlerinde dil sapmaları. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8(4), 909-918.
• Karahancı, İ. (2023). Haldun Taner tiyatrosunda hitap ifadeleri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 61, 54-87.
• Kartal, S. D. (2019a). Address inversion in Turkish and its social relevance [Yayımlanmamış lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi.
• https://www.academia.edu/40015689/Address_Inversion_in_Turkish_and_Its_Social_Relevance
• Kartal, S. D. (2019b). Türkçenin kullanımında “annecim” hitabının yeri. https://www.academia.edu/38089293/T%C3%BCrk%C3%A7enin_Kullan%C4%B1m%C4%B1nda_Annecim_Hitab%C4%B1n%C4%B1n_Yeri
• Kuçkartay, İ. (1997). Özbeklerde hitap kültürü. Türk Dili, 1997/II(549), 257-266.
• Mélikoff, I. (2010). Hacı Bektaş efsaneden gerçeğe (T. Alptekin, Çev.). Cumhuriyet Kitap.
• Nahmedov, A. (2016). Türklerde isim tabusu ve bazı yansımaları. Yenifikir, 17, 137-143. Sezen, Y. (2015). Kültür ve din Türk-İslam örneği. İz.
• Spronck, S. (2020). Grammar and levels of addressivity exploring ungarinyin engagement. De Gruyter Open Linguistics, 6, 1-18.
• Tura, S. M. (2010). Freud’dan Lacan’a psikanaliz. Kanat Kitap.
• Türk Dil Kurumu (t.y.). Dil sürçmesi. Güncel Türkçe sözlük içinde. 20 Ekim 2023 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden edinilmiştir.