SINIR-DENEYİM OLARAK DOĞUM

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 228 - 247, 26.12.2023

Seval Ünlü

https://doi.org/10.14514/beykozad.1323100

Öz

Ölüm bir defaya mahsus ve üzerine kişisel tecrübe olarak konuşulamayan özgün bir yaşantı olarak yaşamın ve varlığın anlamıyla meşgul olan birçok düşünürün ilgisini çekmiştir. Michel Foucault’nun özneyi kendisinden koparan, gayri -öznelleştirici bir girişim olarak tanımladığı sınır-deneyim, ölüm için oldukça elverişli bir kavramdır. Bir sınır deneyim olarak ölüm, birçok düşünür için bir tür göksel özellik taşır. Montesquieu’den, Martin Heidegger’e bazı düşünürler, sırrına erilemez olması ve kaçınılmazlığıyla ona bu dünyadaki yaşama anlamını veren bir tür kutsallık mertebesi atfetmişlerdir. Ölüm, deneyimin sahibi açısından hafızaya işlemeyen, üzerine konuşulamayan ve dolayısıyla kamusal olmayan karakteri nedeniyle kendisi anlamlandırılamadıkça, geri kalan her şeyin, tüm yaşamın ve varlığın anlamının kaynağı olarak öne sürülegelmiştir.

En az ölüm kadar belirleyici olan doğum deneyimi ise uçlara ve sınırlara ilgi duyan filozofların ilgisine mazhar olmamıştır. Bu ilgisizliğin ardında hem doğumun kendine özgü özellikleri hem de düşünme geleneğindeki birtakım eğilimlerin payı vardır. Kendine özgü doğası, doğumun ne ölüm kadar göksel bir olgu ne de bir sınır-deneyim olarak kavranmasını mümkün kılar. Sonuçta doğum, ölüm gibi nihai bir son olmayıp hem bir son hem de bir başlangıçtır. Ayrıca doğan ve doğuran açısından iki kişiye özgü bir deneyimdir; başkalarının varlığına bağımlıdır. Üstelik doğum bir kadın deneyimidir; dişiliğe özgüdür. Doğumun düşünce dünyasında uğradığı değersizleşmede ataerkil örüntüler kadar kuram ile deneyim, zihin ile beden arasındaki hiyerarşinin de bir payı vardır. Ne de olsa doğum, Latin dillerindeki karşılığında olduğu gibi (labor, travail) bedenin emeğini ve buna bağlı acıyı ifade eder. Tefekkür ve entelektüel faaliyetin üst değerler olarak kabul gördüğü ve zihin emeğiyle kol emeğinin bu hiyerarşiye uygun şekilde ayrıştığı kültürümüzde bedensel acının en doğal ve kaçınılmaz sahnesi olan doğum, çoğunlukla üzerine düşünülesi, felsefi ve politik olarak anlamlandırılası bir deneyim olarak görülmemiştir.

Foucault’dan ödünç aldığımız şekliyle doğum pek çok açıdan sınır-deneyimi çağrıştırır. Ancak ölümden farklı olarak onun başkalarının varlığıyla ilişkisi çok daha doğal ve apaçıktır. Doğuran ve doğanın ortak eylemi olarak doğum, her ikisi için de geridöndürülemez ve kişinin artık eskisi gibi olamayacağı bireysel bir deneyimdir. Aynı zamanda doğum, yaşandığı andan itibaren hikayeleştirilebilen, dolayısıyla hafızada kendine yer edinen ve kamusallaşan bir olgudur. Doğum bir yandan benlikte yarattığı döünştürücü etkiyle sınır-deneyimi çağrıştırırken diğer yandan başkalarının varlığına bağımlı yapısıyla sınır-deneyimin çağrıştırdığı hafıza dışılığı tahrif etmekte, onu kamusal bir karakterle donatmaktadır. Bu yönüyle doğumu, sadece son olmayıp başlangıç da olma özelliğiyle, sınır-deneyimin sınırlarını zorlayan bir geçiş deneyimi olarak kavramak mümkündür. Bu çalışmada doğum, Hannah Arendt’in doğumluluğa (natality) atfettiği politik anlam ışığında insani dünyayı bu dünyadan gelen değerlerle anlamlandırmamızı mümkün kılan ve bizi birbirimize bağlayan en dolayımsız kökenimiz olarak ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

