Abu Al-Tayyib al-Tabari In The Context Of His Scholarly Personality: His Life and Position In The Shafi'’ School

Yıl 2024, , 261 - 287, 16.12.2024

Esra Işık İlhan

https://doi.org/10.33460/beuifd.1459302

Öz

Abu al-Tayyib al-Tabari (d. 450/1058), who was born in 348/959 in the city of Āmul in Tabaristān, is one of the important figures of the Shāfi'i sect. Al-Tabari began his studies at the age of fourteen in his hometown and traveled to cities such as Aamul, Jurjān, Dinever, Nīsābūr, and Baghdad, where he learned from many scholars. Among his important teachers were Abu al-Hasan al-Māserjisī (d. 384/994), Abū Muhammad al-Bāfī (d. 398/1007), and Abū Hāmid al-Isferāyīnī (d. 406/1015). Tabari, who is consi-dered as one of the two most important musannīs of the Iraqi school together with Abū Ḥāmid al-Isferāyīnī, the imam of the Iraqi school, developed the fiqh accumula-tion he received in the Iraqi school and played an important role in transmitting it to the next generations. Al-Tabari, who is referred to as 'al-Imām', 'al-Qāḍī' and 'al-Shaykh', had many students. Among them were such jurists as al-Khatīb al-Baghdādī (d. 463/1071), Abū Ishāq al-Shīrāzī (d. 476/1083), and Ibn al-Sabbāgh (d. 477/1084), who made notable contributions to the sect. Tabari came to the forefront in fields such as fiqh, usul, jadal, and hilâf, and it is stated that he composed a large number of works in these fields. Tabari was also well versed in the science of hadith and it is re-ported that there are hadiths narrated only through him. In addition, al-Tabari was also a poet and his poems were given pages of space in his works of tabakat. Again, al-Tabari frequently referred to his own and other poets' poems in his works. The most important of al-Tabari's works is his large-volume commentary on al-Muhtasar of al-Musanī in the style of hilâf. This work became a source frequently used by Shafi'i ju-rists in later periods. Tabaqāt al-fuqaha, in which Tabaqāt al-fuqaha is divided into the issues that al-Ṣabarī, who is considered to be one of the ashab al-wujūh, has made tah-ric based on Imām al-Shāfi'ī's nafs. In the aforementioned commentary, al-Tabari inc-luded the opinions of many jurists both within and outside the sect, and often decla-red his preferences in intra-sectarian disputes.

Anahtar Kelimeler

Abu al-Tayyib al-Tabari, Shafi, Iraqi School, al-Ta, ashāb al-wujūh.

İlmî Kişiliği Bağlamında Ebu’t-Tayyib et-Taberî: Hayatı ve Şâfiî Mezhebi İçindeki Konumu

