Cemal Gürsel Dönemi Türk Dış Politikasının Dinamikleri

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 3, 34 - 56, 21.09.2018

Gülşah Köprülü

Öz

Türkiye’nin
siyasi hayatı incelendiğinde 27 Mayıs 1960 tarihinde yaşanan askeri darbe büyük
önem arz etmektedir. Bu kritik tarihte ordu yönetime el koymuştur.  Org. Cemal Gürsel bu darbenin
gerçekleştirilmesinde ve sonrasındaki süreçte yönetimdeki en önemli pozisyonu
almasıyla cumhuriyet tarihine damga vurmuş en dikkate değer isimlerden biridir.
ABD ve SSCB arasında süren Soğuk Savaş’ın yarattığı iki kutuplu dünya düzeninde
Türkiye Cumhuriyeti’nde yaşanan darbenin etkileri her iki süper güçle kurulan
ilişkilerin seyrini de değiştirmiştir. Darbe sonrası süreçte Türk Dış
Politikası’nın şekillenmesinde Soğuk Savaş dönemi konjonktürü kadar Org. Cemal
Gürsel’in kişiliği de etkili olmuştur. Bu bağlamda makale, Cemal Gürsel dönemi
uluslararası düzeyde yaşanan olayları ve bunların Türk dış politikasına
etkilerini incelemiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk dış politikası, Cemal Gürsel, Türkiye, ABD