doğum, doğumluluk, sınır-deneyim, hafıza, çıplak hayat

BIRTH AS LIMIT-EXPERIENCE

Öz

Death as a one-off and unique experience that cannot be talked about as a personal experience has attracted the attention of many philosophers who are interested in the meaning of life and existence. Limit-experience, which Michel Foucault defines as de-subjectivizing attempt that tears the subject from itself, is a very convenient concept for death. As a limit-experience, death is a kind of celestial character for many philosophers. Some of them, from Montesquieu to Martin Heidegger, have attributed a sort of sacredness to it, which, with its inaccessibility and inevitability, gives it the meaning of life in this world. Death has been suggested as the source of evertyhing else, of all life and existence, unless it can be made sense of itself because of its beyond memory, unspeakable and therefor non-public character for the owner of the experience.

The birth experience, which is at least as decisive as death, has not received the attention of philosophers who are interested in extremes and limits. Behind this indifference, are both the unique characteristics of birth and some tendencies in the tradition of thought. Its peculiar nature makes it possible to conceive of birth neither as a celestial phenomenon as death nor as a limit-experience. After all, birth is not an ultimate end like death but it is both an end and a beginning at the same time. It is also a two-person experience in terms of being born and giving birth. Moreover, birth is a female experience, is feminine. The hierarchy between theory and experience, mind and body, as well as patriarchal patterns has a role in the devaluation of birth in the tradition of thought. After all, birth denotes the labor of the body and the pain associated with it, as in its Latin equivalents (labor, travail). Birth, the most natural and inevitable scene of the bodily pain, has not been seen as an experience that can be interpreted philosophically and politically in our culture, where contemplation and intellectual activity are accepted as superior values and where intellectual and manual labor are separated in accordance with this hierarchy.

Birth, as borrowed from Foucault, evokes limit-experience in many ways. However, unlike death, its relation to the existence of others is much more natural and obvious. Birth, as the joint acion of the mother and newborn, is an individual experience that is irreversible for both and one can no longer be the same as before. At the same time, birth is a phenomenon that can be narrated from the moment it is experienced, thus gaining a place in memory and becoming public. Birth, on the one hand, evokes limit-experience with its transfromative effect on the self, on the other hand, it distorts the beyond memory evoked by limit-experience with its dependence on the existence of others, and equips it with a public character. In this respect, it is possible to conceive of birth as a transitional experience that pushes the limits of limit-experience, as it is not only the end but also the beginning. In this study, birth will be considered as our most immediate origin that connects us. It also makes it possible for us to make sense of the human world with values originated form this world in the light of the political meaning Hannah Arendt attributes to natality.

