‘NEŞRÜ’L-ARF’ ADLI RİSALESİ BAĞLAMINDA İBN ÂBİDÎN’İN ÖRF ANLAYIŞI

Yıl 2017, Cilt: 4 Sayı: 1, 91 - 108, 30.06.2017

Nazan Kapıcı

Öz

Son dönem Osmanlı ulemasından İbn Âbidîn’in örfe dair yazdığı Neşrü’l-arf fî binâi
ba’di’l-ahkâm ale’l-örf adlı risalesi örf konusuyla ilgili olarak zikredilebilecek en önemli
eserlerdendir. İbn Âbidîn bu risaleyi, hâkimin fetva verirken dikkat etmesi gereken
hususları içeren manzum eseri Ukûd-u resmi’l-müftî üzerine yazdığı Şerhu manzûmeti
Ukûdi resmi’l-müftî adlı şerhten sonra, örf konusunu izah etmeye duyduğu ihtiyaca
binaen kaleme almıştır. İbn Âbidîn bu risalede hukuki bir delil olarak örfün, diğer deliller
ve Hanefi fetva usulünde dayanak kabul edilen Zahiru’r-rivaye karşısındaki konumunu
ele almakta, hüküm vermede örfün belirleyici durumuna dikkat çekmektedir. Onun örfe
meşruiyet kazandırmadaki asıl hareket noktası, müçtehit imamların bugün yaşamaları
durumunda toplumun örfünü dikkate alarak farklı şekilde hüküm verecek olmalarına
dair kuvvetli inancıdır. Diyebiliriz ki İbn Âbidîn, geleneksel mezhep anlayışının temellerine
dokunmadan İslam’ı modern hayata dahil etmeyi başaran bir formül öne sürmüştür. 

Anahtar Kelimeler

Örf Risalesi, Örf, Adet, Delil, Zahiru’r-rivaye

Kaynakça

• Abdülkerim b. Ali en-Nemle, el-Mühezzeb fi İlmi Usuli’l-fıkhi’l-Mukâran, Mektebetu Rüşd, Riyâd, 1999
• Ali Haydar Efendi, Dürerü’l-hükkâm fi şerhi mecelleti’l-ahkâm, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut
• Dinç, Hasan, İslam Hukukunda Örf, Trabzon, 2006
• Dönmez, İbrahim Kafi, “Örf” md, DİA, XXXIV, 87
• Ebu’l-Abbas Şihabüddin el-Karafi, el-Furûk, Alemü’l-Kütüp. ts.
• Ebu Abdillah Bedreddin ez-Zerkeşî, El-Mensûr fi’l-Kavaidi’l-Fıkhiyye, Vizâratü’l-Evkâf el- Kuveytiyye, Kuveyt, 1985
• Ebu Bekir el-Cessas, el-Fusûl fi’l-Usûl, Vizâratü’l-Evkâf el- Kuveytiyye, Kuveyt, 1994
• Hallaq, Wael B., “Bir Osmanlı Reform öncüsü: Örf ve Hukûkî Değişim Üzerine İbn Âbidîn”, çev. Ömer Faruk Ocakoğlu, İslam Araştırmaları Dergisi, Sakarya, 2005
• Hasanova, Samire, “Örf ve Adetin İslam Hukuk Düşüncesinde Yeri ve Hükümlerin Değişmesi Kapsamındaki Tartışmalarda Rolü”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Konya, 2009
• Hira, Ayhan, “İbn Âbidîn’in Örf Anlayışı (Şerhu Manzumeti Ukudu resmi’l-müfti ve Neşrü’l- arf fi binâi ba’di’l-ahkami ale’l-urf Adlı Risaleleri Bağlamında)”, C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas, 2011
• İbn Âbidîn, Mecmu’atü resa’ili İbn ‘ Âbidîn, Alemu’l-Kütüp, ts.
• İbn Manzur, “Urf” md, Lisanü’l Arab, Dâru’l-Maârif, Kahire, IV, 2897
• İbn Nüceym, el-Eşbah ve’n-Nezair, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1999
• İmamu’l-Harameyn el-Cüveyni, el-Burhan, Daru’l-Vefa, Mısır, 1418
• Karaman, Hayreddin, İslam Hukuk Tarihi, İstanbul, 2012
• --------”Adet” md, DİA, I, 369
• Kaya, Ali, “İslam Hukukunda Örfün Kaynaklık Değerinin Sınırları Konusunda Hukuk Felsefesi Açısından Bir Yaklaşım”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 2005
• Korkut, Abdullah, İbn Âbidin’in Neşrü’l-arf fî binâi ba‘di’l-ahkâmi ale’l-örf Adlı Risalesi ve Bu Risale Işığında Sosyal Değişmenin Hükümlere Etkisi, ( Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri, 2010
• Muhammed Sıdkı El-Gazzi, el-Veciz fi İzahi Kavaidi’l-Fıkhi’l-Külliyye, Müessesetü’r-Risale, Beyrut, 1996
• Ocakoğlu, Ömer Faruk, Hanefi Mezhebinin Mezhep İçi İşleyişinde Örfün Konumu: İbn Âbidîn’in ‘Örf Risalesi’ Örneği, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2004
• Özel, Ahmet, “İbn Âbidîn “ md, DİA, XIX, 292
• Pezdevî, Kenzü’l-Vusûl ilâ Marifeti’l-Usûl, Matbaatu Câvid Berîs
• Ragıb El- Isfahani, “Urf” md, El-Müfredat fi Garbi’l-Kur’an, Beyrut, Dımaşk, 1992, I, 561 Salah Muhammed Ebu’l-Hâc, El-Fıkhu’l-Mukâran, Matbaatu Merkezi’l-Ulemâ, Ürdün Serahsi, Usûlü’s-Serahsi, Daru’l-Marife, Beyrut
• Suyuti, el-Eşbah ve’n-Nezair, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1990
• Şaban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları, çev. İbrahim Kafi Dönmez, Ankara, 2013
• Şenocak, İhsan, İslâm Hukukunda Örfün Hükümlere Etkisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Ondokuzmayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun, 2011
• Yelek, Kamil, “Hanefi Mezhebinde Örfün Hükümlere Etkisi”, AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Güz 2015