Küresel Isınma ile mücadelede Karbon Vergisi

Yıl 2024, Cilt: 2 Sayı: 2, 95 - 110, 29.11.2024

Özgür Kızıltoprak

Öz

Küresel ısınma dünyamız için gerçekleşmesi mümkün bir tehdit olmaktan çıkarak aktif bir zarar verici unsur haline gelmiştir. Sanayileşme devrimi ile başlayan bu süreç geri çevrilemez bir noktaya erişmek üzeredir. Konunun ciddiyeti dünya genelinde gerektiği kadar anlaşılamamıştır. Isınmayı tetikleyici kirleticilerin önlenmesine yönelik önlemler yetersiz kalmaktadır. Konu hakkında bir çok caydırıcı tedbirler yürürlüğe koyulmuş olsa da küresel ısınmaya yol açan kirleticiler hususunda gönüllü uyumun yeterli düzeye eriştiğinden söz etmek mümkün değildir. Konu hakkında cezai müeyyidelerin yanında finansal enstrümanların da devreye koyulması elzemdir. Bu kapsamda sera gazı salınımı yapan işletmelerin vergilendirilmesi önemlidir. Karbon vergisi olarak adlandırılan ve bazı ülkelerde yürürlüğe giren bu vergi türünün Türk vergi sistemi yönünden değerlendirilmesi çalışmanın özünü oluşturmaktadır.

Karbon vergisi, sera gazı emisyonlarını azaltmak için kullanılan bir vergilendirme yöntemidir. Bu vergide, fosil yakıtların yakılmasından veya sera gazı salınımı yapan diğer faaliyetlerden doğan emisyonlara belirli bir ücret tahakkuk ettirilmektedir. Bu sayede, kirleticilerin faaliyet maliyetleri artırılmakta ve bu suretle sera gazı emisyonlarının azaltılması sağlanmaktadır. Bilimsel araştırmalar, karbon vergisinin emisyonları azaltmada önemli bir rol oynayabileceğini göstermektedir. Dünya Bankası'nın 2021 yılında yayınladığı bir rapora göre, küresel karbon fiyatı 2030'a kadar ton başına 75 dolara çıkarılması halinde 2050 yılına kadar küresel ısınmanın 1,5 santigrat dereceyle sınırlandırılabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Karbon vergisinin küresel ısınmayı önlemede etkili bir araç olmakla birlikte enerji maliyetlerini yükseltmesi de söz konusudur.

Türkiye’de karbon vergisinin ortalama vergi yüküne etkisinin analizine ilişkin yapılan çalışmamızda Avrupa Birliğinde 2023 yılı itibariyle ortalama karbon vergisi (42,77-TL/Ton) baz alınarak Türkiye’de ortalama karbon vergisi hesaplanmıştır. Karbon vergisinin Türkiye’de 2023 yılı itibariyle enerji sektörü kaynaklı salınımlara uygulanmış olması halinde karbon vergisinin toplam vergi gelirlerini %12.7, toplam vergi yükü ise %2,49 oranında artıracağı sonucuna ulaşılmıştır. Vergi hasılatı ve vergi yüküne ilişkin bu çalışma Türkiye’de karbon vergisinin, toplam vergi hasılatına ve ortalama vergi yüküne etkisinin yadsınamayacak kadar yüksek olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Karbon Vergisi, Küresel Isınma, Finansal Yaptırım, Vergi Geliri.

