Yabancılaşma ve İbn Haldun’un İlgili Tespitleri Üzerine Karşılaştırmalı Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 539 - 558, 15.12.2021

Mustafa Özdemir

https://doi.org/10.33460/beuifd.997535

Öz

“Yabancılaşma” kavramı, gündeme geldiği her dönemde birçok farklı düşünür ve bilim insanının dikkatini çekmiştir. Kavram, tarihi süreç içinde başta felsefi açıdan olmak üzere sosyolojik, dinî, iktisadi vb. birçok farklı açılardan ele alınmıştır. İbn Haldun asabiyetin kaybedilme süreçleriyle ilgili olarak yabancılaşma kavramını andıran görüşlerinde ahlaki bir bozulma ve fıtrattan uzaklaşmadan bahseder. Makalenin amacı, İbn Haldun’un “bedevî toplumdan hadarî topluma geçiş” sürecinde ele aldığı hususiyetlerin, yabancılaşma kavramı ile ilişkisini ortaya koymaya çalışmaktır. İbn Haldun’un yabancılaşma başlığı altında ele alınacak olan tespit ve değerlendirmeleri, hangi disiplinin yabancılaşmayla ilgili yorum ve tespitlerine daha yakın durmakta ya da farklılaşmaktadır? Bu ve benzeri sorulara da cevap aranacak olan makalede İbn Haldun’a ait bahsedilen bağlamlar ile yabancılaşma eksenli olarak yapılan tartışmalar arasında çeşitli açılardan karşılaştırma ve değerlendirmeler yapıldı. İbn Haldun’un hadarî umran yapısına dair tespit ettiği ahlaki bozulma/çözülmelerle ilgili değerlendirmeleriyle kendinden önce ve sonra ortaya konan teolojik/felsefi/ahlakî yabancılaşma teorileri arasındaki benzerlik ve farklılıklar ortaya konulmaya çalışıldı. Yapılan karşılaştırmalar içinde Karl Marx’ın “yabancılaşma” tespitleri üzerinde hususiyetle duruldu. Elde edilen çeşitli karşılaştırma ve değerlendirmeler, “yabancılaşma” kavramının sosyal bilimler alanında sahip olduğu güncel ve yaygın kullanım potansiyelini göstermesi açısından da ayrı bir önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, İbn Haldun, Yabancılaşma, Fıtrat, Öz, Lüks ve İsraf, Hadarî Umran, Hadarî Umran, Hadarî Umran, Hadarî Umran

A Comparative View on Alienation and Ibn Khaldun's Related Detections

Öz

The concept of "alienation" has attracted the attention of many different thinkers and scientists from the moment it came to the fore. This concept, in the historical process, primarily philosophically, sociological, religious, economic, etc. have been studied from many different angles. Ibn Khaldun talks about moral deterioration and alienation from nature in his views resembling the concept of alienation regarding the loss of asabiyya. The aim of the article is to try to reveal the relationship between the characteristics that Ibn Khaldun (ö. 1406) dealt with in the process of "transition from the Bedouin society to the hadarî society" with the concept of alienation. Ibn Khaldun's determinations and evaluations, which will be discussed under the title of alienation, stand closer to or differ from the interpretations and determinations of which discipline about alienation? In the article, in which answers to these and similar questions will be sought, comparisons and evaluations were made from various aspects between the contexts mentioned by Ibn Khaldun and the discussions on alienation. The similarities and differences between Ibn Khaldun's evaluations of moral deterioration/dissolution regarding the hadarī umran structure and the theological/philosophical/moral alienation theories put forward before and after him were tried to be revealed. Among the comparisons made, Karl Marx's "alienation" determinations were particularly emphasized. The various comparisons and evaluations obtained are also important in terms of showing the current and widespread use potential of the concept of "alienation" in the field of social sciences.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun, Alienation, Nature, Essence, Hadarî Umran, Hadarî Umran, Luxury and Waste

