Rational/Natural Religion and Spinoza

Yıl 2013, Cilt: 3 Sayı: 1, 33 - 51, 30.06.2013

Abdullatif Tüzer

Öz

Tension and enmity between religion and philosophy, as observed through the history of thought, had burst with the Enlightment and contemporary philosophy. On the part of each side, the tension has been intensified and severe due to that they did not recognize each other and also counted each other as incommensurate and refused each other as injurious. The conflict between them has been enormously incited by materialists, positivists and atheists who reduced religion into natural causes or denied it on the grounds of scientific and philosophical reasons. Indeed, what is in question is a quarrel about which camp is to have authority on politics, society, economy, law, aesthetics and epistemology and give shape to individual and society. In this quarrel, some thinkers who are devout and religious but assert that science and reason alone has authority and final judgement on politics, society, etc. and also on religion. These thinkers have been accused of creating their own religions by theologians and clergy. According to these thinkers, authentic religion is not other than one based on wisdom and virtue. This article deals with rational/natural religion represented by the thinkers in question, especially in context of Spinoza's views.

Anahtar Kelimeler

Rational/natural religion, religiousness, deism, pantheism, Spinoza, Kant, ethics.

Rasyonel/Doğal Din ve Spinoza

Öz

Din ile felsefe arasında düşünce tarihi boyunca varlığını hissettirmiş olan gerginlik ve husumet, Aydınlanma felsefesi ve çağdaş felsefeyle birlikte had safhaya ulaşmıştır. Bu gerginlik her iki taraf açısından karşılıklı birbirini tanımama, yetersiz bulma ve hatta zararlı addedilerek reddetmeyle giderek şiddetlenmiştir. Dini doğal nedenlere indirgeyen ya da bilimsel ve felsefi gerekçelerle reddeden materyalist, pozitivist ve ateist karakterli düşünürler bu çatışmanın iyice körüklenmesine sebep olmuşlardır. Aslında mesele, siyasi, toplumsal, ekonomik, hukuki, ahlâki, estetik ve epistemolojik alanda kimin otorite olacağının ve bireyi ve toplumu kimin şekillendirmesi gerektiğinin kavgasıdır. Bu kavgada, materyalist, pozitivist ya da ateist olmayan ve hatta bizatihi dindar/dinli olan ama bahsedilen alanlarda ve din alanında bile aklın ve bilimin mutlak otorite olması gerektiğine inanan düşünürler ayrı bir kanadı oluştururlar. Bu düşünürler de dini otoritelerce sevilmezler ve kendi dinlerini yaratmakla suçlanırlar. Bu düşünürlerin nezdinde hakiki din, bilgi ve erdeme dayanan dindir. Çalışmamızda, bu düşünürlerin temsil ettiği rasyonel/doğal din anlayışını, ağırlıklı Spinoza'nın görüşleri bağlamında ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Rasyonel/doğal din, dindarlık, deizm, panteizm, Spinoza, Kant, ahlak.

