İslam Tarihinde Kadın Müfessirler

Yıl 2014, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 33, 14.01.2015

Hidayet Aydar , Hidayet Aydar , Mehmet Atalay

Öz

Bu çalışmada tarih boyunca Kur’an’ı tefsir etmiş olan hanım müfessirler ve onların
tefsirleri üzerinde durulmuştur. Makalede en başta ilk bayan müfessir olarak kabul
edebileceğimiz Hz. Peygamber’in eşi Hz. Aişe’nin tefsir alanındaki bazı girişimleri ele
alınmıştır. Çalışmada kendisine bir tefsirin isnat edildiği ilk bayan olan Ziyb en-Nisa
Begüm üzerinde durulmuş, bu hanımın Kur’an’ı tefsir eden ilk bayan olup olmadığı
hususu tartışılmıştır. Müfessir Nusret Begüm Emin, Aişe Abdurrahman ve Zainab Gazali
gibi vefat etmiş olan bayan müfessirler yanında halen hayatta olan Naile Haşim, Fevkiyye eş-Şirbini, Kâmile binti Muhammad, Keriman Hamza gibi bayan müfessirler ve tefsirleri
hakkında da bilgi verilmiştir. Çalışmada Semra Kürün Çekmegil ve Necla Yasdıman
adında iki Türk müfessirden ve tefsirlerinden bahsedildiği gibi Alman oryantalist Angelika
Neuwirth ve yapmakta olduğu tefsir çalışması hakkında da malumat verilmiştir. Konuyu
bütünlemesi açısından bayanlar tarafından yapılmış Tevrat ve İncil tefsirlerine de kısaca
değinilmiştir. Çalışmada söz konusu edilen müfessirlerin hayatları hakkında çok kısa bazı
bilgiler verildikten sonra tefsirleri tanıtılmakta, bazı özellikleri ve özgün yönleri üzerinde
durulmaktadır. Makalede mümkün olduğunca kronolojik sıra takip edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kadın Âlimler, Tefsir, İslami İlimler

FEMALE SCHOLARS OF QURANIC EXEGESIS IN THE HISTORY OF ISLAM

Öz

In this article, we will be focusing on the female scholars who came up with a work of Quranic exegesis throughout the history of Islam. First, we will deal with Prophet Muhammad’s wife, h, as the first female scholar of Quranic exegesis. Then we will deal Ziyb An-Nisa, to whom a work of Quranic exegesis was attributed, as to whether she can be considered the first female scholar who did the exegesis of the whole Quran. As we will be dealing with the late Nusret Begüm Emin, Aisha Abdurrahman, and Zainab Gazali, we will also be dealing with such scholars as Naile Haşim, Fevkiyye Aş-Şirbini, Kâmile binti Muhammad, Keriman Hamza, all of whom are still alive. Moreover, as we will include two female scholars from Turkey, Semra Kürün Çekmegil and Necla Yasdıman, we will also be dealing with the German orientalist Angelika Neuwirth and the book of Quranic exegesis she has been working on for quite some time now. Lastly, for the sake of complementarity, we shortly tackle some works concerning the exegesis of Torah and Gospels. After giving some information about the scholars who are included in this article and peculiarities of their works. We also observe a chronological order in the article as much as possible