Kaynakça

• Aron, Raymond. Sosyolojik Düşüncenin Evreleri. çev. Korkmaz Alemdar. 8. Baskı, İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2010.
• Arslan, Ahmet. İbn Haldun. Ankara: Vadi Yayınları, 1999.
• Arslantürk, Zeki. Sosyal Bilimciler İçin Araştırma Metod ve Teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2008.
• Baş, Selma. Türk Hikâyeciliğinde Yabancılaşma (1950-1980). Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Baudrillard, Jean. Simülakrlar ve Simülasyon. çev. Oğuz Adanır. Ankara: Doğu-Batı Yayınları, 2003.
• Baudrillard, Jean. Tüketim Toplumu. çev. Hazal Deliceçaylı - Ferda Keskin. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Bauman, Zygmunt. Postmodernizm ve Hoşnutsuzlukları. çev. İsmail Türkmen, İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2007.
• Bauman, Zygmunt. Modernite, Kapitalizm, Sosyalizm. çev. F. Doruk Ergun. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Bekalp, Bilal. "Frankfurt Okulu’nun Temel Eleştiri Ve Amaçları". Sosyal Bilimler Metinleri, 2019 / 1 (Mayıs 2019), 15-24.
• Çağıl, Orhan Münir. “Metafizik Zaviyeden Yabancılaşma Problemi ve Hegel'in Panlojist "İntikal Ve Telif (Terkip)" Felsefesi”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası. C. XLIV, Sayı:1-4, (1980), 137-223.
• Dalkılıç, Bayram - Akyüz, Yakup. “Platon’un Felsefesinde Yabancı/laş/tır/ıl/ma Sorununa Giriş Denemesi”. Hikmet Yurdu 11/21 (Haziran, 2018), 9 – 27.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul, İz Yayıncılık: 1996.
• Durak, Nejdet – İrğat, Muhammet. “Değersizleşme ve Yabancılaşma Bağlamında Tüketim Ahlâkı ve İnsan”. İlahiyat Akademi 3 (Eylül 2016), 75-88.
• Durkheim, Emile. İntihar. çev. Özer Ozankaya. İstanbul: Cem Yayınevi, 2002.
• El-Câbirî, Muhammed Âbid. “Niçin İbn Haldun?”. çev. Harun Yılmaz. Dîvân İlmî Araştırmalar, 21/2 (2006), 9-16.
• Erdiç, Şaban. "İslam Düşüncesinde Yargı ve Siyaset İlişkisi: Ebû Hanîfe Üzerine Sosyolojik Bir Değerlendirme". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25 / 1 (Haziran 2021), 293-310.
• Ergil, Doğu. "Yabancılaşma Kuramına İlk Katkılar". Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 33 / 03 (Mart 1978), 93-108. https://doi.org/10.1501/SBFder_0000001363 Ertoy, Muhammet. Yabancılaşma Kader mi, Tercih mi? Ankara: Lotus Yayınevi, 2007.
• Göcen, Gülüşan. “İbn Haldun’un Toplum ve İnsan Yaklaşımının Günümüze Düşen İzdüşümleri: Tüketim Toplumu ve Narsist İnsan” Toplum Bilimleri Dergisi 7/ 14 (Temmuz 2013), 175-198.
• Görgün, Tahsin. “İbn Haldun, Görüşleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/543-555. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Gürses, İbrahim. “Jung’cu Arketip Teorisi Bağlamında Tasavvufî Öykülerin Değerlendirilmesi: Sîmurg Örneği” T.C. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 16/1, (2007), 77-96.
• Hasanov, Bahram. (2016). “İbn Haldun’da Asabiyet Kavramı – Maurıce Halbwachs’ın “Kolektif Hafıza” Kavramı İle Bir Karşılaştırma”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 15/59, (2016), 1437-1446. DOI: 10.17755/esosder.263245
• Ilgaroğlu, Muhammet Caner. “İbn Haldun Düşüncesinde Sosyo-Ekonomik Değişme ve Ahlak”. Al-Farabi International Journal on Social Sciences 3/1 (March 2019), 10-16.
• İbn Haldun, Mukaddime. haz. Süleyman Uludağ. 1. Cilt, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• Kafka, Franz. Dönüşüm. çev. Nafer Ermiş. Ankara: İmge Kitabevi, 2008.
• Karaca, Faruk. "Din ve Yabancılaşma: İmkânlar, Fırsatlar ve Tehlikeler". İlahiyat Akademi 3 (Eylül 2016), 45-54.
