CÂBİRÎ’NİN EPİSTEMOLOJİK YENİDEN YAPILANMA PROJESİNİN YAPI BOZUMU

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 295 - 314, 15.06.2021

İbrahim Keskin

https://doi.org/10.33460/beuifd.925360

Öz

Özet
Muhammed Âbid el-Câbirî, Arap/İslam kültürü üzerine yapısalcı analizleri ve yapı bozum çalışmaları ile tanınmış bir düşünürdür. Post sömürge dönemi aydını olarak Câbirî’nin çalışmalarının ana teması onun kriz durumu olarak nitelendirdiği geri kalmışlık sorunu olmuştur. Câbirî kriz durumunu aşmaya yönelik Arap/İslam kültürünün yeni bir okumasını önerir. Onun bu önerisi, Arap/İslam düşüncesinde bilimsel gelişmeleri sağlayacak yeni bir epistemolojik metodoloji inşa etmeye matuftur. Arap/İslam kültürel mirasını yapısalcılık aracılığıyla analiz eden Câbirî, homojen bir bütünlük olarak gördüğü geleneği yapı bozuma tabi tutarak eleştirmiş ve geleneğin ideolojik olarak inşa edildiğini göstermek amacıyla rasyonalite lehine değersizleştirmiştir. Fakat onun yapı bozumu geleneğin topyekûn yadsınması anlamına gelmez. Câbirî’nin Yeniden Yapılanma olarak ifade ettiği metodolojik inşa Arap/İslam aklının rasyonel unsurlarının yeniden keşfi ve evrensel akılla ilişkili olarak yapılandırılmasını ifade eder.
Bu makalede, Câbirî’nin söz konusu önerisinin yapı ve akıl özelinde Derrida’cı yapı bozum çerçevesinde eleştirisi amaçlanmaktadır. Bu eleştiri yoluyla Câbirî’nin yapı olarak analiz ettiği bütünlüğün bir kurgu olduğu ve bu kurgudaki teorileştirme girişiminin, birçok faktörün ihmal edilişi ve bu faktörlerin oyunu olarak nitelendirilebilecek bir sonucun, teorileştirmeye kurban edildiği ifade edilecektir. Ayrıca Câbirî’nin evrensel akıl olarak gördüğü akıl kabulüyle Batı metafizik geleneğinin özcülüğü ve logosentrizmine eklemlendiğinin açığa çıkarılması hedeflenmiştir. Câbirî’nin yeniden yapılanma projesi Batı metafizik geleneğine eklemlenme suretiyle söz konusu geleneğe içkin bütün problemlere malul görünmektedir.

