İslam Hukukunda Hukuka Aykırılık

Yıl 2018, Cilt: 5 Sayı: 2, 271 - 294, 23.12.2018

Mehmet Ergün

Öz

Bazı çağdaş İslâm hukukçuları borcun
kaynaklarını tek taraflı hukukî işlem, akit, haksız fiil, haksız iktisap ve
kanun olmak üzere beş kısma ayırırlar. 
Haksız fiil, hukuk düzeni veya kanunun uygun görmediği, başkasının
malvarlığına, canına veya vücut bütünlüğüne zarar veren fiil demektir. Bir
fiilin haksız fiil sayılabilmesi için dört şartın bulunması gerekir. Bu şartlar
“hukuka aykırılık”, “kusur”, “zarar” ve “illiyet bağı” şartlarıdır.
Makalemizde İslâm hukuku ile Türk pozitif hukuku literatür ve sistematiğinden
yararlanarak “hukuka aykırılık=te’addî”  unsurunu inceledik.  Bilindiği üzere, hukuka aykırılık kavramı hukuk
biliminin temel ve önemli kavramlarından biridir.  Çünkü bir fiilin hukukî sorumluluk doğurması
için o fiilin hukuka aykırı olması gerekir. Eğer bir fiil hukuk düzenine uygun
ise,  o fiil hukukî sorumluluk doğurmaz. Fakat
fiil hukuk düzenini ihlâl ediyorsa, o fiil hukukî sorumluluk doğurur. Ancak hukuka
aykırılığı ortadan kaldıran bazı sebepler vardır.  Bu sebepler “hakkın kullanılması”,  “yetkili makamın izni”, “görevin ifası”,  “meşru müdafaa”, “zaruret”, “zarar görenin
rızası”, “ihkâk-ı hak=kendiliğinden hak alma”, “üstün nitelikte kamu yararı
veya üstün nitelikte özel yarar” 
ile  “bilimsel araştırma ve
eleştiri” durumlarıdır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Haksız Fiil, Haksız Fiil Sorumluluğu, Hukuka Uygunluk

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855), el-Müsned, I-VI, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1982.Akıntürk, Turgut (ö. 2009), Bankacılar İçin Borçlar Hukuku Bilgisi (Genel Hükümler – Özel Borç Münasebetleri), 3. B., Ankara, Sevinç Matbaası, 1975.Akyol, Şener, Dürüstlük Kuralı ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı, bsy., İstanbul, Filiz Kitabevi, 1995.Aldemir, Hüsnü, Musa Aldemir, Türkçe-İngilizce Hukuki Terimler Sözlüğü, 1. B., Ankara, Adalet Yayınevi, 2018.Ali Haydar Efendi (Küçük) (ö. 1935), Dürerü’l-Hükkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, 3. B., İstanbul, Matbaa-i Ebuzziyâ, 1330/1911. Arık, Kemal Fikret (ö. 1965), Borçlar Hukuku I (Umumî Hükümler), bsy., Ankara, Balkanoğlu Matbaacılık, 1964.Aybay, Aydın (ö. 2013), Borçlar Hukuku Dersleri, 9. B, İstanbul, Seyran Basımevi, 1984.Aydın, Mehmet, “İslâm’a Göre İlim”, DEÜ İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy., 3, DEÜ Yay., İzmir, 1986, ss. 1-18.Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, 1. B., İzmir, DEÜ Yay., Karınca Matbaacılık, 1987.Aydın, Mehmet Âkif, Türk Hukuk Tarihi, 11. B., İstanbul, Beta Yay., 2013.Bağdâdî, Ebû Muhammed b. Ğânim b. Muhammed (ö. 1030/1620), Mecme’u’d-Damânât fî Mezhebi’l-İmâm Ebî Hanîfe en- Nu’mân, bsy., byy., Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.Bağdatlı, Selâhattin, Hukuk Sözlüğü (AB Hukuku Terimleri İlâveli), 3. B., İstanbul, Derin Yay., 2012.Bakkal, Ali, “Maraz-ı Mevt”, DİA, c. XXVIII, İstanbul, TDV Yay., 2003, ss. 39-41.Behnesî, Ahmet Fethî, el-Mes’ûliyyetü’l-Cinâiyye fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, 4. B., Beyrût, Dâru’ş- Şurûk, 1409/1988.Berki, Ali Himmet (ö. 1976), Hukuk Tarihinden İslâm Hukuku I, bsy., Ankara, Örnek Matbaası, 1955.Berki, Ali Himmet, Açıklamalı Mecelle (Mecelle-i Ahkâm-ı Adliyye), bsy., İstanbul, Hikmet Yay., 1978.Bilmen, Ömer Nasûhî (ö. 1971), Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhıyye Kâmûsu, I-VIII, 1. B., İstanbul, Bilmen Basım ve Yayınevi, 1985.Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, I-VIII, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.Cerrahoğlu, İsmail, “Asrımızdaki Tefsir Hareketlerine Umûmî Bir Bakış”, DİB Dergisi, 1969 (Kasım-Aralık), c. 8, sy., 90-91, ss. 327-334.Çalış, Halit, “Zaruret”, DİA, c. XLIV, İstanbul, TDV Yay., 2013, ss. 141-144.Demir, Fahri, İslâm Hukukunda Mülkiyet ve Servet Dağılımı, 1. B., Ankara, Emek Matbaacılık, 1981.Derdîr, Ebu’l-Berekât Seyidî Ahmet (ö. 1201/1786), eş-Şerhu’l-Kebîr ‘ale’l-Muhtasar, I- IV, bsy., byy., Dâru’l-Fikr, ts.Deschenaux, Henri, Pierre Tercier, Sorumluluk Hukuku, Çeviren: Salim Özdemir, bsy.,Ankara, Kadıoğlu Matbaası, 1983.Doğan, D. Mehmet, Büyük Türkçe Sözlük, 11. B., byy., İz Yayıncılık, 1996.Duman, İlker Hasan, “Hukuk Muhakemeleri Yasası’nda Yargıcın Tazminat Sorumluluğu”, http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2011-96-1147/ss. 403-412/(21.04. 2017).Ebû Dâvûd Es-Sicistânî, Süleymân b. Eş’as (ö. 275/889), es-Sünen, I-II, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.Ekşi, Ahmet, İslâm Tıp Hukuku (Çağdaş Tıp Problemlerine İslâm’ın Getirdiği Hukuki Çözümler), 1. B., İstanbul, Ensar Neşriyat, 2011.Emîn, Seyyid, el-Mes’ûliyyetü’t-Taksıriyye ‘an Fi’li’l-gayr-fi’l-Fıkhi’l-İslâmî el- Mukâren, byy., ts.Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, 4. B., İstanbul, Ensar Neşriyat, 2013.Eren, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 22. B., Ankara, Yetkin Yay., 2017. Ğamrâvî, Muhammed ez-Zührî (ö. 1337/1958), es-Sirâcü’l-Vehhâc Şerhü’n ‘alâ Metni’l-Minhâc, bsy., İstanbul, Eser Neşriyat, ts. Ğutaymil, Abdullah b. Hamed b. Nasır el-Ğutaymil, Ahkâmu Telefi’l-Emvâli fi’l- Fıkhi’l-İslâmî, Mekke Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi (Doktora Tezi), 1408/1988.Halebî, İbrâhîm b. Muhammed (ö. 956/1549), Mültekâ’l-Ebhûr, bsy., Dersaadet, İstanbul, Şirket-i Sahâfiye-i Osmâniyye Matbaası, 1316/1898.Heyet, İslâm Hukuku El Kitabı, Editör: Talip Türcan, 2. B., Ankara, Grafiker Yay., 2013. Hıcâvî, Ebu’n-Necâ Şerafüddîn Mûsâ el-Makdisî el-Hıcâvî (ö. 968/1560), el-İknâ’ fî Fıkhi’l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk: Abdullâtîf Muhammed Mûsâ es-Sübkî, I-IV, bsy., Beyrût, Dâru’l-Ma’rife, ts. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2011-96-1147/ss. 403-412, s. 404/(21. 04. 2017).http://www.hayrettinkaraman.net/kitap/helalharam/0255.htm/(11.10.2018).http://www.yayin.adalet.gov.tr/dosyalar/pdf/genelgeler/02_cezaisleri/cigm_156.pdf/(29.10.20 18) Huraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Ali (ö. 1101/1689), Şerhu Muhtasarı Halîl-li’l-Huraşî, I-VIII, bsy., Beyrût, Dâru’l-Fikr-li’Tıba’a, ts.İbn Âbidîn, M. Emîn b. Ömer (ö. 1252/1836), Reddü’l-Muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-Muhtâr, I-VIII, bsy., İstanbul, Kahraman Yay., 1984.İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî (ö. 456/1063), el-Muhallâ bi’l-Âsâr, I-XII, bsy., Beyrut, Dâru’l-Fikr, ts.İbn Kudâme, Muvaffukuddîn Ebû Muhammed b. Ahmed b. Abdillâh (ö. 620/1223), el-Muğnî, I-X, bsy., Kahire, Mektebetü’l-Kâhire, 1388/1968.İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî (ö. 275/886), es-Sünen, I-II, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.