Öz

Taberistân’ın Âmül şehrinde 348/959 yılında dünyaya gelen Ebu’t-Tayyib et-Taberî (ö. 450/1058), Şâfiî mezhebinin önemli simalarından birisidir. İlim tahsiline on dört yaşında iken doğduğu yerde başlayan Taberî Âmül, Cürcân, Dinever, Nîsâbûr ve Bağdat gibi şehirlere irtihal etmiş ve alanında mütebahhir birçok âlimden dersler almıştır. Önemli hocaları arasında Ebu’l-Hasen el-Mâsercisî (ö. 384/994), Ebû Muhammed el-Bâfî (ö. 398/1007), Ebû Hâmid el-İsferâyînî (ö. 406/1015) gibi isimler bulunmaktadır. Irak tarîkinin imamı olan Ebû Hâmid el-İsferâyînî ile birlikte Irak ekolünün en önemli iki musannifinden biri olarak kabul edilen Taberî, Irak ekolü özelinde aldığı fıkhî birikimi geliştirmiş ve kendinden sonraki nesillere aktarmada önemli bir rol oynamıştır. ‘el-İmâm’, ‘el-Kâdı’ ve ‘eş-Şeyh’ gibi sıfatlarla anılan Taberî’nin yetiştirdiği talebeleri arasında Hatîb el-Bağdâdî (ö. 463/1071) Ebû İshâk eş-Şîrâzî (ö. 476/1083) ve İbnu’s-Sabbâğ (ö. 477/1084) gibi mezhebe kayda değer katkıları bulanan fakihler bulunmaktadır. Taberî fıkıh, usûl, cedel, hilâf gibi alanlarda ön plana çıkmış ve bu alanlara dair çok sayıda eser te’lif etmiştir. Taberî aynı zamanda hadis ilmine de hâkim olup sadece kendisi tarikiyle rivayet edilen hadislerin bulunduğu bilinmektedir. Ayrıca şair vasfı da bulanan Taberî’nin, tabakat eserlerinde şiirlerine sayfalarca yer verilmiş ve Taberî kaleme aldığı eserlerde hem kendi hem de başka şairlerin şiirleri ile sıkça istişhatta bulunmuştur. Taberî’nin yazdığı eserler arasında en önemlisi Müzenî’nin (ö. 264/878) el-Muhtasar’ı üzerine kaleme aldığı hilâf tarzındaki geniş hacimli şerhidir. Bu eser, sonraki dönemlerde Şâfiî fakihlerinin sıkça kullandığı bir kaynak haline gelmiştir. Tabakâtü’l-fukahâ taksiminde ashâb-ı vücûhtan sayılan Taberî’nin İmâm Şâfiî’nin nasslarına veya usûlüne dayanarak tahric yaptığı meseleler bulunmaktadır. Sözü geçen şerhinde gerek mezhep içi gerek mezhep dışı birçok fakihin görüşüne yer veren Taberî çoğu zaman mezhep içi ihtilaflarda tercihlerini de beyan etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ebu’t-Tayyib et-Taberî, Şâfiî Mezhebi, Irak Ekolü, et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ, Ashâb-ı vücûh.

