A Portraıt From The Ottoman Sufı Lıfe: Alı̇ Asım Efendı, A Member Of The Meclis-i Meşayih (His Life, Family and Probate)

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 1, 95 - 122, 20.06.2025

Muhammed Nur Kaplan

https://doi.org/10.33460/beuifd.1643294

Öz

Mosques, madrasas and tekkes formed the basis of religious and social life in the Ottoman Empire, Since the foundation of the empire, Sufism and Sufi orders have penetrated every aspect of social life. In particular, tekkes had a particular influence that reached the remotest corners of the state and reached every segment of society. The state's authority over the lodges has been known since the beginning, but no direct intervention was seen in the lodges until the 19th century. During this process, as in all institutions of the state, a number of complaints occurred in the lodges, dervish lodges and zawiyas regarding other lodge officials such as sheikhdom, postnishin and dervishdom; inspectors were assigned from time to time by the Sheikh-ul-Islamate in order to conduct the necessary investigations in the lodges and the necessary inspections were carried out. In the following process, a number of regulations were made to ensure the supervision and control of the lodges by the state. A decree was first issued by Selim III in 1793 regarding the control of the lodges and dervish lodges; a council composed of sheikhs was established to identify sheikhs and dervishes whose beliefs were not correct. In 1836, Sultan II. With Mahmud’s decree, the rules that the members of the order had to follow were determined, and many issues such as the dress of the order members and the seals they would use, the way the certificates of authorization to be given to dervishes were arranged, the conditions of the endowment charter were to be observed when appointing sheikhs to foundation lodges, and the keeping of the fixed assets records of the lodges were determined by the decree. The biggest step taken since the establishment of the state was with the Tanzimat. The Meclis-i Meşayih was established in 1866 as a sub-institution of the office of Sheikh-ul-Islam in order to control and regulate the lodges within the borders of the Ottoman Empire. The date when the Meclis-i Meshayikh was fully established and went into action was November 15, 1866. One of the scholars who served in the Meclis-i Meşayih, which consisted of the head and members, was Ali Asım Efendi, one of the important Sufis of the 19th century Ottoman Empire. Asım Efendi is the sheikh of the Musa Safveti Pasha Lodge in the Hocapaşa Neighborhood of Istanbul. With his membership in the Meclis-i Meşayih, Ali Asım Efendi is a scholar who has been at the center of Ottoman Sufi life in both official transactions and the social arena. The most important feature that sets him apart from his contemporaries is that, as he is the sheikh of the lodge, he has knowledge of the functioning of the lodges, the needs of the lodges, and the problems in the lodges, and has brought these issues up for discussion in the Meclis-i Meşayih. In order to appoint people who are qualified and qualified to the post of sheikh of the lodge; not to issue a tarikat permit without permission from the Meclis-i Meşayih; to protect the foundation records of the lodges, and to comply with the conditions of the lodge's foundation deed when appointing a sheikh; Ali Asım Efendi's signature is on issues such as the request for the sending of the copies of the foundation deeds specifying the conditions of tevliyet and sheikhdom from the lodges and zawiyas to the Meclis-i Meşayih. He also followed up on issues such as the prohibition of the residence of non-tariqa members in the lodges and dervish lodges, the organization of the personnel files of the sheikhs in the lodges and zawiyas, and the monitoring of whether the sheikhs fulfilled the conditions of the foundation deeds in addition to their religious duties. This study examines Ali Asım Efendi’s lineage, life of service and probate as a member of the Assembly of Mashayih and Sheikh of Musa Safveti Paşa Dervish Lodge. The most important feature that distinguishes him from his contemporaries is that, as he was the sheikh of the lodge, he was knowledgeable about the functioning of the lodges, the needs of the dervish lodges, and the problems in the lodges, and he brought these issues up for discussion in the Meclis-i Meşayih. Information about his scholarly career, economic situation and Sufi personality is also presented. Asım Efendi's family members and inheritors were identified by utilizing his probate in the Kısmet-i Askeriye Court of the Istanbul Shariyya Registers Archive and the accounting records in the Masheiykhat Archive. Our study aims to shed light on the lineage of Ali Asım Efendi, a late Ottoman scholar, on his socio-economic status, his probate, his service life and his position in Ottoman Sufi life.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf , Ottoman Empire , Meclis-i Meşayih , Safvetî Paşa Dervish Lodge , Probate