Anahtar Kelimeler

birth, natality, limit-experience, memory, bare life

Kaynakça

• Agamben, G. (1993). Infancy and History: Essays on the Destruction of Experience. (L. Heron, Çev.) London, New York: Verso.
• Agamben, G. (1998). Homo Sacer: Sovereign Power and Bare Life. (D. Heller-Roazen, Çev.) Stanford California: Stanford University Press.
• Arendt, H. (1958). The Human Condition. Chicago&London: Chicago University Press.
• Arendt, H. (1990). On Revolution. London: Penguin Books .
• Arendt, H. (2005). The Promise of Politics. (J. Kohn, Dü.) New York: Schocken Books.
• Benhabib, S. (2000). The Reluctant Modernism of Hannah Arendt. Oxford: Rowman & Littlefield Publishers.
• Benjamin, W. (1993). Baudelaire'de Bazı Motifler Üzerine. N. Gürbilek (Dü.) içinde, Son Bakışta Aşk: Walter Benjamin'den Seçme Yazılar (A. Doğukan, Çev., s. 111-148). İstanbul: Metis.
• Berktay, F. (2012). Dünyayı Bugünde Sevmek: Hannah Arendt'in Politika Anlayışı. İstanbul: Metis.
• Berktay, F. (2021). Arendt-Heidegger İlişkisinin İzdüşümünde Bağışlama, Dostluk ve Aşk. T. Ural, & B. Vural içinde, Günebakan Düşlerimiz: Kamusallık, Gündelik Hayat ve Tecrübe Üzerine Yazılar-Merla Özbek'e Armağan II (s. 141-176). İstanbul: İletişim.
• Cavarero, A. (1990/1995). In Spite of Plato: Feminist Rewriting of Ancient Philosophy. (S. Anderlini-D'Onforio, & A. O'Healy, Çev.) Cambridge, UK: Polity Press.
• Cavarero, A. (2016). Inclinations: A Critique of Rectitude. (A. Minervini, & A. Sitze, Çev.) Stanford, California: Stanford University Press.
• Foucault, M. (1978). The History of Sexuality: Volume 1: An Introduction. (R. Hurley, Çev.) New York: Pantheon Books.
• Foucault, M. (1991). Remarks on Marx: Conversations with Ducio Trombadori. (R. J. Goldstein, & J. Cascaito, Çev.) New York: Semiotext(e).
• Foucault, M. (2002). Kliniğin Doğuşu: Tıbbi Algının Arkeolojisi. (Ş. Ünsaldı, Çev.) Ankara: Epos.
• Fry, K. (2014). Natality. P. Hayden içinde, Hannah Arendt: Key Concepts (- b., s. 23-35). New York: Routledge.
• Hansen, M. (2015). Yirmi Yılın Ardından Negt ve Kluge'nin "Kamusal Alan ve Tecrübe"si: Değişken Karışımlar ve Genişlemiş Alanlar. M. Özbek (Dü.) içinde, Kamusal Alan (M. Özbek, Çev., s. 141-176). İstanbul: Hil.
• Heidegger, M. (2018). Varlık ve Zaman. (K. Ökten, Çev.) İstanbul: Alfa.
• Jay, M. (1995). The Limits of Limit- Experience: Bataille and Foucault. Constellations, 2(2), 155-174.
• Jay, M. (2012). Deneyim Şarkıları: Evrensel Bir Tema Üzerine Modern Çeşitlemeler. (B. E. Aksoy, Çev.) İstanbul: Metis.
• Masullo, A. (2002). La rupture "pathique" de la phénoménologie. A. V. Turhan (Dü.) içinde, Les politiques de la phénoménologie: ethos et eidos (s. 15-37). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi.
• Özbek, M. (2000). Walter Benjamin Okumak-II. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 55, 104- 131.
• Pitkin, H. F. (1998). The Attack of the Blob: Hannah Arendt's Concept of the Social. Chicago, London: The University of Chicago Press.
• Söderbäck, F. (2018). Natality or Birth? Arendt and Cavarero on the Human Condition of Being Born. Hypatia, 10(10), 1-16.
• Taminiaux, J. (1992). La fille de Thrace et le penseur professionnel. Paris: Payot.
• Ünlü, S. (2019). Arendt ve Marx'la Siyasal Bir Emek Kategorisine Doğru. Toplum ve Bilim(147), 178-198.
• Ünlü, S. (2020). Olumsallık, Feminizm ve Siyaset. Kadın/Woman 2000,, 21(2), 43-57.
• Vatter, M. (2006). Natality and Biopolitics in Hannah Arendt. Revista de Política, 26(2), 137- 159.
• Verny, T., & Kelly, J. (2021). Doğmamış Çocuğun Gizli Yaşamı. (B. Elgin, Çev.) İstanbul: Kuraldışı.