Identifiying Kinalizādah Ali Chelebi’s Islamic Legal Works

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 23 - 51, 15.06.2023

Orazsahet Orazov

https://doi.org/10.33460/beuifd.1274007

Öz

Kinalizādah Ali Chelebi (d. 979/1572) was one of the distinguished scholars of the Ottoman Empire. He worked as a muderris in many madrasas and served as a qadi in different administrative centers of the period. Ali Chelebi was a versatile scholar who contributed to science and wrote works in the fields of tafsir, theology, mysticism, ethics, history, language and literature. Important studies have been conducted in the context of Kinalizādah’s famous published work Ahl al-’Alaī and his views on ethics have been explained. However, his works and views in most other fields have not been sufficiently analyzed. In this context, one of the aspects of Kinalizādah that needs to be researched is his jurisprudence; it is also necessary to identify the works of fiqh he wrote. When his fiqh works are analyzed, it is seen that he wrote works on the subjects of tabakat, masā’il (the term of art), and furu fiqh. He wrote his work on tabakat by analyzing the treatises in which the Hanafī jurists evaluated the degrees of ijtihād and taqlīd. He published a small volume titled Risāla fi al-gasb. In addition, the “istibdāl” section of his treatise on the sub-topics of waqf, namely “istibdāl and isti’jār”, has also been revised and published. However, his other Islamic legal works that have survived to the present day are still in the form of manuscripts, which have not yet been the subject of a scientific study. Among his unpublished fiqh works, a few of them are listed under more than one name in sources and library records, and some of them are given wrong titles. In this study, on the one hand, the issue of authorship of Kinalizādah ‘s fiqh works will be addressed. On the other hand, an introductory information about the contents of his works will be presented. This paper will provide a starting point for subsequent research for critical editions and publications of the manuscript works belong to Kinalizādah’s. This paper will also be an important intermediary in making Kinalizādah’s fiqh works known fiqh literature and his expertise and position in the field of fiqh.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Kinalizadah, Fiqh Works, Tabaqat, Masail, Risala.

Kınalızâde Ali Çelebi’nin Fıkıh Eserlerinin Tespiti

Öz

Kınalızâde Ali Çelebi (ö. 979/1572), birçok medresede müderrislik yapmış, dönemin farklı yönetim merkezlerinde kadılık görevlerini icra etmiş Osmanlı Devleti’nin seçkin ilim adamlarından biridir. Kendisi tefsir, kelam, tasavvuf, ahlak, tarih, dil ve edebiyat alanlarında eserler miras bırakmış ve ilme katkı sağlamış çok yönlü bir âlimdir. Görüldüğü kadarıyla Kınalızâde’nin yayımlanmış olan meşhur eseri Ahlâk-ı Alâî bağlamında önemli çalışmalar yapılarak ahlakla ilgili görüşleri ortaya konulmuşken, diğer eser verdiği alanların çoğunda kaleme almış olduğu eserler ve görüşleri kısmen incelendiğinden yeteri kadar gündeme getirilmemiştir. Bu bağlamda Kınalızâde’nin araştırılması gereken yönlerinden birisi de fakîhliği ve yazdığı fıkıh eserlerinin tespitidir. Kınalızâde’nin fıkıh eserleri incelendiğinde tabakât, mesâil (ıstılâhât-ı mütedâvile) ve fürû fıkıh konularında eserler kaleme aldığı görülmektedir. Onun tabakât eseri, Hanefî fakihlerin ictihad-taklit dereceleri ve teliflerini değerlendirdiği risâleleri incelenerek yayımlanmıştır. Kendisinin Risâle fi’l-gasb adlı küçük hacimli eseri ve vakfın “istibdâl ve isti’câr” konularını ele aldığı risâlesinin “istibdâl” kısmı da tahkik edilerek neşredilmiştir. Ancak günümüze ulaşmış olan diğer fıkıh çalışmaları ise yazma halinde olup, henüz bir ilmi çalışmaya konu olmamıştır. Yayımlanmamış fıkhî eserleri özelinde belirtmek gerekirse kaynaklarda ve kütüphane kayıtlarında birkaç eserinin birden fazla isimle adlandırılmaları veya bazısının yanlış adlandırılması söz konusudur. Bu çalışmada bir yandan Kınalızâde’nin fıkıh eserleri ve kendisine aidiyeti tespit edilmeye çalışılırken, diğer yandan da eserlerin içerikleri hakkında genel mahiyetli bilgiler sunulmaya çalışılacaktır. Bu ise ileride Kınalızâde’nin yazma halinde olan eserlerinin tahlil edilerek tahkikli neşrinin hazırlanmasına ve böylece metin olarak fıkıh müellefatı arasında yer almasına, ayrıca kendisinin fıkhî vasfının ve konumunun gün yüzüne çıkmasına vesile olması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

