THE NOTABLES, CAPITAL ACCUMULATION AND ENTREPRENEURSHIP IN THE OTTOMAN EMPIRE

Yıl 2016, Cilt: 3 Sayı: 1, 63 - 88, 16.02.2016

Tamer Güven

Öz

Ottoman Empire’s decantralization process started in 17. century and peaked in 18. century. In this study, it is examined that how ayan who is owner of capital accumulation, use their capital in this period. For this reason, it was elaborated that through which cornerstones have caused creation of institution of ayan and how it is fit that the term of entrepreneur (capitalist) in economic literature for this class. On the other hand it was reached that necessary basic conditions (market and the profit/loss motive) did not occur for the development of an entrepreneurial class. However, ayans are not the only concern as a typical entrepreneur to profit, at the same time they act like power forces who want to increase their political power.

Keywords: Ottoman Empire, capital accumulation, the notables, entrepreneurship.

OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA AYANLAR, SERMAYE BİRİKİMİ VE GİRİŞİMCİLİK

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun adem-i merkeziyetçilik dönemi 17. yüzyılda başlamış ve 18. yüzyılda zirveye çıkmıştır. Bu çalışmada ilgili dönemde sermaye sahibi olan ayanların sermayelerini nasıl değerlendirdikleri incelenmektedir. Bu sebeple ayanlığın tarihsel süreçte hangi köşe taşları vasıtasıyla ihdas olunduğu üzerine durulmuş ve ekonomi literatüründeki girişimci (kapitalist) tanımının bu sınıf için ne kadar uygun olduğu belirlenmeye çalışılmıştır. Ancak girişimci bir sınıfın gelişmesini sağlayan gerekli temel şartların oluşmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Bununla birlikte ayanlar tipik bir girişimci gibi yalnızca kar etmek kaygısında olmamış, aynı zamanda taşrada siyasi nüfuzlarını artırmaya çalışan birer güç odağı gibi davranmışlardır.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı İmparatorluğu, sermaye birikimi, ayanlar, girişimcilik

