OSMANLI DÖNEMİNİN SON YILLARINDA KAYSERİ HACILAR BÖLÜK MAHALLESİ SAKİNLERİNİN VARLIK YAPISI VE DAĞILIMI

Yıl 2019, Cilt: 14 Sayı: 2, 129 - 154, 31.12.2019

Ekrem Erdem Sefure Deveci

Öz

Bu çalışmanın amacı, Kayseri Hacılar’ın Osmanlı
döneminin son yıllarında gayr-i menkul varlık düzeyini ve servetin dağılımını
tespit etmektir. Toplamda dört mahalle ve bir de yabancılardan oluşan köyle
ilgili belgeler okunmuş; ancak çalışmada sadece Bölük Mahallesi ile ilgili
veriler analiz edilmiştir. Çalışmanın
temelini teşkil eden belgeler Erciyes Üniversitesi’ne bağlı Kayseri ve Yöresi
Tarih Araştırmaları Merkezi KAYTAM’da bulunan Kayseri Hacılara ait Hülâsa
Defterlerinden alınmıştır. Söz konusu Defterlerde yer alan bilgiler esas olarak
üç grupta toplanabilir: Mülk ve
kazanca sahip vergi mükellefi kişilere dair bilgiler, sahip olunan mülklere
dair bilgiler, vergi türü ve ödemelerine dair bilgiler. Kayıtlarda mahalle sakinlerinin ağırlıklı olarak müstakil mülkleri
tercih ettikleri, diğer mahallelere göre genel olarak hane ve bağ-bahçe
zenginliği yerine, tarlalara sahip oldukları anlaşılmaktadır. Başka bir ifade ile, mahalle sakinlerinin diğer
mahalle sakinlerine nispetle daha ziyade tarla işleriyle iştigal ettikleri,
muhtemelen bu yüzden de sahip oldukları servetin değeri ve dolayısıyla
zenginlik düzeyleri de daha düşük çıkmaktadır. Toplam mülkün kıymeti ve ödenen
vergi içerisinde en büyük pay müstakil tarlalara aittir. Diğer yandan, mahallede
servetin oldukça dengesiz bir şekilde dağıldığı görülse de zenginlik düzeyi
arttıkça servetten alınan vergilerin de arttığı, hatta vergi yükünün toplumun
alt kesimlerinde oldukça düşük düzeyde kaldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, Bölük
Mahallesi’nde meskûn ilk on zenginin mal varlığı ve ödediği vergi miktarları
dikkate alındığında, her birinin ayrı ailelerden geldikleri, dolayısıyla
zenginliğin aynı ailelerde toplanmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı dönemi Kayseri Hacılar, Hülâsa Defterleri

Kaynakça

• Hacılar Karyesi Defter-i Arazi (Hacılar Köyünün Mayıs 92 Senesi Arazi Muamelesi/Yoklaması), (105, Arazi Hacılar Karyesi Sene 92), (M.1876 Tarihli), Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kocasinan Tapu Müdürlüğü Arşivi.
• Hacılar Karyesi Defter-i Arazi (Hacılar Köyünün Mayıs 99 Senesi Arazi Muamelesi/Yoklaması), (105, Arazi Hacılar Karyesi Sene 99), (M.1883 Tarihli), Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kocasinan Tapu Müdürlüğü Arşivi.
• Hacılar Karyesi Defter-i Arazi (Hacılar Köyünün Mayıs 306 Senesi Arazi Muamelesi/Yoklaması), (105, Arazi Hacılar Karyesi Sene 306), (M.1890 Tarihli), Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü’ne bağlı Kocasinan Tapu Müdürlüğü Arşivi.
• 49 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Müsvedde-El Defteri (19/1) 1926 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 51 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Müsvedde-El Defteri (19) 1926 Tahriri No:2, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 51 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Müsvedde-El Defteri (19) 1926 Tahriri No:5, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 47 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Müsvedde-El Defteri (19/3) 1926 Tahriri No:3, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 48 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 53 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 52 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 55 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 54 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 50 Numaralı Defter; Hacılar Emlak ve Arazi Hülasa Defteri 1928 Tahriri, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri. 45 Numaralı Defter: Hacılar Hülâsa Defteri, Cilt 52-Hacılar Aşağı Mahalle-Hacılar Yabancı Karyesi, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 46 Numaralı Defter: Hacılar Hülâsa Defteri, Cilt 51-Hacılar Yukarı Mahalle-Hacılar Bölük Mahalle, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• 56 Numaralı Defter: Hacılar Hülâsa Defteri, Cilt 51-Hacılar Orta Mahalle, KAYTAM (Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi) Arşivi, Erciyes Üniversitesi, Kayseri.
• ADIYEKE Nuri, (2000), “Temettuat Sayımları ve Bu Sayımları Düzenleyen Nizamname Örnekleri”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 11, ss: 769-823.
• AKGÜNDÜZ Ahmet, ÖZTÜRK Said (2002), Darende Temettuat Defterleri, İstanbul.
• DEMİR, İsmet (1998), Kayseri Temettuat Defteri (H.1250/M.1834 Tarihli), Cilt I, Kayseri Ticaret Odası Yay., Kayseri.
• DEMİR, İsmet (1998), Kayseri Temettuat Defteri (H.1250/M.1834 Tarihli), Cilt II, (Kaza, Nahiye ve Köyler), Kayseri Ticaret Odası Yay., Kayseri.
• DEMİR, İsmet (1998), Kayseri Temettuat Defteri (H.1250/M.1834 Tarihli), Cilt III, (Kaza, Nahiye ve Köyler), Kayseri Ticaret Odası Yay., Kayseri.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, (1996): Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara.
• ERDEM, Ekrem ve DEVECİ, Sefure, (2015): "1873-75 Yıllarında Kayseri Hacı Kılıç Mahallesi Esnafının Mesleklerine Göre Gelir ve Vergi Durumlarındaki Değişiklikler", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.45, ss: 1-30.
• GÜLTEKİN, Hayrettin, Osmanlıca Tapu Terimleri Sözlüğü, https://www.tkgm.gov.tr/tr/icerik/osmanlica-tapu-terimleri-sozlugu-0 (Erişim Tarihi: 29.09.2019).
• https://www.hesaplacevir.com/alan-birimleri/evlek-ile-donum-cevir.html (Erişim Tarihi.09.09.2019).
• https://www.tkgm.gov.tr/sites/default/files/icerik/ekleri/arsivin_onemi_ve_arsiv_belgeleri_0.docx. (Erişim Tarihi: 29.09.2019).
• KÜTÜKOĞLU Mübahat (1995), “Osmanlı Sosyal ve İktisadî Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri”, Belleten, Cilt LIX, Sayı 225, Ankara, ss: 395-412.
• Osmanlıdan Günümüze Tapu Arşivi, T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Tapu Arşiv Genel Müdürlüğü Yayını, 2009, Ankara.
• SERİN, Mustafa (1998), “Osmanlı Arşivi’nde Bulunan Temettuat Defterleri”, Başbakanlık I. Milli Arşiv Şurası 20-21 Nisan, ss: 717-728.
• ŞEMSEDDİN SAMİ (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi Yayınları, İstanbul.
• YÜKÇÜ Süleyman, FİDANCI Nur, SOYSAL Umut (2014), “Osmanlı Devleti’nde Temettuat Defterleri’nin Önemi ve Vergisel Açıdan Değerlendirilmesi: Tire Kazası Örneği”, Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, S:7, ss: 170-179.