Osmanlı Tasavvuf Hayatından Bir Portre: Meclis-i Meşâyih Azası Ali Âsım Efendi (Hayatı, Ailesi ve Terekesi)

Öz

Osmanlı Devleti’nde cami, medrese ve tekkeler, dinî ve ictimaî hayatın temelini oluşturmaktadır. Devletin kuruluşundan itibaren tasavvuf ve tarikatlar, sosyal hayatın her alanına nüfuz etmiştir. Özellikle tekkeler, devletin en ücra köşelerine kadar etkisini gösteren ve toplumun her kesimine ulaşabilen bir etkiye sahip olmuştur. Devletin başlangıçtan beri tekkeler üzerinde otoritesi bilinmektedir ancak XIX. yüzyıla kadar tekkeler üzerinde doğrudan bir müdahalesi görülmemiştir. Bu süreçte devletin bütün kurumlarında olduğu gibi tekke, dergâh ve zaviyelerde de şeyhlik, postnişinlik ve dervişlik gibi diğer tekke görevlileri ile ilgili birtakım şikâyetler vuku bulmuş; tekkelerde Şeyhülislamlık tarafından gerekli tahkikatı yürütmek amacıyla zaman zaman müfettişler görevlendirilmiş ve gerekli denetimler yapılmıştır. İlerleyen süreçte tekkelerin devlet tarafından denetim ve kontrolünün sağlanması için birtakım düzenlemeler yapılmıştır. Tekke ve dergâhların kontrolü ile ilgili ilk olarak 1793 yılında III. Selim tarafından bir ferman çıkarılmış; itikadı düzgün olmayan şeyh ve dervişlerin tespiti için şeyhlerden oluşturulan bir meclis kurulmuştur. Devletin kuruluşundan itibaren atılan en büyük adım, Tanzimatla birlikte gerçekleşmiştir. Şeyhülislamlık makamının bir alt kurumu olarak Osmanlı sınırları içindeki tekkeleri kontrol etmek ve düzenlemek amacıyla 1866 yılında Meclis-i Meşâyih kurulmuştur. Meclis-i Meşâyihin tam olarak kurulup harekete geçtiği tarih 15 Kasım 1866’dır. Reis ve azalardan oluşan Meclis-i Meşâyihte görev yapmış ulemadan birisi de 19. yüzyılda yaşayan Osmanlı Devleti’nin önemli mutasavvıflarından Ali Âsım Efendi’dir. Âsım Efendi İstanbul Hocapaşa Mahallesindeki Musa Safvetî Paşa Dergâhının şeyhidir. Meclis-i Meşâyihteki azalık vazifesi ile Ali Âsım Efendi hem resmi işlemlerde hem de sosyal alanda Osmanlı tasavvuf hayatının merkezinde bulunmuş bir âlimdir. Ali Asım Efendi; tekkelerin işleyişi, dergahların ihtiyaçlarını bilmesi ile zaviyelerdeki sorunları Meclis-i Meşâyihte tartışmaya açmıştır. Tekke şeyhliğine ehliyet ve liyakat sahibi kişilerin tayin edilmesi; Meclis-i Meşâyih tarafından izin verilmeden tarikat icazetnâmesi verilmemesi; tekkelerin vakıf kayıtlarının korunması, şeyh tayininde, tekkenin vakfiye şartlarına uygun davranılması için; tekke ve zâviyelerden, tevliyet ve meşîhat şartlarını belirten vakfiye suretlerinin Meclis-i Meşâyihe gönderilmesinin talep edilmesi gibi meselelerde Ali Asım Efendi’nin imzası bulunmaktadır. Ayrıca tekke ve dergâhlarda tarikat ehli olmayan kişilerin ikametinin yasaklanması, tekke ve zâviyelerdeki şeyhlerin özlük dosyalarının düzenlenmesi ve şeyhlerin dini görevlerinin yanında vakfiye şartlarını yerine getirip getirmediklerinin takip edilmesi hususlarının da takipçisi olmuştur. Bu çalışmada Meclis-i Meşâyih Azası ve Musa Safvetî Paşa Dergâhı Şeyhi Ali Âsım Efendi’nin nesebi, hizmet hayatı ve terekesi incelenmiştir. İlmî kariyeri ve iktisadî durumu ile ilgili bilgiler verilmiştir. Âsım Efendi’nin İstanbul Şeriyye Sicilleri Arşivi Kısmet-i Askeriye Mahkemesi’ndeki terekesi ve Meşihat Arşivi’ndeki muhasebe kayıtlarından istifade edilmek suretiyle aile bireyleri ve vârisleri tespit edilmiştir. Çalışmamızın, Osmanlı son dönem ulemasından Ali Âsım Efendi’nin soyağacı ile nesebine, terekesiyle sosyo-ekonomik düzeyine, hizmet hayatıyla Osmanlı tasavvuf hayatındaki konumuna ışık tutması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf , Osmanlı Devleti , Meclis-i Meşâyih , Safvetî Paşa Dergâhı , Tereke

