Kâsımî’nin Mehâsinü’t-Te’vîl İsimli Tefsirinin Mukaddimesinde Kıraat Olgusu

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 315 - 337, 15.06.2021

Şuayip Karataş

https://doi.org/10.33460/beuifd.910934

Cited By: 3

Öz

Müfessirlerin hemen hepsinin çalışmalarına uzunca bir mukaddimeyle başladıkları görülmektedir. Tefsirlere ilmî anlamda önemli bir değer katan bu mukaddimeler, genel olarak tefsir usulü ve Kur’an ilimleri bakımından zengin bir içeriğe sahiptirler. Bunların bazılarında tefsir ilminin teorik alanı, Tefsir usûlü başlığıyla yazılmış bazı çalışmalara göre daha ileri düzeyde olabilmektedir. Tefsir mukaddimeleri Kur’an ilimleri ve tefsir usûl konularından başka müfessirin tefsirinde takip edeceği metottan tefsirin yazılma sebebine kadar müfessir ve tefsiri hakkında birçok önemli bilgiyi de barındırabilmektedir. Osmanlı Devleti hakimiyetindeki coğrafyada doğup yaşayan, döneminin önemli ilim adamlarından Cemâleddin el-Kâsımî’nin (ö. 1914), 20. Yüzyılın başında kaleme alınan önemli tefsirlerden olan, daha çok “Tefsîru’l-Kâsımî” diye bilinen “Mehâsinü’t-Te’vîl” isimli tefsirinin mukaddimesi de muhteva ve üslûbuyla dikkat çekmektedir. On yedi cilt olan tefsirin birinci cildi tefsir usûlü konularına tahsis edilmiş olup temel usûl konularının çoğu “kâide” başlığı altında verilmiş, ayrıca “fasıl” ve “matlab” alt başlıklarıyla da konular değerlendirilmiştir. Bu çalışma Kâsımî tefsirinin mukaddimesinde yer alan kıraat konularını değerlendirmek suretiyle müfessirin kıraat ilmi alanındaki bazı görüşlerinin ve alana sağladığı katkının tespitini amaçlamaktadır. Bu bağlamda çalışmada ilk olarak, girişte mukaddime kavramı hakkında genel bilgi verildikten sonra, Kâsımî’nin hayatı, ilmi kişiliği ve eserleri hakkında bilgi vermek suretiyle müellif tanıtılmıştır. Daha sonra ise mukaddimede ele alınan bazı kıraat konuları önemli belli başlıklar altında tasnif edilerek Kâsımî’nin ilgili bazı konulardaki görüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kıraat, Cemâleddin el-Kâsımî, Mehâsinü’t-Te’vîl, Mukaddime

