BODY IN THE INTERSECTIONALITY OF LACANIAN PSYCHOANALYSIS AND QUEER THEORY: MARINA ABRAMOVIC'S PERFORMANCE ART AND THE EXAMPLE OF "RHYTHM 0"

Yıl 2024, , 219 - 232, 26.03.2024

Atakan Yorulmaz

https://doi.org/10.14514/beykozad.1369593

Öz

Performance artist Marina Abramovic has been the center of attention in many disciplines, especially art, gender studies, cultural studies, and psychology, with her unique approach to the body. As an important representative of the "Body Art" movement, Abramovic has pushed the boundaries of the mind and body, both her own and those of the participants, through numerous performances in many countries, creating a new realm of bodily experience. The concept of the "body," one of the most crucial notions at the crossroads of Lacanian psychoanalysis and queer theory, gains new dimensions when examined in conjunction with Abramovic's approach, offering opportunities for novel studies on the experiential and conceptual relationship between existence, the body, and boundaries. French psychoanalyst Jacques Lacan, who posited that the human body is estranged from itself and organized by others through signifiers, emphasized that the body is embodied solely within the realm of the signifier through pleasure (jouissance) and is staged in the symbolic field. Judith Butler and Sara Ahmed, two prominent theorists of queer theory, contended that the body is not a cause but an effect, and that discursive construction processes and signifiers are the primary determinants shaping the body. Marina Abramovic's 1974 performance "Rhythm 0" is an important example of both Lacan's, Butler's and Ahmed'sideas about the body. 72 objects were used in the performance, and the manipulative actions of the participants on Abramovic's body clearly demonstrate the use of the body as a staging tool in performance art or in everyday life, as well as the violation of the body-boundary relationship. Abramovic's statement, "I am the object, the responsibility in this process belongs entirely to me," regarding the performance "Rhythm 0," shows that subjective and collective desires and fictions within the body-mind-boundary relationship pave the way for the creation of a new realm of bodily experience in a performative manner. In this article aims to convey and discuss Marina Abramovic's "Rhythm 0" performance, which involves the subjective and collective utilization of the body and the boundary, along with the concepts of body, boundary, and desire intersecting with Lacanian psychoanalysis and queer theory.

Anahtar Kelimeler

Lacanian psychoanalysis, queer theory, performance art, marina abramovic, body

LACANCI PSİKANALİZ VE QUEER TEORİ KESİŞİMSELLİĞİNDE BEDEN: MARİNA ABRAMOVİC'İN PERFORMANS SANATI VE "RHYTHM 0" ÖRNEĞİ

Öz

Performans sanatçısı Marina Abramovic, bedene yönelik kendisine has olan metoduyla sanat, kültürel çalışmalar ve psikoloji başta olmak üzere birçok disiplinin ilgi odağı olmuştur. “Body Art” akımının önemli bir temsilcisi olan Abramovic, birçok ülkede sergilediği sayısız performanslarıyla, hem kendisinin ve katılımcıların zihin ve beden sınırlarını zorlamış, beden üzerinde yeni bir deneyim alanının yaratılmasına olanak sağlamıştır. Lacancı psikanaliz ve queer teorinin kesişimselliğinde yer alan en önemli kavramlardan birisi olan “beden” kavramı, Abramovic metodu ile birlikte düşünüldüğünde, varoluş-beden-sınır birlikteliğinin deneyimsel ve kavramsal ilişkisi üzerine yeni çalışmaların yapılmasına imkân yaratmıştır. İnsan bedeninin kendisine yabancı olduğunu ve başkaları tarafından gösterenlere maruz bırakılarak organize edildiğini belirten Fransız psikanalist Jacques Lacan, bedenin ancak zevk (jouissance) üzerinden gösteren statüsünde cisimleştiğini ifade edip Simgesel alanda sahneleştirildiğini vurgulamıştır. Queer teorinin önde gelen kuramcılarından olan Judith Butler ve Sara Ahmed ise bedenin bir neden değil, sonuç olduğunu ve bedeni belirleyen durumların başında söylemsel inşa süreçleri ve gösterenler bulunduğunu belirtmiştir. Marina Abramovic’in 1974 yılında sergilediği “Rhythm 0” başlıklı performansı da hem Lacan’ın hem de Butler’ın beden hakkındaki düşünceleriyle ilgili önemli bir örnek teşkil etmektedir. 72 objenin kullanıldığı performansta, katılımcıların Abramovic’in bedeni üzerinde yaptıkları manipülatif eylemler, bedenin ister performans sanatı içerisinde ister gündelik hayatta bir sahneleme aracı olarak kullanılmasını ve beden-sınır ilişkisinin ihlalini açıkça göstermektir. Abramovic’in “Rhythm 0” performansına ilişkin kullandığı “Ben nesneyim, Bu süreçte sorumluluk tamamen bana ait” ifadeleri ise, beden-zihin-sınır ilişkilenmesinde öznel ve kolektif arzuların ve kurguların, performatif bir şekilde beden üzerinde yeni bir deneyim alanı yaratılmasına zemin hazırladığını göstermektedir. Bu çalışmada da, bedenin ve sınırın öznel ve kolektif kullanımı ile Marina Abramovic’in “Rhythm 0” performansı, Lacancı psikanaliz ve queer teori kesişimselliğinde yer alan beden, sınır ve arzu kavramlarıyla birlikte aktarılması ve tartışmaya açılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Lacancı psikanaliz, queer teori, performans sanatı, marina abramovic, beden