İslâm Hukuku, Kınalızâde, Fıkhî Eserler, Tabakât, Mesâil, Risâle.

Kaynakça

• Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-hükkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul, 1994, 10/27-28.
• Aksoy, Hasan. “Kınalızâde Ali Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25/416-417.
• Aksoy. “Kınalızâde Ali Efendi (Çelebi)’nin İlmi Şahsiyeti ve Eserleri”. Uluslar Arası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014, 75-83.
• Aksoy. “Kınalızade Ali Çelebi ve Mülemma’ Na’tı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, sy. 5-6, 1993, 125-144.
• Alhabazi, Mashhor. “Kınalizâde Siratüh ve Edebüh”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014, 163-173.
• Âlim Muhammed b. Hamza. Mucmûa Resâil’i Âlim Muhammed b. Hamza fi’l-fikhi’l-Hanefî. thk. Recep Cici, Hasan Özer, Mustafa Ateş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2020.
• Atâyî, Nev’îzâde. Hadâ’iku’l-hadâik fî tekmileti’ş-Şakâ’ik/Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli. haz. Suat Donuk. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2017.
• Azak, Necmeddin. “Kavâʿid-i Fıkhıyyede Bir Literatür İncelemesi: İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir’i ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi. 3/2 Aralık/December 2020, 547-596.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. http://www.islamicbook. ws/asol/hanafi/alanait-shrh-alhdait-.pdf Erişim: 5.1.2022.
• Bâdî Efendi, Ahmed. Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. haz. Niyazi Adıgüzel & Raşit Gündoğdu. 2 cilt. İstanbul: Trakya Üniveristesi Yayını, 2014.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn Esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâü’tTürâsi’l-Arabiy, 1955.
• Bayramzâde, Zekeriyya Efendi. Risâle fi’l-gasp. Ankara: Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, nr: 60 Hk 42/2.
• Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. Ankara: İSAM Yayınları, 2014.
• Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. 2 cilt. Leiden, 1943-1949.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri, haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, 2 cilt. İstanbul: Meral Yayınlatı, t.s.
• Büyükbaş, Nazım. “Hanefi Tabakât Kitapları Arasında Kınalızâde’nin Tabakâtu’l- Hanefiyye’sinin Yeri”. Bilimname Düşünce Platformu. 2015/1, 247-262.
• Cici, Recep. “Muhammed b. Hamza Aydınî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. 3. Baskı. EK-2 cilt. 2019, 302-304.
• Cici. “Osmanlı’da Fıkıh Risâleleri Literatürü: Âlim Muhammed b. Hamza’nın Fıkıh Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 12. Sayı 23. 2014, 323-360.
• Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları 39, 2018.
• Çelebi Kâtip, Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. thk. Muhammet Şerefeddîn Yaltkaya. 2 cilt. İstanbul: Dâru İhyâi’t-Türâi’l-Arabî, t.s.
• Çetintürk, Fatih. “Ispartalı Bir Eğitimci: Kınalızâde Ali Efendi ve Hayatı”. Sosyal Bilgiler Eğitimi Açısından Kınalizâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Âlâ-i Üzerine Okumalar. Ankara: Pegem Akademi, 2015, 2-5.
• Ençakar, Orhan. “Kınalızâde Ali Efendî’nin (ö. 979/1572) Tabakâtü’l-mesâil Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslam Araştırmaları Dergisi, 47 (2022), 94-143.
• Ençakar. “Osmanlı’da Şerh-Hâşiye Geleneği “Dürer Hâşiyeleri Örneği”. Osmanlı’da İlm-i Fıkıh Âlimler, Eserler, Meseleler. İstanbul: İsar Yayınları. 2017, 80-117.
• Erden, Yasin. İstibdâl Risâleleri Bağlamında Vakıfta İstibdâl Meselesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2015.
• İpşirli, Mehmet. “Zekeriyya Efendi, Bayramzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 44/211-212.