Kaynakça

• Abâza, Nizâr. Cemalüddîn el-Kâsımî. Dımaşk: Dârü'l-Kalem, 1997/1418.
• Acmî, Muhammed b. Nâsır. Âlu'l-Kâsımî ve nübûguhum fi'l-'ilmi ve't-tahsîl. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1999.
• Acmî, Muhammed b. Nâsır. İmâmu’ş-Şâm fi 'asrihî Cemâlüddîn el-Kâsımî: sîretühü'z-zâtiyye bi kalemihî. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2009.
• Arslan, Şükrü. “Mehâsinü't-Te'vîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/363-364. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2003.
• Bıyıkoğlu, Yakup. “Rivayet Türü Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Bilgisi Bağlamında Değeri (Hüseyin el-Begavî, Muhammed İbnü’l-Cevzî ve İbn Kesîr Örneği)”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 28/1 (2019), 39-57.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi ve Tabakatü'l-Müfessirîn. 2 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. el-Câmiü’s-sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. 6 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1987.
• Buladı, Kerim. “Klasik Tefsir Mukaddimelerinde Yedi Harf Meselesi ve Yorumları”. Yakın Doğu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2016), 113-139.
• Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
• Commins, David Dean. Osmanlı Suriye'sinde Islahat Hareketleri. çev. Selahaddin Ayaz. İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1993.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi: Kur’an'ın Farklı Yorumlanmasına Tesir Eden Kıraatlar. İstanbul: Marifet Yayınları, 2001.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an’ın Farklı Yorumlanmasında Kıraatların Rolü”. Diyanet İlmi Dergi 37/4 (2001), 77-100.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2012.
• Durmuş, İsmail. “Mukaddime”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/115-117. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
• Ercan, Bilal. Tefsir Geleneğinde Müfessirde Aranan Şartlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Günay, H. Mehmet. Cemâluddîn el-Kâsimî ve Fıkhî Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Günay, H. Mehmet. “Cemâlüddîn el-Kâsimî Hayatı ve İlmî Kişiliği”. Sakarya Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1 (1996), 253-272.
• Günay, H. Mehmet. “Suriye Selefîliğinin Önderi Cemâleddîn el-Kâsimî (1866-1914): Hayatı, Islahatçı Kişiliği ve Fıkhî Eserleri”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 6 (2005), 119–140.
• Hanay, Necattin. Erken Dönem Tefsirlerinde Kıraat Yorum İlişkisi. Konya: Hikmetevi Yayınları, 2021.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. Te'vîlü müşkili'l-Kur’an. thk. İbrahim Şemseddin. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, ts.
• İbnü'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. en-Neşr fi'l-kıraati'l-aşr. thk. Ali Muhammed Dabba'. 2 Cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, ts.
• İbnü'l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yûsuf. Müncidü'l-mukriîn ve mürşidü't-tâlibîn. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'İlmiyye, 1420/1999.
• İstanbûlî, Mahmûd Mehdî. Şeyhü'ş-Şâm Cemâleddîn el-Kâsımî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1985.
• Kalkan, Gökçen. Cemaleddin El-Kasımi ve Tefsirdeki Metodu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Karaçam, İsmail. Kur’an-ı Kerîm'in Fazîletleri ve Okunma Kaideleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1976.
• Karaçam, İsmail. Kıraat İlminin Kur'an Tefsirindeki Yeri ve Mütevatir Kıraatların Yorum Farklılıklarına Etkisi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1996.
• Karslı, İbrahim Hilmi. “Tarihsel Gelişimleri İtibariyle Tefsir Mukaddimelerine Dair Bir İnceleme”. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 20 (2003), 225-260.
• Kâsımî, Muhammed b. Muhammed Saîd Cemâleddin. Mehâsinü’t-te’vîl. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 17 Cilt. Kahire: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabiyye, 1957/1386.
• Kâsimî, Zâfir. Cemâlüddîn el-Kâsımî ve asruhû. Dımeşk: Matbaatü'l-Hâşimiyye, 1965.
• Kılıç, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Geleneğinde Kıraat-Tefsir İlişkisi -Mehasinü't-te'vil Örneği-”. Osmanlı'da İlm-i Tefsir. ed. M. T. Boyalık - Harun Abacı. 479-503. İstanbul: İsar Yayınları, 2019.
• Magrâvî, Muhammed b. Abdurrahman. el-Müfessirûn beyne’t-tevîl ve’l-isbât fî âyâti’s-sıfât. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 2000.
• Mâlih, Muhammed Riyâz. “el-Allâme Cemâlüddîn el-Kâsımî: hayatuhû ve âsâruhû”. Mecelletü Afâkı’s-Sekâfe ve’t-Turâs 2 (1994), 4-28.
• Muhtesib, Abdulmecîd Abdusselâm. İtticâhâtu’t-tefsîr fî’l-asri’r-râhin. Ammân: Menşûrâtu Mektebeti’n-Nahda el-İslâmiyye, 1402/1982.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-u Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabiyye, ts.
• Pak, Zekeriya. “Rivâyet Ağırlıklı Tefsirler”. ed. Mehmet A. Koç. Tefsir El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları, 2017.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Buhûs fî usûli’t-tefsîr ve menâhicih. Riyad: Mektebetü’t-Tevbe, ts.
• Şen, Zeki. “Reşid Rıza ve Tabatabâî’nin Tefsirlerindeki Mukaddimelerinin Karşılaştırılması”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2009).
• Turgut, Ali. “Cemâleddîn el-Kâsımî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/311-312. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Ünal, Mehmet. Kur'an'ın Anlaşılmasında Kıraat Farklılıklarının Rolü. Ankara: Fecr Yayınları, 2005.
• Zemahşerî, Ebû'l-Kâsım Mahmûd b. ʿAmr. el-Keşşâf ʿan hakâîkı gavâmidi't-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-ʿArabî, 1407.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü'l-irfân fî ulûmi'l-Kur’an. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-'Arabî, 1995.