PAŞABAHÇE GLASS FACTORY AS A PLACE OF MEMORY

Yıl 2024, , 216 - 232, 26.06.2024

Ayşegül Güçhan

https://doi.org/10.14514/beykozad.1468543

Öz

This study analyses Paşabahçe Glass Factory, Turkey's first glass production facility, which was in continuous production until 2002, within the framework of the concept of memory space. The closure of the factory in 2002, which was among a series of industrial facilities that played an important role in the process of modern nation building after the foundation of the Republic, and which has an important place not only in nation building but also in the urban history of Istanbul with its impact on the social fabric of the region where it was established, mobilized various organizations, especially the Chamber of Architects, and demanded that the building be registered as an Industrial Cultural Heritage. This article aims to point out the necessity of preserving and re-functionalizing the Paşabahçe Glass Factory as a cultural heritage and to be a first step towards transforming this space into a museum as a place of memory. One of the aims of the study is to make a comparison with the Musée d'Orsay, whose fate is very similar to the Paşabahçe Glass Factory, and which has been transformed into a place of memory and turned into one of the most famous museums in the world.

Anahtar Kelimeler

Paşabahçe Glass Factory, Beykoz, places of memory, industrial Cultural Heritage, Camköy Foundation

BİR HAFIZA MEKÂNI OLARAK PAŞABAHÇE CAM FABRİKASI

Öz

Bu çalışma 1935 yılında açılışı yapılan ve üretim faaliyetine başlayan ve Türkiye’nin ilk cam üretim tesisi olan, 2002 yılına kadar da aralıksız üretim yapan Paşabahçe Cam Fabrikası’nı hafıza mekânı kavramı çerçevesinde ele almaktadır. Cumhuriyet’in kuruluşundan sonra modern ulus inşası sürecinde önemli yeri olan bir dizi sanayi tesisi içinde yer alan ve sadece ulus inşasında değil aynı zamanda kurulduğu bölgenin sosyal dokusuna etki edişiyle de İstanbul’un kent tarihinde de önemli bir yere sahip olan fabrikanın 2002 yılında kapatılması başta Mimarlar Odası olmak üzere çeşitli kuruluşları harekete geçirmiş, binanın bir Sanayi Kültür Mirası olarak tescillenmesi talep edilmiştir. Bu makale adı kurulduğu semt ile özdeş olan Paşabahçe Cam Fabrikası’nın bir kültür mirası olarak korunması ve yeniden işlevlendirilmesi gerekliliğine işaret etmeyi, bir hafıza mekânı olarak bu mekânın müzeye dönüştürülmesi için bir ilk adım olmayı amaçlamaktadır. Çalışma, Fransız tarihçi Pierre Nora’nın 1990’lı yıllarda sosyal bilimler alanına sunduğu Hafıza Mekânları kavramı çerçevesinde ele alınacaktır

Anahtar Kelimeler

Paşabahçe Cam Fabrikası, Beykoz, hafıza mekânları, sanayi kültür mirası, Camköy Vakfı