İbn Nüceym, Zeynülâbidîn b. İbrâhîm el-Mısrî el-Hanefî (ö. 970/1563), el-Eşbâh ve’n- Nezâir, İstanbul, Dersaadet Kitabevi, 1398/1977. İbn Rüşd (el-Hafîd), Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kurtûbî (ö. 595/1198), Bidâyetü’l-Müçtehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, I-IV, bsy., Kahire, Dâru’l-Hadîs, 1425/2004.İbnü’l-Kayyim El-Cevziyye, Muhammed b. Ebî Bekr Şemsüddîn Ebû Muhammed (ö. 751/1350), İ’lâmu’l-Muvakkı’în ‘an Rabbi’l-‘Âlemîn, I-IV, bsy., Mısır, 1955.İnan, Ali Naim, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, bsy., Ankara, Sevinç Matbaası, 1979.Karadeniz, Özcan, Çelebican, Roma Hukuku, 3. B., Ankara, AÜHF Yay., Ankara Üniversitesi Basımevi, 1986.Karahasan, Mustafa Reşit (ö. 2011), Sorumluluk ve Tazminat Hukuku (İki Cilt Birarada), bsy., Sevinç Matbaası, Ankara, 1981.Karaman, Hayreddin, İslâm’ın Işığında Günün Meseleleri, I-III, bsy., İstanbul, Nesil Yay., 1988-1996.Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslâm Hukuku, I-III, bsy., İstanbul, Nesil Yay., 1991.Karâfî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân es-Sanhacî (ö. 684/1285), el-Fürûk, I-IV, bsy., Mısır, 1311/1893.Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd (ö. 587/1191), Kitâbu Bedâi’u’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’, I-VII, 2. B., Beyrut, Dâru’l-Fikri’l-‘Arabî, 1394/1974.Kaya, Ali, “İslâm Hukukuna Göre İhkâk-ı Hak”, UÜİFD, c. VI, sy., VI, 1994, ss. 117-132.Kaya, Ali, İslâm Hukukunda Bedene İlişkin Zararlar ve Tazmini, 1. B., Bursa, Emin Yay., 2007.Kaya, Ali, Güncel Fıkhî Konular, 1. B., Bursa, Emin Yay., 2013.Keskioğlu, Osman (ö. 1989), Fıkıh Tarihi ve İslâm Hukuku, bsy., Ankara, DİB Yay., Ayyıldız Matbaası, 1984.Kırkağâcî, Muhammed b. Süleymân (ö.1268/1851), Şerhu Hâtime-i Kavâidi’l-Usûl ve’l- Furû’, bsy., İstanbul, Hacı Muharrem Efendi el-Bosnevî Matbaası, 1299/1881.Köse, Saffet, İslâm Hukukuna Giriş, 3. B., İstanbul, Hikmet Yay., 2013.Kudûrî, Ebu’l Hüseyn Ahmed b. Muhammed (ö. 428/1036), el-Muhtasar, bsy., İstanbul, Fazilet Neşriyat, 1977. Mâlik b. Enes (ö.179/795), el-Muvattâ’, I-II, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.Mâverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb (ö. 450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr, Şerhu Muhtasari’l- Müzenî fî Fıkhi Mezhebi’l-İmâmi’ş- Şâfiî (thk. Şeyh Ali Muhammed Muavviz-Şeyh Âdil Ahmed Abdü’l Mevcûd), I-XIX, bsy., Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1419/1999.Merğînânî, Şeyhülislâm Burhânüddîn Ali b. Ebî Bekr (ö. 593/1197), el-Hidâye Şerhu Bidâyeti’l-Mübtedî, I-IV, 1. B., Beyrut, Dâru’l- Kütübi’l-‘İlmiyye, 1410/1990.Mevkûfâtî, Mehmet Efendi (ö.1065/1654), Şerhu’l-Mevkûfâtî, I-II, bsy., Dersaadet, İstanbul, Şirket-i Sahâfiye-i Osmâniyye Matbaası, 1318/1900.Mevsılî, Abdullah b. Muhammed b. Mevdûd (ö. 683/1284), el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr, I-V, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1991.Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz (ö. 885/1480), Dürerü’l-Hükkâm fî Şerhi Ğureri’l-Ahkâm, I-II, bsy., İstanbul, Fazilet Neşriyat, 1970.Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc (ö. 261/875), el-Câmiu’s-Sahîh, I-III, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.Müzenî, Ebû İbrâhîm İsmâîl b. Yahyâ (ö. 264/878), Muhtasaru’l-Müzenî fî Furû’i-Şâfi’iyye, Hâşiye: Muhammed Abdulkâdir Şâhîn, 1.B., Beyrût-Lübnân, Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1419/1998.Naimi, Tuğba Aytekin, Bina ve Yapı Eseri Malikinin Sorumluluğu (BK. m. 58), (Doğu Akdeniz Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi), 2011, http://i- rep.emu.edu.tr:8080/jspui/bitstream/11129/1461/1/Naimi.pdf/(07.03.2017).Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horasânî (ö. 303/915), es-Sünen, I-VIII, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1981.Nomer, Halûk N., Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 13. B., İstanbul, Beta Yay., 2013.Oğuzman, M. Kemal, M. Turgut Öz, Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), bsy., İstanbul, Filiz Kitabevi, Fakülteler Matbaası, 1995.Rado, Türkân (ö. 2007), Roma Hukuku Dersleri (Borçlar Hukuku), 4. B., İstanbul, İÜHF Yay., Doğan Kardeş Matbaacılık, 1964.Râzî, Muhammed b. Ebî Bekir b. Abdilkâdir (ö. 666/1267), Muhtâru’s-Sıhâh, bsy., Lübnan, Mektebetü Lübnân, 1989.Reisoğlu, Safa, Türk Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 25. B., İstanbul, Beta Yay., 2014.Remlî, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Hamza el-Ensârî (ö. 1004/1596), Nihâyetü’l-Muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc, I-VIII, bsy., byy., Mustafa el-Bâbâ el- Halebî Matbaası, 1967.Sâbık, Seyyid (ö. 2000), Fıkhu’s-Sünne, I-III, bsy., Mısır, Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî- Dâru’l- Hadîs, ts.Sahnûn, Abdüsselâm b. Saîd et- Tenûhî (ö. 240/854), el-Müdevvenetü’l-Kübrâ, I-IV, 1. B., byy., Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1415/1994.Serahsî, Şemsü’l- Eimme Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl (ö. 483/1090), el-Mebsût, I-XXX, bsy., İstanbul, Çağrı Yay., 1982.Şâfi’î, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs (ö. 204/819), el-Ümm, I-VIII, bsy., Beyrut, Dâru’l-Ma’rife, 1410/1990.Şeybânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Hasan (ö.189/805), Kitâbü’l-Asl (thk. Ebu’l-Vefâ el-Afğânî), I-V, bsy., Karaçi-Pakistan, İdâretü’l-Kur’ân ve’l-‘Ulûmu’l- İslâmiyye, ts.Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ali b. Yûsuf el- Firuzabâdî (ö. 476/1083), el-Mühezzeb, I-III, bsy., byy., Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb eş-Şirbînî eş-Şâfiî (ö. 977/1570), Muğnî’l-Muhtâc ilâ Ma’rifeti Meânî Elfâzı’l-Minhâc (thk. Ali Muhammed Muavvad-Âdil Ahmed Abdulmevcûd), I-V, 1. B., Beyrut, Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1994. Tandoğan, Halûk (ö.1988), Türk Mes’uliyet Hukuku (Akit Dışı ve Akdî Mes’uliyet), 1961 Yılı Birinci Basıdan Tıpkı Bası, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2010.Tekinay, Selâhattin Sulhi, Sermet Akman, Halûk Burcuoğlu, Atillâ Altop, Tekinay Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 6. B., İstanbul, Filiz Kitabevi, 1988.Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi (ö. 1942), Alfabetik İslâm Hukuku ve Fıkıh Istılâhları Kâmûsu, I-V, Hazırlayan: Sıtkı Gülle, bsy., İstanbul, Eser Neşriyat, 1997.Yenişehirli, Şeyhü’l-İslâm Abdullah Efendi (ö. 1156/1743), Behçetü’l-Fetâvâ Ma’an-Nukûl, bsy., İstanbul, 1266/1850.Yıldız, Kemal, İslâm Sorumluluk Hukuku (Akit Dışı Sorumluluk), 2. B., İstanbul, Seçil Ofset Matbaacılık, 2013.Yurtcan, Erdener, Türk Hukukunda Kürtaj ve Uygulaması (Yasal Kürtaj ve Sterilizasyon Çocuk Düşürme ve Düşürtme Suçları), 1. B., İstanbul, Beta Yay., 1985.Zeylâ’î, Fahruddîn Osmân b. Ali (ö.743/1342), Tebyînu’l-Hakâik Şerhu Kenzi’d-Dekâik (Şelebî’nin Hâşiyesi İle Birlikte), I-VI, 1. B., Bulak-Kahire, el-Matba’atü’l -Kübrâ el-Emiriyye, 1313/1895.Zuhaylî, Vehbe (ö. 2015), el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletühû, I-X, 4. B., Dımeşk, Dâru’l-Fikri’l-Mu’âsır, 1425/2004.