Anahtar Kelimeler

Female Scholars, Quranic Exegesis, Islamic Studies

Kaynakça

• Akpınar, Ali. “Bir Hanım Müfessir: Zeyneb el-Gazali ve Tefsiri.” Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Isue: 3, (1999).
• Akpınar, Ali. “Zeyneb el-Gazali el-Cübeyli.” Kur’an’a Bakışlar: Meal-Tefsir. Translated by Ali Akpınar. Konya: Uysal Kitabevi, 2003.
• Alper, Hülya. “Ataerkil Zihniyetin Kur’an Meallerine yansıması.” Akademik Araştırmalar Dergisi, August-October 2004, year. 6, issue. 22.
• Al-Bağdâdî, Ismail. Hediyyetu’l-Ârifîn: Esmâu’l-Muellifin ve Âsâru’l-Musannifîn. İstanbul: 1951.
• Başar, Serpil. Erken Dönemde (Hicri I. Asır) Kadınların Kur’an Yorumuna Katkıları. (Doctoral dissertation presented to Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İzmir: 2010.
• Bedr, Abdullah Ebu’s-Suud. Tefsiru As-Seyyide Aisha Ummi’l-Mu’minin Radyallahu Anha. Al-Qahirah: Camiatu’l-Kahire Kulliyyetu’t-Terbiye, 1981.
• Bedir, Abdullah Ebu’s-Suud. Tefsiru Ummi’l-Mu’minin Aisha Radyallahu Anha. Al-Qahirah: Daru Alemi’l-Kutub, 1416/1996.
• Bintu’ş-Şati, Aisha Abdurrahman. At-Tefsiru’l-Beyânî li’l-Kur’ani’l-Kerîm. Al-Qahirah: Daru’l- Ma’rife.
• Birışık, Abdulhamid. Hind Altkıtası Düşünce ve Tefsir Ekolleri. İstanbul: İnsan yayınları, 2001.
• Caferyân, Rasul. “Tefsiru Ziybu’t-Tefâsîr Ez Safî bin Velî Kazvînî be Nâm- Ziybu’n-Nisâ Duhter Ureng Ziyb.” Fasılname Peyâm Bahâristân. Tehran, Iran: 1989. (pp. 494-499).
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi, Ankara: DİB yayınları, 1988.
• Çekmegil, Semra Kürüm. Okuyucu Tefsiri (Tefsiru’l-Kari). Malatya: 2006.
• Demir, Ekrem. “Aişe Abdurrahman ve Kur’an Tefsirindeki Metodu.” Kur’ani Hayat Dergisi. Issue: 1, November 2008.
• Durmuşoğlu, Kadriye & Kurt, Abdurrahman. “Üç Kur’an yorumunda Kadının Ötekiliği.” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Vol. 17, issue: 2, 2008. (pp. 21-48).
• Ebussuûd b. Muhammad Al-Imâdî. Tefsîru Ebîssuûd (Irşâdu’l-Akli’s-Selîm ilâ Mezâyâ’l- Kitâbi’l-Kerîm). Annotated by Abdulkâdir Ahmed Ata. Ar-Riyâd: Meketbetu’r-Riyâd al-Hadîse, nd.
• Emîn, Nusret Begüm. Mahzenu’l-Irfân der Tefsir-i Kur’ân. Muessese-i Tahkîkât ve Neşr-i Maârif-i Ehl-i Beyt, 1390.
• Eskenazi, Tamara Cohn & Andrea l. Weiss (eds.). The Torah: A Women’s Commentary. New york: URJ/Women of Reform Judaism, 2008.
• Al-Funeysan, Suud b. Abdillah. Merviyyatu Ummi’l-Mu’minin Aisha fi’t-Tefsir. Ar-Riyad: Daru’t-Tevbe, 1413/1992.
• Gazali, Zainab. Kur’an’a Bakışlar: Meal-Tefsir. Translated into Turkish by Ali Akpınar. Konya: Uysal Kitabevi, 2003.
• Al-Gazâlî, Zainab. “Mukaddime Maa Kitâbillah.” Nazarât fî Kitâbillah. Al-Kâhire: Dâru’ş- Şurûk, 1414/1994.
• Al-Gazali, Zeyneb. “Önsöz.” Kur’an’a Bakışlar. Translated by Ali Akpınar. Konya: Uysal Kitabevi, 2003.
• Gözeler, Esra, et al. “Corpus Coranicum Projesi: Kur’an’ı Geç Antik Döneme Ait Bir Metin Olarak Okumak.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 53:2 (2012). (pp. 219- 253).