Kaynakça

• Arı, Osman Sacid. Meclis-i Meşâyih Müessesesi, Kuruluşu ve Faaliyetleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2003.
• Aydın, Bilgin. vd., Bâb-ı Meşîhat Şeyhülislâmlık Arşivi Defter Kataloğu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2006.
• Aydın, Bilgin. “Osmanlı Devleti'nde Tekkeler Reformu ve Meclis-i Meşâyihin Şeyhülislâmlık’a Bağlı Olarak Kuruluşu, Faaliyetleri ve Arşivi”. İstanbul Araştırmaları 7 (1998), 93-109.
• Aydınlı, Meliha. Meclis-i Meşâyih: Birimler, İşleyiş ve Kararlar (1879- 1909). İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi, Doktora Tezi, 2024.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. BOA, Osmanlı Arşivi. ZB.. No. 350/50.
• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi. BOA, Cevdet Evkaf. No. 18014.
• Durmuş, Mine. Meclis-i Meşâyihin Kuruluşu ve Sultan II. Abdülhamid Dönemi Faaliyetleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Işık, Ayhan. “Meclis-i Meşâyih ve Seyyidlerin Tasavvuf Hayatındaki Etkinliği”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 1/17 (2019), 115-154.
• Işık, Ayhan. Meşîhat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2021.
• Kara, Mustafa. “Tanzimat Dönemi ve Tasavvufi Hayat”. Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Uluslararası Sempozyumu (Bildiriler). Ankara: TTK Yayınları, 1991, 299-319.
• Meşîhat Arşivi. Meclis-i Meşâyih Defterleri. No. 1734-1783, 1793.
• Meşîhat Arşivi. Dersiâm Maaş Defterleri. No. 2830.
• Meşîhat Arşivi. Merkez İdaresi Memur Maaş Defteri. No. 2557.
• Meşihat Arşivi. Evrak Odası Dosyaları (MŞH. EO.). 578/26; 398/91; 310/24; 632/81; 539/49; 819/75; 1547/68; 819/50; 819/75.
• Meşîhat Arşivi. Türkiye Cumhuriyeti Fonu (TC). 9/4; 10/28; 15/6; 147/37.
• Meşîhat Arşivi. Muhasebe Fonu (MH). 9/4.
• Meşîhat Arşivi. Tahrirat Fonu (THR). 119/66; 128/88.
• Öngören, Reşat. “İstanbul’da Tasavvufî Hayat”. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi: Din. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. 2015, 240-315.
• Revnakoğlu, Cemaleddin Server. Revnakoğlu’nun İstanbul’u, İstanbul’un İç Tarihi Fatih. haz. Mustafa Koç. İstanbul: İstanbul Fatih Belediyesi Kültür Yayınları, 2021.
• Seçgin, Nuri. “Eminönü/Hocapaşa Safvetî Tekkesi”. Sanat Tarihi Yıllığı 25 (2016), 149-185.
• Şeriyye Sicilleri Arşivi. Kısmet-i Askeriye Mahkemesi. No. 1962.
• Yıldız, Esra. Şeyhülislâmlığın Bürokratik Yapısı. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2022.