Kaynakça

• Alchian, A. A., & Demsetz, H. (1973). The property right paradigm. Journal of Economic History, 62(5), 16-27.
• Alchian, A. A. (2008). Property rights. İçinde D. R. Hendersen (ed.), The concise encyclopedia of economics. Erişim Tarihi: 26.03.2015, http://www.econlib.org/library/Enc/PropertyRights.html.
• Aysan, F. N. (2013). II. Mahmud döneminde Dersaadette bir ailenin muhallefatı: Düzoğulları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Barkan, Ö. L. (1941). İslam-Türk mülkiyet hukuku tatbikatının Osmanlı İmparatorluğu’nda aldığı şekiller II. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 7(1), 157-176.
• Bay, A. (2005). Ünye ayanından Canikli Genç Mustafa Ağa’nın siyasi ve iktisadi faaliyetleri. Karadeniz Araştırmaları, 2(7), 60-75.
• Bay, A. (2007). Trabzon Eyaleti’nde mütegallibe hareketleri ve ayanlık (1750-1850) (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Beydilli, K. (2003). Mahmud II. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 27, ss. 352-357). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c27/c270244.pdf
• Bloch, M. (2007). Feodal Toplum. (Çev.: M. Fırat). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Boratav, K. (2012). Türkiye iktisat tarihi 1908-2009. Ankara: İmge Kitabevi.
• Çiftçi, C. (2011). Derviş Paşazâde Numan Bey’in ayanlık ve tersanecilik faaliyetleri. Belleten, LXXV(273), 387-405.
• Deane, P. (2000). İlk sanayi ikılabı. (Çev.: Tevfik Güran). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Faroqhi, S. (1991). Wealth and power in the land of olives: Economic and political activities of Müridzade Hacı Mehmed Agha, notables of Edremit. İçinde Ç. Keyder, F. Tabak (eds.), Landholding and commercial agriculture in the Middle East (ss. 77-95). Albany: State University of New York Press.
• Faroqhi, S. (1992). Political activity among Ottoman taxpayers and the problem of Sultanic legitimation (1570-1650). Journal of the Economic and Social History of the Orient, 35(1), 1-39.
• Faroqhi, S. (2004). Krizler ve değişim 1590-1699. İçinde H. İnalcık, D. Quataert (eds.), Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi (Cilt 2, ss. 543-758). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Faroqhi, S. (2012). Osmanlı İmparatorluğu tarihi. (Çev.: Ercan Ertürk). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Findley, C. V. (2006). Political culture and the great households. İçinde S. Faroqhi (ed.), The Cambridge history of Turkey, Volume 3, the latter Ottoman Empire 1603-1839 (ss. 65-80). Cambridge: Cambidge Univeresity Press.
• Genç, M. (1985). Osmanlı Devleti’nde iç gümrük rejimi. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 786-790). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Genç, M. (2000). İltizam. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 22, ss. 154-158). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c22/c220089.pdf
• Genç, M. (2003). Malikane. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 27, ss. 516-518). Erişim Tarihi: 20.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c27/c270357.pdf
• Genç, M. (2006). Mukataa. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 31, ss. 129-132). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c31/c310101.pdf
• Genç, M. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Güran, T. (1986). İstanbul’un iaşesinde devletin rolü, 1793-1839. İktisat Fakültesi Mecmuası, 44(1-4), 245-275.
• Güran, T. (1998). 19. yüzyıl Osmanlı tarımı. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Güven, T. (2014). Zonguldak Kozlu’da kömür madenciliği: İşletmecilik ve çalışma hayatı (1848-1921) (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Bülent Ecevit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Zonguldak.
• Hanioğlu, Ş. (2008). A brief history of late Ottoman Empire. New Jersey: Princeton University Press.
• Hartoka, O. (2012). İmtiyazlı yap-işlet-devret preojeleri ve sukuk finansman yöntemi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Huberman, L. (2007). Feodal toplumdan 20. yüzyıla. (Çev.: M. Belge). İstanbul: İletişim Yayınları.
• İlgürel, M. (1993). Celali isyanları. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 7, ss. 252-257). Erişim Tarihi: 20.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c07/c070156.pdf
• İlgürel, M. (2003). Levent. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 27, ss. 149-151). Erişim Tarihi: 20.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c27/c270106.pdf
• İnalcık, H. (1969). Capital formation in the Ottoman Empire. The Journal of Economic History, 29(1), 97-140.
• İnalcık, H. (1977). Centralization and decentralization in the Ottoman Empire. İçinde T. Naff, R. Owen (eds.), Studies in Eighteenth Century Islamic History (27-53). Carbondale: Southern Illinois University Press.
• İnalcık, H. (1980). Military and fiscal transformation in the Ottoman Empire, 1600-1700. Archivum Ottomanicum, 6, 283-337.
• İnalcık, H. (1991). The emergence of big farms, çiftliks: State, landlords and tenants. İçinde Ç. Keyder, F. Tabak (eds.), Landholding and commercial agriculture in the Middle East (ss. 17-34). Albany: State University of New York Press.
• İnalcık, H. (1994). An economic and social history of the Ottoman Empire volume I: 1300-1600. İçinde H. İnalcık, D. Quataert (eds.), An economic and social history of the Ottoman Empire (ss. 1-409). Cambridge: Cambridge University Press.
• İnalcık, H. (2010). Devlet-i aliyye Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar I klasik dönem (1302-1606): Siyasal, kurumsal ve ekonomik gelişim. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Karakışla, Y. S. (2011). Osmanlı sanayi işçisi sınıfının doğuşu 1839-1923. İçinde (Der.:Donald Quataert ve Erik Jan Zürcher; Çev.: Cahide Ekiz), Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne İşçiler 1839-1950. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Karpat, H. K. (1972). The transformation of the Ottoman State, 1789-1908. International Journal of Middle East Studies, 3(3), 243-281.,
• Karpat, H. K. (2002). The land regime, social structure, and modernization in the Ottoman Empire. İçinde B. Lewis, I. Rabinovich, R. Savory (eds.), The politization of Islam: Reconstructing ıdentity, state, faith and community in the late Ottoman Empire (ss. 327-351). Oxford: Oxford University Press.