Kaynakça

• Aybakan, Bilal. “Ebü’t-Tayyib et-Taberî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul, 2010.
• Aybakan, Bilal. “Şâfiî Mezhebi”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul, 2010.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî, Ebû İshâk”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 39. İstanbul, 2010.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘arifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Bakır, Musa Kazım. Horasan Şâfiîliği ve Râfiî. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Cuğaym, Numân. Medhal ila’l-Mezhebi’ş-Şâfiî - ricâluhû ve usûluhû ve kütübühû ve ıstalâhâtuhû. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• el-‘Âzimî, Abdullâh Fellâh. el-İhtiyârâtü’l-fıkhiyye li’l-Kâdî Ebi’t-Tayyib et-Taberî. Mısır: Minye Üniversitesi, Doktora Tezi, 2019.
• el-Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyde. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• el-Ferrâ', Ebû Ya‘lâ. Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-‘Udde fî usûli’l-fıkh. thk. Ahmed b. Ali b. Seyr el-Mübârekî. Riyad, 2. Basım, 1990.
• el-İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî. el-Hidâye ilâ evhâmi’l-Kifâye. thk. Mecdî M. Sürûr Sa‘d Bâslûm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• el-İsnevî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdürrahîm b. el-Hasen b. Alî. el-Mühimmât fî şerhi’r-Râfiʿî ve’r-Ravza. thk. Ebu’l-Fadl ed-Dimyâtî - Ahmed b. Ali. 10 Cilt. Beyrut: Merkezü’t-Türâsi’s-Sekâfî el-Mağribî-ed-Dâru’l-Beydâ, 2009.
• en-Nedvî, Saîd Muhammed Eyyûb el-A‘zamî. “el-Kâdî Ebu’t-Tayyib et-Taberî”. Müessesetü’s-Sahâfe ve’n-Neşr 16/7 (1972), 91-96.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. el-Mecmû‘ Şerhu’l-Mühezzeb. Kâhire: İdâretü’t-Tıba‘e el-Münîriyye, 1925.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. Ravzatu’t-tâlibîn ve ‘umdetü’l-müftîn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: Mektebü’l-İslâmî, 1991.
• en-Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn b. Şeref. Tehzîbu’l-esmâ ve’l-lugât. thk. Şirketü’l-Ulemâi bi-Müsâadeti İdâreti’t-Tıbâati’l-Müniriyye. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• er-Râfiî, Abdulkerîm Muhammed b. Abdilkerîm Ebu’l-Kâsım el-Kâzvînî. el-Azîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed İved - Adil Ahmet Abdulmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• er-Rûyânî, Ebu’l-Mehâsin Abdulvâhid b. İsmâîl. Bahru’l-mezheb. thk. Târık Fethi es-Seyyid. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• es-Safedî, Salâhuddîn Halil b. Aybeg. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût - Türkî Mustafa. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• es-Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Kavâti‘u’l-edille fi’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâîl eş-Şâfiî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• es-Sevvâs Yâsîn Muhammed. Fihrisü Mecâmî‘u’l-Medreseti’l-‘Umeriyye fî Dâri’l-Kütübi’z-Zâhireyye. Kuveyt: Ma‘hedu’l-Mahtûtâti’l-Arabiyye, 1987.
• es-Sübkî, Takıyüddîn Ali b. Abdülkâfî. Tekmiletü’l-Mecmû‘. Kâhire: Matbaatü’t-Tedâmun el-Ahevî, 1933. Eşit, Davut. “el-Kâdî Ebu’t-Tayyib et-Taberî ve Fıkıh Usûlü”. 5. International Anatolian Scientific Research Congress.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. el-Luma‘ fî Usûli’l-fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. eş-Şeyh Zekeriyyâ Umeyrât. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• eş-Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. Tabakâtu’l-fukahâ. thk. İhsân Abbâs. Beyrut: Dâru’r-Râidü’l-Arabî, ts.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. er-Redd ‘alâ men yuhibbüs’semâ‘. thk. Mecdî Fethî es-Seyyid. Tanta: Dâru’s-Sahâbeti li’t-Türâs, 1990.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû‘: Kitâbu’z-zekât. thk. Halîf b. Hemdân es-Sehlî, Medine: İslâm Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû‘ min bâbi duhûli Mekke hettâ nihâyeti bâbi nezri’l-hedyi min kitâbi’l-hacc. thk. Bender b. Fâris et-Tevm, Medine: İslâm Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001. et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû‘ min bâbi mâ yüfsidu’l-mâe hettâ nihâyeti bâbi istikbâli’l-kıble. thk. ‘Ubeyd b. Sâlim el-‘Amrî, Medine: İslâm Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû‘ min bidâyeti bâbi sıfatı’s-salât ilâ nihâyeti bâbi imâmeti’l-mer’e. thk. İbrahim b. Sevînî ez-Zafîrî, Medine: İslâm Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû‘ min bidâyeti kitâbi’s-siyâm ilâ nihâyeti bâbi mâ yectenibihu’l-muhrim min kitâbi’l-hacc. thk. Faysal Şerif Muhammed, Medine: İslâm Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• et-Taberî, Ebu’t-Tayyib Tâhir b. Abdillâh b. Tâhir. et-Ta‘lîkatü’l-kübrâ fi’l-furû min evveli kitâbi’d-dahâyâ ilâ nihâyeti kitâbi edebi’l-kâdî. thk. Ahmed b. Nâsır el-Gâmidî, Medine: İslâm Üniversitesi, Doktora Tezi, ts.