• Kaya, Eyyüp Said. “Zâhirü’r-rivâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2013, 40/101-102.
• Kemalpaşazâde, Şemseddîn Ahmed, Tabakâtü’l-müctehidîn. Riyad, Mektebetü Câmiati Riyad. nr. 1660, vr. 1a-2a.
• Kınalızâde, Ali Çelebi b. Emrullah. Ahlâk-ı Alâ’î. haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları. 2007.
• Kınalızâde. (Günümüz Türkçesiyle) Ahlâk-ı Alâ’î. sad. Murat Demirkol. Ankara: Fecir Yayınları, 3. Baskı, 2020.
• Kınalızâde. Risâle fî tabakâti’l-mesâil. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 19 Hk 1512/1. Kınalızâde. Hâşiye ale’d-Dürer ve’l-Gürer. İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 34 Fe 705, vr. 1b-156a.
• Kınalızâde. Risâle fî baʿzı ahkâm teteʿallek bi’l-evkâf mine’l-isti’câr ve’l-istibdâl. Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, nr. 1141/41, vr. 151b-179a.
• Kınalızâde. Risâle fî ıstılâhâti’l-mütedâvile fî kesbi’l-fıkh. Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 2226/1.
• Kınalızâde. Risâle fi’l-gasb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Koleksiyonu, nr. 708, vr. 86a-87a.
• Mergînânî, Burhaneddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebûbekir. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru’l-ilmiyye, 4 cilt. 1990.
• Kınalızâde. Risâle fî mesele min mesâili’l-vakf. Süleymaniye Kütüphanesi Fazıl Ahmed nr. 34 Fa 1606/19, 116b-122a.
• Kınalızâde. et-Taʿlîkât ale’l-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye, Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa Bölümü, nr. 556, vr. 1b-64b.
• Kınalızâde. Tabakâtü’l-Hanefiyye. thk. Muhyi Hilâl es-Serhân, 3 cilt. Bağdat: Dîvânü’l-vakfi’ssünnî, 1426/2005.
• Mesâilü’l-gasb. Ankara: Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, nr: 06 Hk 1783/11.
• Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî, (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1998), 40.
• Oktay, “Kınalızâde Ali Efendî’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”. Divan, İlmi Araştırmalar, 7/12, 2001/1, 185-233.
• Oktay, “Kınalızâde’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”, Dil ve Edebiyat, sy. 22, 2010, 16-33.
• Orazov, Orazsahet. “Hanefi Fıkıh Edebiyatının Tasnifi: Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle fî beyâni’l-ıstılâhâti’l-mütedâvilât fî kütübi’l-fıkh Adlı Risâlesinin Tahlili, Tahkiki ve Çevirisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. Konya, sy. 37. 2021, 365-396.
• Orazov, “Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle fi’l-gasb Adlı Eserinin Tahlili ve Neşri”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022, 9 (1), 169-188.
• Özel, Ahmet. “Kadri Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 24/140-141.
• Özel. “Timurtâî, Muhammed b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012, 41/188-189.
• Risâle fi’l-vakf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlübaba nr. 446, vr. 58b-66b. Sa’dî Efendî. Hâşiye ale’l-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, nr. 486.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. 31 cilt. Lübnan-Beyrut: Dâru’l-Marife, t.s.
• Taʿme, Sâîr Hamîd. “el-Mesâilü’l-fıkhiyyetü’l-vâride fî Kitâbi tabakâti’l-Hanefiyye li’bni’l- Hannâî”. Külliyetü’l-İmâmi’l-A’zam el-Câmiatü’s-Samarra. 40/11, 2015, 160-195.
• Taşköprüzâde. Tabakâtu’l-Hanefiyye. nşr. Ahmet Neyle, Musul: ez-Zehrâu’l-hadîse Yayınevi. 2. baskı, 1961.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşköprizâde Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 40/151-152.
• Velioğlu, Menderes. “Süleymaniye Kütüphanesi’nde ‘Kınalızade’ Yazmaları; Bir Kaynak Tarama Denemesi”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta, 2012, 103-133.