• Gözeler, Esra. “Corpus Coranicum Projesi Özelinde Batı’da Kur’ân Çalışmaları.” Paper presented to İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir Anabilim Dalı. June 4, 2014.
• Güler, İlhami. “Kur’an’da Kadın-Erkek Eşitsiliğinin Temelleri.” İslami Araştırmalar. Vol. 5. Issue: 4 (October 1991). (pp. 310-319).
• Gürlevik, Safiye. Mekkî Surelerde Kadın (Razi Tefsiri Örneği). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• Beyrût: Muessestu Nüveyhid As-Sakâfiyye, 1403/1983.
• Öztürk, Mustafa. “Klasik Tefsir Kaynaklarında Kadın İmgesi.” Türkiye V. Dini Yayınlar Kongresi Kadın Konulu Dini Yayınlar. December 2-4, 2011.
• Ar-Râzî, Fahruddin. Tefsîru’l-Fahr er-Râzî (At-Tefsîru’l-Kebîr-Mefâtîhu’l-Ğayb). Dâru’l-Fikr, nd.
• As-Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celaluddin Abdurrahman Ibn Ebibekir. Al-Itkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Annotated by Merkezu’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye. Al-Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Suudiyye, nd.
• Tâyir, Mevlana Muhammad. Neylu’s-Sâirîn fî Tabakâti’l-Müfessirîn. Pakistan: Mektebetu’l- yeman, 1421/2000.
• The Women’s Torah Commentary: New Insights from Women Rabbis on the 54 Weekly Torah Portions. Edited by Elise M. Goldstein. Woodstock: Jewish lights Publishing, 2000.
• Tütün, Sevgi, “Taberi Tefsir’inde Hz. Aişe’nin Rivayetleri ve Tefsir Metodu.” İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi. 2010, vol. VIII, issue: 16.
• Umeyme Muhammad Ali. Zevcâtu’r-Rasûl Ummehâtu’l-Mu’minîn İffet-Şeref-Taharet. (Al- Kâhire: Dâru’r-Ravda, nd.
• Vedûd, Amine Muhsin. Kur’an ve Kadın. Translated into Turkish by Nazife Şişman. İstanbul: İz yayıncılık, 2000.
• yasdıman, Necla. Kur’an Tahlili (Arapça Gramer Işığında, Sözlük–Meâl–İ’rab-Tefsir). İzmir: Anadolu yayınları, 2006.
• yusuf, Muhammad Hayr Ramazan. Al-Muellifât mine’n-Nisâ ve Muellefâtuhunne fî’t-Târihi’l- Islâmî. Beyrût: Dâru Ibn Hazm, 1421/2000.
• Az-Zamahshari, Cârullah Ebu’l-Kasım Mahmud b. Omer. Al-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmidi’t- Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Annotated by Adil Ahmed Abdulmevcud & Ali Muhammad Muavvid. Ar-Riyâd: Mektebetu’l-Ubrykân, 1418/1998. Web Sites
• Abdurrahîm Akîkî Bahşâyeşî. “Tabakâti Mufessirâni Şia.” http://ketaab.iec-md.org/ TAFSEER_QURAN/tabaqaat_mofasseraan_shia_jeld_5_aqiqi-bakhshaayeshi_05.html (last visited: November 10, 2013).
• “Aisha Abdurrahman.” http://ar.wikipedia.org/wiki/ ((last visited: December 24, 2012).
• “Aisha Abdurrahman.” http://arz.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%A6%D8%B 4%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D9% 85%D9%86 (last visited: August 21, 2014).
• “Aisha Abdurrahman ve Kur’an Tefsirindeki Metodu.” http://www.kuranihayat.com/ content/ai%C5%9Fe-abdurrahman-ve-kuran-tefsirindeki-metodu-ekrem-demir (last visited: December 24, 2013).
• Alev Alatlı. “İmam Amina Hanım’dan Papa XVI. Benedictus’a İçtihat ve Feminizm (I).” Zaman Gazetesi. http://www.zaman.com.tr/?bl=yorumlar&alt=&trh=20050422& hn=166011 (last visited: April 22, 2005).