Anahtar Kelimeler

el-Câbirî, Yapı, Gelenek, Yeniden Yapılanma, Derrida, Yapı Bozum

Kaynakça

• KAYNAKÇA Aktay, Yasin, “Aklın Sosyolojik Soykütüğü: Soy Akıldan Tarihsel ve Toplumsal Akla Doğru”, Toplum ve Bilim, Sayı: 82, İstanbul 1999
• Belsey, Catherine, Postyapısalcılık, Çev. Nursu Özge, (Ankara; Dost Yayınları, 2013)
• Derrida, Jacques, Garmatoloji, Çev. İsmet Berkan, ( Ankara: Bilgesu Yayınları, 2017)
• Derrida, Jacques, “Differance, Çev. Önay Sözer, Toplumbilim, Jacques Derrida Özel Sayısı, S.10, Bağlam yay. İstanbul 1999
• Derrida, Jacques, “İnsan Bilimlerinin Söyleminde Yapı, Gösterge ve Oyun”, Çev. Özkan Gözel, Toplumbilim, Jacques Özel Sayısı, Bağlam yayınları İstanbul 1999
• Ebu Rābī’, İbrahim M, İslamî Hareketin Entelektüel Kökenleri, Çev. M. Ali Demirci, (İstanbul: Yöneliş Yayınları, 2001)
• Ebu Rābī’, İbrahim M., Çağdaş Arap Düşüncesi, Çev. İbrahim Kapaklıkaya, ( İstanbul: Anka Yayınları,2005)
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap/İslam Kültürünün Akıl Yapısı, Çev.: Burhan Köroğlu ve Arkadaşları, (İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001)
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, el- Müsakkafün el- Arab Fi’l- hadârati’l- Arabiyye. (Beyrut: Merkezü Dirâsât’l- Vihdati’l- Arabiyye 1995)
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Felsefi Mirasımız ve Biz, Çev. A. Sait aykut, (İstanbul, kitabevi yayınları, 2003)
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Arap/İslam Aklının Oluşumu, Çev. İbrahim Akbaba, (İstanbul: Kitbabevi Yayınları, 2001)
• el-Câbirî, Muhammed Âbid, Çağdaş Arap Düşüncesinde Yeniden Yapılanma, Çev. Ali ihsan Pala & Mehmet Şirin Çıkar, (Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2001)
• Filali-Ansari, Abdou, “Can Modern Rationality Shape a New Religiosity? Mohamed Abed Jabri and the Paradox of Islam and Modernity” In: Cooper et al (eds.), 2000)
• Halid Şiyab, Muhammed, “Kıratu'l-ebistemuluciyyetu'l-li't-türasi inde Muhammed Abid el-Cabiri”, Dirâsât, Ulûmu'l-insaniyye, ve'l-ictimaiyye, Cilt 39, Sayı: 3, Ürdün 2012
• Hekman, Susan, Bilgi Sosyolojisi ve Hermeneutik, Çev. Hüsamettin Arslan, Bekir Balkız, (İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999)
• Jebari, Idriss, “An Intellectual Between the Maghreb and the Mashreq: Mohammed Abed al-Jabri and the Location of Thought”, in: Islam, State, and Modernity Mohammed Abed al-Jabri and the Future of the Arab World, Ed. Zaid Eyadat, Francesca M. Corrao, Mohammed Hashas, Palgrave Macmillan US 2018
• Keskin, İbrahim, “Muhammed Âbid El-Câbirî’de Batı Dışı Modernleşme ya da Modernleşmenin Milli İmkânı” Yakın Doğu Üniversitesi İslam Tetkikleri Merkezi Dergisi, Yıl 2, S. 2
• Keskin, İbrahim, “Dekonstrüksiyondan Rekonstrüksiyona, İslam Düşüncesinin Çağdaş İnşası, Câbirî Örneği”, TYB Akademi, Yıl 2, S. 4
• Keskin, İbrahim, Yapısalcı Yabancılaşma, Câbirî’nin İslam Düşüncesinin Analizinin Eleştirisi, (İstanbul: DBY Yayınları, 2021)
• Kigar, Sam, “Arguing the Archive: Ṭāhā ʿAbd al-Raḥmān, Muḥammad ʿĀbid al-Jābirī, and the Future of Islamic Thought” Comparative Islamic Studies CIS 11.1 (2015)
• Küçükalp, Kasım, Jacques Derrida, Felsefenin Dekonstrüksiyonu, ( İstanbul: KTB Yayınları, 2020)
• Leach, Edmund, Lévi-Strauss, Çev.: Ayla Ortaç, (İstanbul: Afa Yayınları, 1985) Mahmud, İbrahim, el-Binyeviyye ve Tecelliyâtuha fi’l-Fikri’l-Arabiyyi’l-Muasır, Dımaşk 1994.
• Şiyab, Muhammed Halid, “Kıratu'l-ebistemuluciyyetu'l-li't-türasi içinde Muhammed Abid el-Cabiri”, Dirâsât, Ulûmu'l-insaniyye, ve'l-ictimaiyye, Cilt 39, Sayı: 3, Ürdün 2012
• Ulukütük, Mehmet, İslam Düşüncesinde Din ve Akıl: Câbirî Özelinde Epistemolojik Bir Soruşturma, (Ankara: Otto Yayınları, 2017)
• Ulukütük, Mehmet, “Çağdaş İslam Düşüncesinde Din-Akıl İlişkilerini Gelenek-Modernlik İlişkileri Bağlamında Okumanın Sorunları: Câbirî Özelinde Eleştirel Bir Soruşturma”, Muhafazakâr Düşünce Dergisi, Sayı: 48, 2016