Kaynakça

• Arkitera https://www.arkitera.com/haber/turkiyenin-ilk-cam-fabrikasina-veda-zamani-mi/ Erişim: 27.07.2023
• Arkitekt https://www.gzt.com/arkitekt/ihtisamin-hikayati-surname-i-humayun-3560262 Erişim: 10.04.2024
• Atatürk Ansiklopedisi https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/turkiye-sise-ve-cam-fabrikalari-a-s/ Erişim: 10.04.2024
• Bodrum Sualtı Müzesi Bodrum Sualtı Müzesi Serçe Limanı Batığı https://muze.gov.tr/muze-detay?DistId=BSA&SectionId=BSA05 Erişim: 10.04.2024
• Çetin, C. İ. (2021). Tarihi yapıların sergileme mekânı olarak yeniden işlevlendirilmesi: Tate Modern ve Orsay müzesi örneği. STAR Sanat ve Tasarım Araştırmaları Dergisi, 2(3), 227-253.
• Derby Museums https://www.derbymuseums.org/museum-of-making/about/ Erişim: 26.07.2023.
• Derby Museums https://derbymuseums.org/collection/virtual-tour-of-the-museum-of-making/ Erişim: 11.04.2024.
• European Comission Cultural Heritage in Regional Policy Document https://culture.ec.europa.eu/cultural-heritage/cultural-heritage-in-eu-policies/cultural-heritage-in-regional-policy Erişim: 08.04.2024
• European Route of Industrial Heritage https://www.coe.int/en/web/cultural-routes/european-route-of-industrial-heritage Erişim: 08.04.2024
• Guardian https://www.theguardian.com/culture/2021/jan/03/building-a-legacy-worlds-first-factory-rises-again-as-a-museum-of-making Erişim: 10.04.2024
• Gün, A. (2014). Kıyılarda yer alan eski endüstri alanlarının değerlendirilmesi: Paşabahçe Cam Fabrikası için yeniden kullanım önerisi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi. 87.
• Halbwachs (2017). Kolektif hafıza. (Çev. Barış, B.). Heretik Yayınları.
• İBB Kültür Varlıkları Envanteri https://kultursanat.istanbul/mekanlarimiz Erişim: 08.04.2024
• İBB Kültürel Miras https://kulturelmiras.ibb.istanbul Erişim: 11-04.2024
• Küçükerman, Ö. (1978). Cam ve çağdaş tasarım içindeki yeri. Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Yayınları.
• Küçükerman Ö., (2002). 200 Yıllık Boğaziçi camcılık mirası içinde “Beykoz” camları. Türki-ye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. Yayınları.
• Küçükerman, Ö. (2021). Sanayi Devrimi’nin Beykoz’daki ünlü temsilcileri. Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları.
• Küçükerman, Ö. (2021-a). 2050 yılında Beykozlular Beykoz’da yaratılmış olan değerler hakkında neleri hatırlayacak? [Sempozyum bildirisi]. Beykoz Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kültürel Miras Mevzuatı https://kumid.net/storage/ch-rights-tr.pdf Erişim: 08.04.2024
• Nora, P. (2022). Hafıza mekânları. (birinci basım: 2006). (Çev: Özcan, M. E.). Doğu Batı Yayınları.
• Ölmez, N. & Özaltın, F. N. (2011). Osmanlı dönemi minyatürlerinde el sanatlarından izler. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, 7, 1-30.
• Özgümüş, Ü. (2010), Marmaray Sirkeci kurtarma kazıları cam buluntularının değerlendirilmesi. [1. Marmaray-Sirkeci Kurtarma Kazıları Sempozyumu Bildiri Kitabı]. ss. 121-124. İstanbul Arkeoloji Müzeleri Müdürlüğü Yayınları.
• Sevim, S. & Turan, N. (2019). Ülkemizdeki cam sanatı eğitimi ve istihdam sorunlarının araştırılması: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Cam Bölümü örneği. Sanat ve Tasarım Dergisi, 9(2), 234-249.
• Russel N. (2006). Collective Memory before and after Halbwachs. French Review, 79(4), 702-804.
• Szpocinski, A. (2016). Sites and non-sites of memory. Texty Drugie Journal. 10(1), 245-254.
• Tekeli, İ. (2024). Osmanlı’dan günümüze toplumsal bağlamı içinde Beykoz deri ve kundura fabrikası ve sürdürülen öyküsü. https://www.academia.edu/116885603/osmanlıdan_günümüze_toplumsal_bağlamı_içinde_beykoz_deri_ve_kundura_fabrikası_ve_sürdürülen_öyküsü?sm=a erişim: 08.04.2024
• Turan, N., (2017). Art Nouveau Akımı’nın Seramik ve Cam Sanatına Yansımaları, Yayınlan-mamış Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Seramik Anasanat Dalı, Eskişehir.
• UNESCO convention https://whc.unesco.org/en/conventiontext/ Erişim: 26.07.2023
• Wikipedia https://tr.wikipedia.org/wiki/Boğaziçi_Kanunu#:~:text=18%20Kasım%201983%20tarih%20ve,kamu%20yararı%20gözetilerek%20çıkarılan%20kanundur. Erişim: 10.04.2024
• Winter, J. (2019). Sites of memory. In S. Radstone, B. Schwarz (Eds.), Memory: histories, theories, debates. (ss. 312-324). University of Minnesota Press.