ŞEYH ÜFTÂDE’NİN TASAVVUF ANLAYIŞINDA ASLÎ VATAN DÜŞÜNCESİ VE KAYNAKLARI

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 2, 191 - 207, 30.06.2017

Feyza Güler

Öz

Şeyh Üftâde’yi tanımamızı sağlayacak iki eserinden biri Üftâde Divanı’dır. Buradaki
temel düşünce, tasavvuf literatüründe insanın mahiyetini ve Hak’la ilişkisini ortaya
koyması bakımından merkezî bir yer tutan aslî vatan fikridir. Bu sebeple Üftâde’yi
anlamak, bu kavramın anlam çerçevesini ortaya çıkarmakla mümkündür. Bu manada
konunun ilişkili olduğu esas mesele insanın ezelîliği problemidir. Üftâde’nin konuyu
fenâ ve ezelî mîsaka atı a işlemesi, bu meseleler bağlamında ruhun bir tür ezelîliğinden
bahseden ve tevhidin gerçekleşmesini bu imkâna bağlayan Cüneyd-i Bağdâdî’nin, temel
bir kaynak olarak öne çıktığını gösterir. Bununla birlikte Cüneyd konuyu ayrıntılı olarak
ele almamıştır. Meselenin çözümü için gerekli izahı sunan yaklaşım ise, İbnü’l-Arabî’nin
asıl-fer‘ kavramlaştırması ve a‘yân-ı sâbite teorisinde bulunmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Üftâde, Aslî Vatan, İnsanın Ezelîliği, A‘yân-ı Sâbite, Fenâ