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1914-1995, Alkım Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Aydın, Mustafa “Determinants of Turkish Foreign Policy: Changing Patterns and Conjunctures During the Cold War”, Middle Eastern Studies, Vol. 36, No. 1, Ocak 2000.
• Aydın, Suavi ve Yüksel Taşkın , 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, İletişim Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Castleberryl, Paul, “Conflict Resolution and the Cyprus Problem”, The Western Political Quarterly, Vol. 17, No. 3, Eylül 1964.
• Coufoudakis, Van “United Nations Peacekeeping and Peacekeeping and the Cyprus Question,” The Western Political Quarterly, Vol. 29, No. 3, Eylül 1976.
• Dorronsoro, G., ve B. Gourisse, “The Turkish Army in Politics: Institutional Autonomy, the Formation of Social Coalitions and the Production of Crises,” Revue Française de Science Politique (English Edition), Vol. 65, No. 4, 2015.
• Erdağ, Ramazan, “Türkiye’de Darbeler ve Batı’nın Yaklaşımı”, Türk Dış Politikası Yıllığı 2016, ed. Burhanettin Duran, Kemal İnat, Mustafa Caner, SETA Yayınları 83, 2017.
• Erhan,Çağrı “ABD ve NATO’yla İlişkiler”, Baskın Oran (ed.), Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar, Cilt 1, 6. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul, 2002.
• Hale, William, Türk Dış Politikası: 1774-2000, Mozambik Yayınları, İstanbul, 2003. Maraşlı, Erol, Balans Ayarları: Cumhuriyet Döneminde Askeri Muhtıralar, Metropol Yayınları, İstanbul, 2008.
• Neziroğlu İrfan ve Tuncer Yılmaz, Başbakanlarımız ve Genel Kurul Konuşmaları Cilt 5 (Cumhuriyet Hükümetleri Dönemi), TBMM Basımevi, Ankara, Aralık 2014.
• Oran, Baskın, “1960-1980: Göreli Özerklik-3”, Baskın Oran (ed.) Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular , Belgeler, Yorumlar, cilt 1, 6. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları, 2002.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih, 1918- 1994, İmge Kitabevi, 1989.
• Sander, Oral, Türk-Amerikan İlişkileri 1947-1964, Ankara Üniversitesi Siyasi Bilgiler Fakültesi Yayınları no: 427, Ankara, 1979.
• Sarıca, Murat Erdoğan Teziç, Özer Eskiyurt, Kıbrıs Sorunu, İstanbul Hukuk Fakültesi Yayını, 1975.
• Sezer, Duygu “Peaceful Coexistence: Turkey and the near East in Soviet Foreign Policy”, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 481 , Eylül 1985.
• Turgut, Hulûsi, Türkeş’in Anıları: Şahinlerin Dansı, ABC Yayınları, İstanbul, 1995.
• Qureshi, Yasmin “A Review of Turkey’s Foreign Policy”, Pakistan Horizon, Vol. 30, First Quarter, 1977.
• Uslu, Nasuh, Türk-Amerikan İlişkilerinde Kıbrıs, Ankara, 21. Yüzyıl Yayınları, 2000.
• Yavuz, M. Hakan Yavuz ve Mujeeb R. Khan, “Turkish Foreign Policy Toward The Arab-Israeli Conflict: Duality and The Development (1950-1991)”, Arab Studies Quarterly, Vol. 14, No.4, Sonbahar 1992.
• Yavuzalp, Ercüment Liderlerimiz ve Dış Politika, Bilgi Yayınevi, 1996. Yetkin, Çetin, Türkiye’de Askerî Darbeler ve Amerika: 27 Mayıs, 12 Mart ve 12 Eylül’de Amerika’nın Yeri, Ümit Yayınları, Ankara, 1995.
• “Devlet ve Hükümet Başkanı Org. Cemal Gürsel Türk Milletine Bir Hitabede Bulunmuştur”, Nacak Haftalık Siyasi Gazete, KKTC Federasyonu, 29 Eylül 1961.
• “Başkan Eisenhower Orgeneral Cemal Gürsel’e Bir Mesaj Gönderdi” Bozkurt gazetesi, 18 Haziran 1960, Sayı: 1496, Yıl: 9.
• Bozkurt’un Görüşü, “Türk Amerikan Dostluğu”, Bozkurt gazetesi, 18 Haziran 1960, Sayı: 1496, Yıl: 9.
• The New York Times, 28 Ağustos 1962, “Johnson Assures Turks on US Aid” Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi, No: 4/3-33, Fihrist no: 3212.
• The Stars and Stripes, 29 Ağustos1962, “Johnson, Turks Talk Frankly on US Aid” Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi, No: 4/3-33, Fihrist no: 3212-1.
• “Atmosferde, Fezada ve Su Altında Nükleer Silah Denemelerinin Men’i Hakkında Andlaşma” 23 Ağustos 1963, Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi, No: 4/4-15, Fihrist no: 3962.
• Foreign Relations of the United States,1964-1968 (Cyprus; Greece; Turkey), Vol. XVI, United States Government Printing Office, Washington 1999, ss. 107-110.
• Ragıp Gümüşpala’nın Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel’e mektubu, 28 Aralık 1963, Cumhurbaşkanlığı Cemal Gürsel Arşivi, Ankara, Sayı:585, No: 4/4-18, Fihrist No: 4179.
• Cemal Fehmi Başkut’un Cemal Gürsel ile yaptığı röportaj, http://www.cumhuriyetarsivi.com/monitor/index2.xhtml , Cumhuriyet gazetesi, 16 Temmuz 1960.
• “Cemal Gürsel’den Tarihi Menderes İtirafı”, Sabah gazetesi, 14.04. 2015, http://www.sabah.com.tr/gundem/2015/04/14/cemal-gurselden-tarihi-menderes-itirafi , Erişim tarihi: 09.08.2016, Saat: 12:26
• Orgeneral Muzaffer Alankuş, “Cemal Gürsel”, http://www.cumhuriyetarsivi.com/monitor/index2.xhtml, Cumhuriyet gazetesi, 15 Eylül 1965.
• “Yakınları Cemal Gürsel’i Anlatıyor”, http://www.cumhuriyetarsivi.com/monitor/index2.xhtml, Cumhuriyet gazetesi, 15 Eylül 1966.
• Cemal Gürsel, Milliyet gazetesi, 15 Eylül 1966.
• Orhan Erinç, “27 Mayıs Öncesini Cemal Ağa Anlatıyor”, Cumhuriyet gazetesi, 09 Ağustos 2016 Salı, http://www.cumhuriyet.com.tr/koseyazisi/545513/27_Mayis_Oncesini_Cemal_Aga_Anlatiyor__1_.html Erişim tarihi: 09.08. 2016, saat: 00:42.
• Yearbook of United Nations, 1964, The Situation in Cyprus, Chapter 6, http://cdn.un.org/unyearbook/yun/chapter_pdf/1964YUN/1964_P1_SEC1_CH9.pdf, .
• “Emekli Büyükelçi Eralp: 'Johnson Mektubu'nu Cüneyt Arcayürek'e, dönemin Dışişleri Bakanı verdi” http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/708491/Emekli_Buyukelci_Eralp___Johnson_Mektubu_nu_Cuneyt_Arcayurek_e__donemin_Disisleri_Bakani_verdi.html# Erişim tarihi: 06.05. 2017 saat: 16:30.
• Cemal Gürsel, http://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanlarimiz/cemal_gursel/, Erişim tarihi: 08.08.2016, saat: 22:36.