Kaynakça

• Abramovic, M. (2020). Duvarlardan geçmek. (çev. Dila Altındil Balcı). Everest Yayınları.
• Ahmed, S. (2015). Duyguların kültürel politikası. (çev. Sultan Komut). Sel Yayınılık.
• Antmen, A. (2018). 20. yüzyıl batı sanatında akımlar. Sel Yayıncılık.
• Aydoğan, K.B. (2009). Sanatta disiplinlerarası bir yaklaşım: Performans sanatı. Art-e Sanat Dergisi, 1(1), 1-17. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/sduarte/issue/20720/221484.
• Ayteş, E. (2014). Kavram ve eylem boyutuyla performans sanatı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Trakya Üniversitesi
• Batur, M. ve Kuyucuk, E. (2022). Performans sanatı ve bedenin sınırları. İnönü Üniversitesi Kültür ve Sanat Dergisi, 8 (1) , 44-53. DOI:10.22252/ijca.1085332.
• Butler, J. (2014). Cinsiyet belası feminizm ve kimliğin alt üst edilmesi. (çev. Başak Ertür). Metis Yayıncılık.
• Butler, J. (2020). Çözülen cinsiyet. (çev. Barış Engin Aksoy). MonoKL Yayınları.
• Corbin,A., Courtine, J-J., Vegarello, G. (2021). Bedenin tarihi. (çev. Saadet Özen). Alfa Yayıncılık.
• Erkök, Ö. (2011). Performans sanatı ve aktivizm [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Giombini, L. (2019). Nel gesto, nell’atto. L’arte della performance tra opera e evento. Lebenswelt: Aesthetics and Philosophy of Experience, 13, 129-142. https://doi.org/10.13130/2240-9599/11116
• Guinness, K., Bollmer, G. D. (2015). Marina Abramovic doesn’t feel like you. Feral Feminisms 3 (Winter) 40-55. Kavrakoğlu, F. (2015). Performansa sanatı. https://kavrakoglu.com/cagdas-sanata-varis-195-performans-sanati-1/ E. T. 25.12.2021.
• KhanAcademy. (2015). Sanat tarihi. Khan Academy. http://www.khanacademy.org.tr/sosyal-bilimler-ve-sanat/sanat-tarihi-/global-cagdas-sanat/kavramsal-sanat-ve-performans-sanati/marina-abramovic-performans-sanati-nedir-/8991 E. T. 12.02.2021.
• Kılıç, A. G. (2023). Sanatta beden üzerine bir çalışma: Performans sanatı 'Marina Abramovic'. Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6 (1), 135-161. DOI: 10.56206/husbd.1230621.
• Lacan, J. (1973). L'Étourdit, Scilicet 4, Paris: Seuil.
• Lacan, J. (2013). Psikanalizin dört temel kavramı. (çev. Nilüfer Erdem), Metis Yayınları.
• Lacan, J. (2019). Yine / Hâlâ. (çev. M. Erşen). Metis Yayınları.
• Özinan, E. (2017). Erika Fischer-Lichte'nin performans anlayışı ile marina abramovic'in rhythm serisine bakmak. Uluslararası Müzik ve Sahne Sanatları Dergisi, 1 (1), 11-26. https://dergipark.org.tr/tr/pub/umssd/issue/35794/401888.
• Schechner, R. (2009). Performans ve sosyal bilimlere giriş. (çev. Pınar Gümüş)̧, Mimesis. 16, 81-84.
• Sedgwick, E. K. (1993). Tendencies. Duke University Press.
• Somerville, S. B. (2015). Queer. Bruce Burgett & Glenn Hendler (Ed.). Keywords For American Cultural Studies. 187-191. New York University Press.
• Stern, N. (2011). The implicit body as performance: Analyzing interactive art. Leonardo, 44, 233-238. https://doi.org/10.1162/LEON_a_00168.
• Şahin, D. (2017). Sanatta toplumsal cinsellik bağlamında olağanüstü performanslarıyla ‘Orlan’. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 1(2), 68-77. https://dergipark.org.tr/en/pub/ijshs/issue/32924/365800.
• Şangüder, K. M. (2017). Yeni medya sanatı ortamında performans ve görüntü ilişkisi. [Yayımlanmamış sanatta yeterlilik eser çalışması], Yıldız Teknik Üniversitesi
• Şenel, E. (2015). Performans sanatları ve sanatçının anlatım aracı olarak beden. İdil Uluslararası Sanat ve Dil Dergisi. Cilt 4, Sayı 16, 161-182.