• ez-Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyer-u a‘lâmi’n-nübelâ’. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983.
• ez-Zerkeşî, Ebu Abdillâh Bedruddîn Muhammed. Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh. 8 Cilt. Dâru’l-Kütübî, 1994.
• ez-Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd. el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
• Hâlid Ebu’l-Mecd Hasan Muhammed. el-Ârâu’l-usûliyye li’l-Kâdî Ebi’t-Tayyib et-Taberî fîmâ yete‘allaku bi’l-edilleti’l-icmâliyye cem‘ân ve tevsîkan ve dirâseten. Mısır: Minye Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali. Târîh-u Bağdâd. thk. Mustafâ Abdulkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• Heyto, Muhammed Hasan. el-İctihâd ve tabakâtü müctehîdi’ş-Şâfiîyye. Beyrut: Müessesü’r-Risâle, 1988.
• İbn Bâdîş, ’İmâduddîn Ebi’l-Mecd İsmâîl b. Ebi’l-Berekât. el-Muğnî fi’l-inbâi ‘an garîbi’l-Mühezzeb ve’l-esmâi. thk. Doktor Mustafa Abdulhafîz Sâlim. Mekke: Mektebetü’t-Ticâriyye, 1991.
• İbn Ebî Üsaybi‘a. ’Uyûnu’l-enbâ fî tabakâti’l-etıbbâ. thk. Nizâr Rıdâ. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1965.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Ebi Bekr. Vefayâtu’l-a‘yân ve enbâu ebnâiz’z-zamân. thk. Doktor Hasan Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdır, 1978.
• İbn Kâdî eş-Şühbe, Ebû Bekr Muhammed b. Amr b. Muhammed. Tabakâtu’l-fukahâ. thk. el-Hâfız Abdulalîm Hân. 4 Cilt. Haydarâbâd: Vizâretü’l-Meârif, 1978.
• İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Dâru Hicr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ ve’l-‘İlân, 1997.
• İbn Kesîr, ‘İmâduddîn İsmâil b. Ömer. Tabakâtü’ş-Şâfi‘iyye. thk. Abdülhafîz Mansûr. Beyrut: Dâru’l-Medâri’l-İslâmî, 2004. İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed. el-Muntazam fî târîhi’l-mulûk ve’l-ümem. thk. Mustafâ Abdulkâdir ‘Atâ - Muhammed Abdulkadir ‘Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İbnu’l-‘İmâd, Şihâbuddîn Ebi’l-Felâh Abdulhayy. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. thk. Abdulkâdir el-Arnâût - Mahmud el-Arnâût. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1989.
• İbnu’s-Salâh, Ebu Amr Takiyüddîn Osman b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî. Edebü’l-müftî ve’l-müsteftî. thk. Muvaffak b. Abdullâh b. Abdulkâdir. Beyrut: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1986.
• İbnu’s-Salâh, Ebu Amr Takiyüddîn Osman b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî. Tabakâtu’l-fukahâi’ş-Şâfi‘iyye. thk. Muhyiddîn Ali en-Necîb. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselâm Tedmirî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabiyye, 1997.
• İbnü’s-Sübkî, Tâcuddîn Ebî Nasr Abdulvehhâb. Tabakâtu’ş-Şâfi‘îyyeti’l-kübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî - Abdülfettâh Muhammed el-Hulv. 11 Cilt. Kâhire: Hicr li’t-Tibâ‘a ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘ ve’l-‘İlân, 2. Basım, 1992.
• Kâdî Hüseyin, Ebû Alî el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Merverrûzî. et-Ta‘lîka. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 2 Cilt. Mekke: Mektebetu Nezzâr Mustafa el-Bâz, 1995.
• Kandemir, Mehmet Yaşar. “Hatîb el-Bağdâdî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 16. İstanbul, 1997.
• Kâtib Çelebî. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu‘cemü’l-müellifîn terâcimu musannifi’l-kütübi’l-‘arabiyye. Beyrut: Müessesü’r-Risâle, 1993.
• Keskin, Yusuf Ziya. “Gıtrîfî”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul, 1996.
• Sâid b. Burhân Abdullâh. el-Kâdî Ebû et-Tayyib et-Taberî ve Ârâuhu’l-Usûliyye. Medîne: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, Doktora Tezi, 2000.
• Sezgin, Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-‘arabiyye. çev. Mahmud Fehmî Hicâzî. 10 Cilt. Riyad: İdâretü’s-Sekâfeti ve’n-Neşr bi’l-Câmia‘, 1991.
• Ünver, Ahmet Numan. “Cedelin Fıkıh İlminde Kullanımı: Kudûrî ve Ebu’t-Tayyib et-Taberî Arasındaki Bir Münâzara Bağlamında”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/39 (2019), 68-91.
• Yaşaroğlu, Mehmet Kâmil. “İbnüs’s-Sabbâğ”. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. C. 21. İstanbul, 2000.
• Yavuz, Salih Sabri. “Ebû İshâk İsferâyînî”. C. 22. İstanbul, 2000.
• Zeyneb Mehdî Raûf el-Azâvî. “el-Âlimu’l-mevsû‘î Ebû et-Tayyib Tâhir b. Abdullah et-Taberî ve devruhu’l-ilmiyye fî Medîneti Bağdâd”. Mecelletü’l-Üstâz li’l-Ulûmi’l-İnsâniyye ve’l-İctimâiyye.