Kaynakça

• AB Başkanlığı, (2023). Sınırda Karbon Düzenleme Mekanizmasını Tesis Eden 10 Mayıs 2023 tarihli ve (AB) 2023/956 sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü. 18 Mart 2024 tarihinde chromeextension://efaidnbmnnnibpcajpcglclefindmkaj/https://www.ab.gov.tr/siteimages/resimler/HCDB_32023R0956_TR_Temiz_Nihai2.pdf adresinden alındı Akbelen, M. M. (2019). Karbon Vergileri Ve Emisyon Ticareti Sistemleri, Avrupa Birliği Ve Amerika Birleşik Devletleri Örneklerinden Hareketle Türkiye’de Uygulanabilirliği. (Doktora Tezi) Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Akerfeldt, S., ve Hammar, H. (2015, October). CO2 Taxation in Sweden: Experiences of the Past and Future Challenges. Journal Revıe Report. 26 Mart 2024 tarihinde https://www.un.org/esa/ffd/wpcontent/uploads/2016/12/13STM_Article_CO2-tax_AkerfeldtHammar.pdf adresinden alındı. Aktaş Çimen, Z. (2024). Sınırda Karbon Düzenlemesi ve Seçilmiş Sektörlerde Türkiye’nin Küresel Rekabet Gücü. Politik Ekonomik Kuram, 8(1), 1-17.
• Altunok, A. E. ve Altunok, E. (2016). AB İklim Değişikliği Politikaları. Denetişim, (12), 45-55.
• Andersen, M. S., Dengsøe, N. ve Pedersen, A. B. (2000). An Evaluation of the Impact of Green Taxes in the Nordic Countries, TemaNord. Copenhagen: Nordic Council of Ministers.
• Bray, S. (2022). Carbon Taxes in Europa, Taxfoundation, 22 Mart 2024 tarihinde https://taxfoundation.org/data/all/eu/carbon-taxes-in-europe-2022/ adresinden alındı.
• Bruvoll, A. ve Larsen, B.M. (2004). Greenhouse Gas Emissions in Norway: Do Carbon Taxes Work?, Energy Policy, (32), 493-505. Canada, (2023). How Carbon Pricing Works. 12 Nisan 2024 tarihinde https://www.canada.ca/en/environment-climate-change/services/climate-change/pricing-pollution-how-it will-work/putting-price-on-carbon-pollution.html. adresinden alındı.
• Çelikkaya, A., (2023). Karbon Fiyatlandırması Seçenekleri ve Tasarım Sorunları. Maliye Araştırmaları Dergisi, 9(1), 01-26 European Commission. (2019). A European Green Deal. 16.02.2022 tarihinde https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/ european-green-deal_en. adresinden alındı. Güler, İ. (2023). Avrupa Birliği Ülkelerinde Çevre Vergisi ve Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişkinin Belirlenmesi. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 25(45), 1058-1073.
• Hiltunen, M. (2004). Economic Environmental Policy Instruments in Finland, Finnish Environment Institute. GİB (2022). Bütçe Gelirleri. 01.04.2024 tarihinde https://gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/ VI/GBG/Tablo_3.xls.htm adresinden alınmıştır.
• Sumner, J., Bird, L. ve Dobos, H. (2011). Carbon Taxes: A Review Of Experience And Policy Design Considerations. Climate Policy, 11(2), 922-943.
• Johansson, B. (2000). The Carbon Tax in Sweden. Innovation and the Environment. Sustainable Development, 22 Şubat 2024 tarihinde https://books.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=5YIHp5F_LWoC&oi=fnd&pg=PA85&dq=the+carbon+tax+in+sweden+innovation+and+enviro nment&ots=rJLMEVZv0-&sig=taNmI7q6Pg132eB9dXuvt4jLfU&redir_esc=y#v=onepage&q=the%20carbon%20tax%20in%20 sweden%20innovation%20and%20environment&f=false, adresinden alındı.
• Karakaya, E. (2015). Paris Anlaşması: İçeriği ve Türkiye Üzerine Bir Değerlendirme. 15.02.2024 tarhinde http://www.sut-d.org/paris-anlasmasi-icerigi-veturkiye-uzerine-bir-degerlendirme/ adresinden alındı.
• Kiraz, H. ve Olcay, F. M. (2024). Karbon Vergisi: Teorisi, Kapsamı ve Türkiye’de Uygulanması Halinde Vergi Yükü Telafisi Uygulama Örneği, Vergi Raporu, Mart, 294, 59-82.
• Küçük, G. ve Dural, B. (2022). Avrupa Yeşil Mutabakatı ve Yeşil Ekonomiye Geçiş: Enerji Senaryoları Üzerinden Bir Değerlendirme. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 137-156. DOI: 10.18037/ ausbd.1095137.
• OECD (1997). Economic/Fiscal Instruments: Taxation (I.E., Carbon/Energy), Annex I Expert Group on the United Nations Framework Convention on Climate Change Working Paper No.4.
• Oğuz, S. ve Yıldız, S. (2024). Bir Çevre Vergisi Olarak Karbon Vergisi. Anadolu University Journal of Faculty of Economics, 6(1), 1935.
• PMR (Partnership for Market Readiness) (2019). Using Carbon Revenues, Technical Note, 16.
• Sumner, J., Bird, L. ve Smith, H. (2009). Carbon Taxes: A Review of Experience and Policy Design Considerations, National Renewable Energy Laboratory, Innovation for Our Energy Future.
• Ubay, B. ve Bilgici, Y. (2021). Karbon Fiyatlandırmasında Emisyon Ticaret Sistemi ve Önemi. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (1), 47-72.
• TÜİK (2021). Sera Gazı Emisyon İstatistikleri 1990-2021. 15.04.2024 tarihinde https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Sera-Gazi-Emisyon-Istatistikleri-1990-2021-49672 adresinden alındı.
• Türkoğlu Üstün, K. (2021). Yeni bir dönemin başlangıcı: Avrupa yeşil mutabakatı ve Türk Çevre Hukuku ve politikalarına etkileri. Memleket Siyaset Yönetim, 16(36), 329-366.
• World Bank, (2023) Carbon Pricing Dashboard. 01.03.2024 tarihinde https://carbonpricingdashboard.worldbank.org/ adresinden alındı.