• Karpat, K. (2008). Osmanlı modernleşmesi toplum, kurumsal değişim ve nüfus. Ankara: İmge Kitabevi.
• Khoury, D. R. (2006). The Ottoman centre versus provincial power-holders: An analysis of the historiography. İçinde S. Faroqhi (ed.), The Cambridge history of Turkey, Volume 3, the latter Ottoman Empire 1603-1839 (ss. 135-156). Cambridge: Cambidge Univeresity Press.
• Küpeli, Ö. (2011). Yenişehir (Bursa) ayanı Sarıcaoğlu Osman Ağa ve muhallefatı. History Studies International Journal of History, 3(3), ss. 245-263.
• Kütükoğlu, M. (1992). Tanzimat devrinde yabancıların iktisadi faaliyetleri. İçinde Hakkı Dursun Yıldız (der.), 150. Yılında Tanzimat (ss. 91-138). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mardin, Ş. (1969). Power, civil society and culture in the Ottoman Empire. Comparative Studies in Society and History, 11(3), 258-281.
• Mardin, Ş. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e iktisadi düşüncenin gelişmesi (1838-1918). İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 618-634). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2006). Tabakalaşmanın tarihsel belirleyicileri: Türkiye’de toplumsal sınıf ve sınıf bilinci. İçinde M. Türköne, T. Önder (eds.), Türkiye’de toplum ve siyaset makaleler 1 (ss.79-118). İstanbul: İletişim Yayınları.
• McGowan, B. (2004). Ayanlar çağı, 1699-1812. İçinde H. İnalcık, D. Quataert (eds.) Osmanlı İmparatorluğu’nun ekonomik ve sosyal tarihi, cilt 2 (ss. 761-884). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Mert, Ö. (1991). Ayan. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 4, ss. 195-198). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c04/c040148.pdf
• Mert, Ö. (2003, Mayıs). Keşan ayanlığına ve kocabaşılığına giriş. Keşan Sempozyumu, Keşan.
• Mises, L. V. (1998). A treatise on eceonomics human actions. Auburn: Ludwig von Mises Institute. Erişim Tarihi: 20.03.2015, http://mises.org/sites/default/files/Human%20Action_3.pdf
• Nacar, C. (2012). İkinci Dünya Savaşı döneminde Türkiye’de devlet işletmelerinde çalışan işçiler. İçinde (Der.: T. Atabaki, G. D. Brockett, Çev.: Can Cemgil), Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde emek tarihi (ss. 153-176). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Nagata, Y. (1997). Tarihte ayanlar Karaosmanoğulları üzerinde bir inceleme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Ortaylı, İ. (2012). İmparatorluğun en uzun yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Öğün, T. (2006). Müsadere. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, ss. 67-68). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c32/c320051.pdf
• Önsoy, R. (1988). Osmanlı sanayii ve sanayileşme politikaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öz, M. (2007). Reaya. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 34, ss. 490-493). Erişim Tarihi: 26.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c34/c340343.pdf
• Özkaya, Y. (1994). Osmanlı İmparatorluğu’nda ayanlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özkaya, Y. (1978). XVIII. yüzyılın ilk yarısında yerli ailelerin ayanlıkları ele geçirişleri ve büyük hanedanlıkların kuruluşu. Belleten, XLII(168), 667-723.
• Özkaya, Y. (2006). Mütesellim. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, 203-204). Erişim Tarihi: 03.03.2015, http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c32/c320151.pdf
• Özvar, E. (2003). Osmanlı maliyesinde malikane uygulaması. İstanbul: Kitabevi.
• Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire 1700-1922. Cambridge: Cambidge Univeresity Press.
• Quataert, D. (2008). Anadolu’da Osmanlı reformu ve tarım 1876-1908. (Çev.: N. Ö. Gündoğan, A. Z. Gündoğan). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Quataert, D. (2011). Sanayi devrimi çağında Osmanlı imalat sektörü. (Çev.: T. Güney). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Salzmann, A. (2004). Tocqueville in the Ottoman Empire, rival paths to the modern state. Leiden: Brill Publishers.
• Pamuk, Ş., & Karaman, K. (2009). Osmanlı bütçeleri ve mali yapının evrimi, Avrupa devletleriyle bir karşılaştırma. Toplumsal Tarih, 191(11), 26-33.
• Pamuk, Ş., & Williamson J. G. (2011). Ottoman de-industrialization, 1800-1913: Assesing the magnitude, ımpact, and response. Economic History Review, 64(1), 159-184.
• Rothbard, . N. (2009). Man, economy and state a treatise on economic principles with power and market government and the economy. Auburn: Ludwig von Mises Institute. Erişim Tarihi: 16.03.2015, http://mises.org/sites/default/files/Man%2C%20Economy%2C%20and%20State%2C%20with%20Power%20and%20Market_2.pdf
• Sarç, Ö. C. (1940). Tanzimat ve sanayiimiz. İçinde Tanzimat I (ss. 423-440). İstanbul: Maarif Matbası.
• Sezer, H. (2005). Tepedelenli Ali Paşa ve oğullarının çiftlik ve gelirlerine ilişkin yeni bilgi-Bulgular. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırmaları, 18, 333-357.
• Shaw, S. J. (1985). Tanzimat’tan sonra Osmanlı vergi sistemi. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 4, ss. 934-946). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şahin, C. (2003). The rise and fall of an ayan family in the eighteenth century Anatolia: The Caniklizades (1737-1808) (Yayınlanmamış doktora tezi). Bilkent Üniverstiesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Toprak, Z. (1985). Osmanlı Devleti ve sanayileşme sorunu. İçinde Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 1340-1344). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1974). Çapanoğulları. Belleten, XXXVIII(150), 215-261.
• Veinstein, G. (1991) On the çiftlik debate. İçinde Ç. Keyder, F. Tabak (eds.), Landholding and commercial agriculture in the Middle East (ss. 35-56). Albany: State University of New York Press.
• Weiker, W. F. (1968). The Ottoman bureaucracy: Modernization and reform. Administrative Science Quarterly, 13(3), 251-270.
• Yarış, S. (2010). İstanbul’un 100 sanayi kuruluşu, İstanbul yüzleri serisi-55. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yayınları.
• Yıldız, G. (2012). Ottoman military organization (1800-1918). İçinde The encyclopedia of war. (Cilt 3, ss. 1615-1623). New Jersey: Blackwell Publishing Ltd.
• Yıldırım, K. (2013). Osmanlı’da işçiler (1870-1922) çalışma hayatı, örgütler, grevler. İstanbul: İletişim Yayınları.