• “Alman Prof. Dr. Neuwirth. “Kur’an Muhteşem Bir Kitap.” http://www.yaklasansaat.com/ haberdosya/2008_haberleri/subat/subat56.asp (last visited: August 25, 2014).
• “Kerime Hamza ve Tefsiru’l-Kur’an.” http://www.ikhwan.net/vb/showthread.php?t=76160 (last visited: December 28, 2014).
• “Kudve li’r-Ricâl Kable’n-Nîsâ.. Nâile Sabrî.. Murâbite fi’l-Medineti’l-Mukaddese bi Sohbeti Kitâbillah.” http://www.maroc-quran.com/vb/t17518.html (last visited: December 24, 2012).
• “Mahzenu’l-Irfân der Tefsir-i Kur’ân.” http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/39317/ (last visited: April 20, 2013).
• Mehdî Mehrîzî. “Zen der Tefsîr Mahzeni’l-Irfân Bânû Emîn Isfehânî.” http://www.shareh. com/persian/magazine/ayeneh_p/098-099/02.htm (last visited: November 10, 2013).
• Merziye Haklı. “İlk Kadın Müçtehid ve Müfessir.” http://www.rasthaber.com/ yazar_2060_108_ilk-kadin-muctehid-ve-mufessir.html (last visited: November 10, 2013).
• “Mevkiu ad-Doktora Rukiyye Al-Ulvânî: As-Sîre az-Zâtiyye.” http://drruqaia.com/%d8%a7 %d9%84%d8%b3%d9%8a%d8%b1%d8%a9-%d8%a7%d9%84%d8%b0%d8%a7%d 8%aa%d9%8a%d8%a9/ (last visited: August 27, 2014).
• Muhammad As-Sâlik Muhammad Fâl. “Al-Mar’e ve’t-Tefsîr: Al-Hâdır ve’l-Ğâib.” http:// aafaqcenter.com/index.php/post/1529 (last visited: February 6, 2013).
• “Al-Müfessire Al-Hindiyye Begüm…Hel Hiye Evvelu men Fessera’l-Kur’ane mine’n-Nisa.” http://www.tafsir.net/vb/tafsir6056/ (last visited: February 6, 2013).
• Nâile binti Hâşim Sabrî.” http://www.moi.gov.ps/quds/dataDetails. aspx?CATID=14&Nid=968 (last visited: December 24, 2012).
• “Nâile Sabrî Evvel Imraatin Tufessiru’l-Kur’ane’l-Kerim.” http://alresala.tripod.com/ alresala/1999/17_6_99/report6.htm (last visited: December 27, 2012).
• “Nâile Sabri…Murâbite fi’l-Kuds bi Suhbeti Kitâbillah.” http://www.raya.com/news/ pages/42e3441a-aa7a-4c94-b80c-079b0edd1459 (last visited: December 27, 20120).
• “Nâm Bâbû Emîn… Sahib Tefsir-i Mahzenu’l-Irfân.” http://telavat.com/ShowObject. aspx?id=494&classId=6 (last visited: August 21, 2014).
• Nehle Ğaravî Nâînî, “Tefsîri Mahzeni’l-Irfân ve Mufessirân.” http://rasekhoon.net/article/ show-16915.aspx (last visited: November 10, 2013).
• “Ömrünü Tefsire Vermiş Bir Anne.” http://www.dunyabizim.com/index. php?aType=haber&ArticleID=5317 (last visited: November 10, 2013).
• “Prof. Dr. Angelika Neuwirth.” http://www.geschkult.fu-berlin.de/en/e/semiarab/ arabistik/Mitarbeiter_innen/professoren/neuwirth/index.html (last visited: August 25, 2014).
• “Rümûz ve Şahsiyyât min’s-Sevre 4 (Hannân Al-lahhâm).” http://www.shababsyria.org/ vb/showthread.php/67296- (last visited: February 7, 2013).
• “Nazarat fi Kitabillah li Zeyneb Al-Ğazali rahimehallah.” http://www.alukah.net/web/ alshehry/0/27519/ (last visited: August 22, 2014).
• Saliha Selim. “Al-Ustâze Fevkiyye Ibrahim Aş-Şirbînî Sâhibetu Teysiri’t-Tefsir.” http:// alzhour.com/essaydetails.asp?EssayId=1485&CatId=92 (last visited: December 26, 2012).