Kaynakça

• Aristoteles, Fizik, çev. Sa et Babür, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 1997.
• Ateş, Süleyman, Cüneyd-i Bağdâdî Hayatı, Eserleri ve Mektupları, İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1969.
• Attâr, Ferîdüddîn, Evliya Tezkireleri, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2007.
• Bahadıroğlu, Mustafa, Celvetiye’nin Piri Hazreti Üftâde ve Divanı, Bursa: Üftâde Kur’an Kursu Öğrencilerini Koruma Derneği, 1995.
• Başer, Hacı Bayram, Şeriat ve Hakikat: Tasavvufun Teşekkül Süreci, İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Şerhu’l-Mevâkıf, çev. Ömer Türker, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015, c. I.
• ______, et-Ta‘rîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• el-Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn, İnanç Esasları Kılavuzu: Kitâbü’l-İrşâd, çev. Adnan Bülent Baloğlu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Dalkılıç, Mehmet, İslam Mezheplerinde Ruh, İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
• Demirli, Ekrem, Aşk Nedir: İslam Düşüncesinde İman ve Amel İrtibatı Sorunu, İstanbul: Sûfî Kitap, 2014.
• ______, İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan: İbnü’l-Arabî ve Vahdet-i Vücûd Geleneği, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• ______, İbnü’l-Arabî Metafiziği, İstanbul: Sûfî Kitap, 2013.
• ______, “Yunus Emre’de İnsanın Kadîmliği Sorunu: ‘Ezelî Vatanda İdik’”, Doğumunun 770. Yıldönümünde Uluslar arası Yunus Emre Sempozyumu Bildirileri, İstanbul: İBB Kültürel ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı Kültür Müdürlüğü Yayınları, 26- 2010, ss. 98-109.
• el-Bağdâdî, Cüneyd, “Risâletün ilâ Yahyâ b. Muâz er-Râzî”, Tâcü’l-ârifîn: el-Cüneydü’l-Bağdâdî içinde, thk. Suâd el-Hakîm, Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2. Bs., 2005.
• ______, “Kitâbü’l-Fenâ”, Tâcü’l-ârifîn: el-Cüneydü’l-Bağdâdî içinde, thk. Suâd el-Hakîm, Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2. Bs., 2005.
• ______, “Kitâbü’l-Mîsâk”, Tâcü’l-ârifîn: el-Cüneydü’l-Bağdâdî içinde, thk. Suâd el-Hakîm, Kahire: Dârü’ş-Şürûk, 2. Bs., 2005.
• el-Eş’arî, Ebü’l-Hasen, İlk Dönem İslam Mezhepleri: Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l- Musallîn, çev. Ömer Aydın, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• el-Hakîm, Su‘âd, İbnü’l-Arabî Sözlüğü, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2005. el-Kayserî, Dâvûd, Mukaddemât: Fusûsu’l-Hikem’e Giriş, çev. Turan Koç, Mehmet Çetinkaya, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• el-Mâtürîdî, Ebu Mansur, Kitâbü’t-Tevhîd: Açıklamalı Tercüme, İstanbul: İsam Yayınları, 5. Bs., 2013.
• Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed, Ârâu ehli’l-medîneti’l-fâzıla, Beyrut: Dârü’l-Meşrik (Dar el- Machreq), 5. Bs. 1985.
• ______, “Kitâbu’l-Cem beyne ra’yi-l’hakîmeyn E âtûn ve Aristo”, el-Mecmû’ içinde, Kahire: Matbaatü’s-Saâde, (t.y.).
• ______, “Uyûnu’l-mesâil”, el-Mecmû’ içinde, Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1907.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid, Filozo arın Tutarsızlığı: Tehâfütü’l-felâsife, trc. Mahmut Kaya, Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Hücvirî, Ali b. Osman, Hakikat Bilgisi: Keşfu’l-Mahcûb, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 1982.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem, Lisânü’l-arab, nşr. Emin Muhammed Abdülvehhab, Muhammed es-Sâdık el-Ubeydî, Beyrut: Dârü’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1997, c. I.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifa: Metafizik II, çev. Ekrem Demirli, Ömer Türker, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• ______, el-İşârât ve’t-tenbîhât: İşaretler ve Tembihler, trc. Ali Durusoy, Ekrem Demirli, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2014.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn, Fusûsu’l-hikem (ve’t-ta‘lîkātü aleyh), haz. Ebü’l-Alâ Afîfî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, (t.y.).
• ______, Fusûsu’l-Hikem, çeviri ve şerh Ekrem Demirli. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2006.
• ______, Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, c. I-XVIII.
• ______, Resâilu İbnü’l-Arabî: İbni Arabî’nin Risâleleri, çev. Vahdettin İnce, İstanbul: Kitsan Yayınevi, c. I, (t.y.).
• Kādî Abdülcebbâr, Şerhu’l-usûli’l-hamse: Mu’tezile’nin Beş İlkesi (metin-çeviri), çev. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013, c. I.
• Kaya, Mahmut, “Farabî”, TDVİA, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, c. XII, 1995, ss. 145- 162.
• ______, İslâm Kaynakları Işığında Aristoteles ve Felsefesi, İstanbul: Ekin Yayınları, 1983. Kindî, Ebû Yûsuf Ya‘kûb b. İshak, Resâilü’l-Kindî el-Felsefiyye, thk. Muhammed Abdülhâdî Ebû Rîde, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabî, 1950.
• Konuk, Ahmed Avni, Mesnevî-i Şerîf Şerhi, İstanbul: Kitabevi Yayıncılık.
• Öngören, Reşat, Osmanlılar’da Tasavvuf: Anadolu’da Sufiler, Devlet ve Ulemâ (XVI. Yüzyıl), İstanbul: İz Yayıncılık, 2000.
• Rasim Efendi, Seyyid Mustafa, Tasavvuf Sözlüğü: Istılâhât-ı İnsân-ı Kâmil, haz. İhsan Kara, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Ross, David, Aristoteles, çev. Ahmet Arslan v.dğr., İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• Şehristânî, Abdülkerim, Kitâbü Nihâyeti’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm /The Summa Philosophiae of Al-Shasrastani Kitab Nihayatu’l-ikdam fi ilmi’l-kalam, ed. ve çev. Alfred Guillaume, (Arapça aslı ile birlikte) London: Oxford University Press, 1934.