• Kayapınar, Akif. “İbn Haldun’un Asabiyet Kavramı: Siyaset Teorisinde Yeni Bir Açılım”. İslâm Araştırmaları Dergisi 15 (2006). [İbn Haldun Özel Sayısı-I], 83-114.
• Kiraz, Sibel. “Yabancılaşmanın Kökeni Üstüne”. FLSF (Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi) 12 (Güz 2011), 147-169.
• Koç, Bekir. "Yabancılaşma ve Modern Tüketim Mabetleri Üzerine Bir Çözümleme". Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 / 2 (Ekim 2016), 205-225.
• Közleme, Olgun. “İbn Haldun Düşüncesi’nde Geçim ve Zenginliğin Psiko-Sosyal Boyutları”. Toplumbilimleri Dergisi 7/13 (2013), 363-376.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. Bursa: Sentez Yayıncılık, 17. Baskı, 2018.
• Marx, Karl. 1844 El Yazmaları. çev. Murat Belge. İstanbul: Birikim Kitapları, 11. Baskı, 2017.
• Mevlana Celaleddin Rumi. Mesnevi. çev. Veled İzbudak. 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Okumuş, Mesut – Dinç, Ömer(ed.). Uluslararası İbn Haldûn Sempozyumu. Ankara: Çorum Belediyesi Kültür Yayınları, 2015.
• Ollman, Bertell. Yabancılaşma, Marx’ın Kapitalist Toplumdaki İnsan Anlayışı. çev. Ayşegül Kars. İstanbul: Yordam Kitap, 2012.
• Özden, H. Ömer. "Bir Ahlâk Problemi Olarak Yabancılaşma ve Yahya Kemal”. İlahiyat Akademi / 3 (Eylül 2016), 101-112.
• Özel, İsmet. Üç Mesele-Teknik-Medeniyet-Yabancılaşma. İstanbul: Çıdam Yayınları, 1992.
• Özel, İsmet. Üç Zor Mesele- Teknik, Medeniyet-Yabancılaşma. İstanbul: TİYO Yayıncılık, 2016.
• Polat, Serkan - Polat, Semra Aktaş. “Bedevi Ümrandan Hazeri Ümrana Geçiş: Boş Zaman Kültürüne Bir Bakış”. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 12 (Nisan 2016), 572-583.
• Sambur, Bilal. "Din, Ülfet ve Yabancılaşma". İlahiyat Akademi 3 (Eylül 2016): 67-74.
• Skirbekk, Gunnar- Gilje, Nils. Antik Yunan’dan Modern Döneme Felsefe Tarihi. çev. Emrah Akbaş – Şule Mutlu. Ankara: Kesit Yayınları, 4. Baskı, 2011.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. İstanbul: Sentez Yayınları, 4. Baskı, 2011.
• Şavran, Gönç, Temmuz. “Nicel ve Nitel Araştırmalarda Kullanılan Araştırma Teknikleri”. Sosyolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri. ed. Temmuz Gönç Şavran. 64-104. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Şavran, Gönç, Temmuz. “Araştırma Probleminin Oluşturulması ve Uygun Yöntem ve Tekniklerin Seçilmesi”. Sosyolojide Araştırma Yöntem ve Teknikleri. ed. Temmuz Gönç Şavran. 106-143. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Tekin, Ferhat. “Peter L. Berger’in Yabancılaşma Anlayışı: Diyalektik Bilincin Kaybı”. Beytulhikme An International Journal of Philosophy 4/2 (December 2014), 29-48.
• Tekin, Mustafa. "Mevlâna Celâleddin Rûmi’de Din ve Yabancılaşma". İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/1 (Haziran 2010): 101-118.
• Tekin, Mustafa. "’Din’dârâne Yabancılaşma”. İlahiyat Akademi 3 (Eylül 2016): 55-66.
• Tezcan, Mahmut. "Gençlik ve Yabancılaşma". Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES) 18/1 (Eylül 2019):121-127. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001088
• Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları: 2005.
• Uludağ, Süleyman. İbn Haldun. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları: 1993.
• Uludağ, Süleyman. “İbn Haldun”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/538-543. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
• Uzunkaya, Ferhat. 1980 Sonrası Türk Romanında Yabancılaşma. Ardahan: Ardahan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Zencirkıran, Memet. Sosyoloji. Bursa: Dora Yayıncılık. 8. Baskı, 2019.