• Serpil Başar. “Kur’an’ın İlk Kadın yorumcuları.” http://www.haksozhaber.net/kuranin-ilk- kadin-yorumculari-22903h.htm (last visited: August 5, 2013).
• “As-Sire az-Zatiyye.” http://www.alkuwarih.com/content/%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9 %8A%D8%B1%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8 %A9 (last visited: August 7, 2014).
• “Suâl ani’l-Ustâze Miyâde Al-Mâdî.” http://www.ahlalhdeeth.com/vb/showthread. php?t=259116 (last visited: August 8, 2014).
• “Şahsiyye Mukaddesiyye: Nâile binti Haşim Sabrî.” http://www.arabbab.com/?p=50732 (last visited: December 27, 2012).
• “Tabakât-i Mufessirân-i Şia.” http://quran.al-shia.org/fa/id/16/item/tfsir/tabaqat/5/ tabaq505.htm (last visited: April 20, 2013).
• “Tefsir Nesevî li’t-Tevrat.” http://www.azahera.net/showthread.php?t=226 (last visited: August 8, 2014).
• “Tefsir al-Müfessirûn.” http://al-shia.org/html/ara/books/lib-quran/tafsi_mofaserun-2/ tafs2_20.htm (last visited: April 20, 2013).
• “Tefsir-i Mahzenu’l-Irfân.” http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/5975/5979/61818 (last visited: April 20, 2013).
• “Tefsir-i Mahzenu’l-Irfân ve Mufessirân.” http://library.tebyan.net/newindex.aspx?pid=102 834&ParentID=0&BookID=49667&MetaDataID=2882&Volume=1&PageIndex=0&Pers onalID=0&NavigateMode=Commonlibrary&Content= (last visited: April 20, 2013).
• “Tefsiru Keriman Hamza li’l-Kur’ani leyse Evvele Tefsirin Tukaddimuhu Imraatun.” http:// www.youm7.com/News.asp?NewsID=58169&SecID=94&IssueID=88 (last visited: December 28, 2013).
• “At-Tenvîr fi’l-İslam ve’l-Ğarb min Manzûri’l-Habîre al-Almâniyye Angelika Neuwirth: Iddiâu Iftikâri’l-Islâm ile’t-Tenvîr… Klişiye Ğarbiyyun Kadîm.” http://ar.qantara.de/ content/ltnwyr-fy-lslm-wlgrb-mn-mnzwr-lkhbyr-llmny-nglyk-nwyfrt-d-ftqr-lslm-l- ltnwyrklyshyh-grby (last visited: August 25, 2014).
• “Ulemâu’d-din: Tefsîru’l-Kur’âni’l-Kerim leyse kâsiran ale’r-ricâl.” http://www.alittihad.ae/ details.php?id=24849&y=2009&article=full (last visited: August 26, 2014).
• “Zevcetu Ikrime Sabrî Tarsudu Muânâti’l-Mer’eti’l-Mukaddesiyye.” http://www.alquds.gov. ps/ar/index.php?view=79yOcy0nNs3Du69tjuhzy1wkyeayxx%2B7%2FAnzyAHkXWeI T9jMURkT (last visited: December 24, 2012).
• “Zeyneb Al-Gazâlî.” http://ar.wikipedia.org/wiki/ (last visited: Dcember 23, 2012).
• “Zainab Muhammad Al-Gazali Al-Cubeyli.” http://www.islam-tr.net/islami-arsiv/4313- zeynep-muhammed-el-gazali-el-cubeyli-hakkinda.html (last visited: April 20, 2013).
• “Ziyb an-Nisâ.” http://ar.wikipedia.org/wiki/ (last visited: February 6, 2013). “(
• ).” http://www.forum.98ia.com/t149615.html (last
• visited: August 21, 2014)
• “An-Nisâü’l-azbât al-lâtî âserne’l-ilme ale’z-zevâc.” http://www.forsanhaq.com/ showthread.php?t=309546&page=6 (last visited: August 21, 2014).
• www.ensani.ir/storage/Files/20120413183749-8049-59.pdf (last visited: February 6, 2013).
• http://jbq.jewishbible.org/assets/Uploads/392/JBQ_392_zuckerbookwom.pdf (last visited: December 12, 2012).