Kaynakça

• Amiri (2007). İslam’ın Üstünlüğü. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları.
• Aristoteles (1999). Felsefeye Çağrı: Protreptikos (çev. S.Ö.Akkaş). Ankara: Doruk Yayınları.
• Arslan, A. (1997). İbn Haldun’un İlim ve Fikir Dünyası. Ankara: Vadi Yayınları.
• Ebu Bekir Razi (2004). Ruh Sağlığı: et-Tıbbu'r-Ruhani (çev. H. Karaman). İstanbul: 50 İz Yayıncılık. Ebu Bekir Razi (2007). Ebu Bekir Razi ile Ebu Hatim er-Razi Arasında Geçen Tartışma. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Farabi (2004). Farabi’nin Üç Eseri: Mutluluğu Kazanma, Eflatun Felsefesi, Aristo Felsefesi (çev. H. Atay). İzmir: Morpa Kültür Yayınları. Farabi (2007a). Aklın Anlamları. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Farabi (2007b). Erdemli Şehir Halkının Görüşleri. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Farabi (2007c). Felsefe Öğreniminden Önce Bilinmesi Gereken Konular. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Gazali (1975). İhyau Ulumi’d-Din (çev. A. Serdaroğlu). İstanbul: Bedir Yayınevi. Herakleitos (2003). Kırık Taşlar (çev. Alova). İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınlar. Hobbes, T. (1995). Leviathan (çev. S. Lim). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Hume, D. (1986). İnsan Zihni Üzerine Bir Araştırma (çev. S. Evrim). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. İhvan-ı Safa (2007). İhvan-ı Safa Risaleleri. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Kant, I. (2007). Ethica: Etik Üzerine Dersler (çev. O. Özügül). İstanbul: Pencere Yayınları. Kant, I. (2012a). Aydınlanma Nedir? (çev. P. Alioğlu). Felsefelogos, 17-18. Kant, I. (2012b). Saf Aklın Sınırları Dahilinde Din (çev. S.B. Çağlan). Konya: Literatürk Yayınları. Kindi (2007). Din-Felsefe İlişkisi. İslam Filozoflarından Felsefe Metinleri (çev. & der. M. Kaya). İstanbul: Klasik Yayınları. Leibniz, G.W. (1986). Theodicee Denemeleri: İmanla Aklın Uygunluğu Üzerine Konuşma (çev. H. Batu). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Leibniz, G.W. (1997). Monadoloji (çev. S.K. Yetkin). İstanbul. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Leibniz, G.W. (1999). Metafizik Üzerine Konuşma (çev. A. Timuçin). Ankara: Cumhuriyet Dünya Klasikleri. Platon (1997). Theaitetos (çev. M. Gökberk). İstanbul. Milli Eğitim Bakanlığı Ya51 yınları.
• Platon (2002). Devlet (çev. N. Akbıyık & S. Taşçı). İstanbul: Metropol Yayınları.
• Spınoza, B. (2000). Törebilim (çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
• Spınoza, B. (2008). Tractatus Theologico-Politicus ya da Tanrıbilimsel-Politik İnceleme (çev. B. Ertuğrul). İstanbul: Biblos Yayınları. Özet: Din ile felsefe arasında düşünce tarihi boyunca varlığını hissettirmiş olan gerginlik ve husumet, Aydınlanma felsefesi ve çağdaş felsefeyle birlikte had safhaya ulaşmıştır. Bu gerginlik her iki taraf açısından karşılıklı birbirini tanımama, yetersiz bulma ve hatta zararlı addedilerek reddetmeyle giderek şiddetlenmiştir. Dini doğal nedenlere indirgeyen ya da bilimsel ve felsefi gerekçelerle reddeden materyalist, pozitivist ve ateist karakterli düşünürler bu çatışmanın iyice körüklenmesine sebep olmuşlardır. Aslında mesele, siyasi, toplumsal, ekonomik, hukuki, ahlâki, estetik ve epistemolojik alanda kimin otorite olacağının ve bireyi ve toplumu kimin şekillendirmesi gerektiğinin kavgasıdır. Bu kavgada, materyalist, pozitivist ya da ateist olmayan ve hatta bizatihi dindar/dinli olan ama bahsedilen alanlarda ve din alanında bile aklın ve bilimin mutlak otorite olması gerektiğine inanan düşünürler ayrı bir kanadı oluştururlar. Bu düşünürler de dini otoritelerce sevilmezler ve kendi dinlerini yaratmakla suçlanırlar. Bu düşünürlerin nezdinde hakiki din, bilgi ve erdeme dayanan dindir. Çalışmamızda, bu düşünürlerin temsil ettiği rasyonel/doğal din anlayışını, ağırlıklı Spinoza'nın görüşleri bağlamında ele almaya çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Rasyonel/doğal din, dindarlık, deizm, panteizm, Spinoza, Kant, ahlâk..