موضوع القدس في الأدب التركي

Yıl 2017, Cilt: 17 Sayı: 2, 39 - 57, 30.11.2017

Mustafa Öztürk

Öz

The Theme of Jerusalem in Turkish Literature

Öz

Jerusalem with its rich historical and religious background
dating back to nearly five thousand years, is holy to the three monotheistic
religions. In Islam, it has been established as the first Qiblah (direction of
prayers), the site of the nocturnal Journey and the gateway to the ascension
to heaven, amongst many other reasons. Muslim societies inspired by its
importance have attributed a special position to this holy city. Thus,
becoming the subject of major literary genres in Classic Turkish Literature as
well as Modern Literature.
The theme of Jerusalem has existed in the discourse of Classic Turkish
Literature such as sayāhatnāma or "books of travels", miʿrājiya or "poetry on
the Night Journey and Ascension" and fetihnâme or "narratives of
conquests”. Moreover, ʿAllāma Shaykhi has dedicated to the theme of
Jerusalem a qasidah (purpose poem or ode) in his Diwan as well as two gazel (courtly lyrics) where he uses "Quds" as a repeated word (redîf) in his poems.
However, judging from existing classical works, it is possible to argue that
the theme of Jerusalem is not dealt with much in Classical Turkish Literature.
In contrast, in Modern Turkish Literature the theme of Jerusalem is
frequently dealt with by Sezai Karakoç and some successive poets post-1950s.
It is possible to argue that while Classic Turkish Literature emphasised on
Jerusalem’s virtues, beauty and holiness, Modern Turkish Literature
expressed an Islamic perception and rhetoric within the framework of the
Cause of Palestine.

Anahtar Kelimeler

Jeruselam, Turkish Literature, Classic Turkish Literature, al-Aqsa Mosque, Modern Turkish Literature

Türk Edebiyatında Kudüs Teması

Öz

Üç semavî dinin kutsal şehri Kudüs, yaklaşık beş bin yıllık geçmişiyle
zengin bir dinî ve tarihî arka plana sahiptir. İslam’ın ilk kıblesi olması ve Miraç
mucizesinin burada gerçekleşmiş olması gibi pek çok neden, İslam
toplumlarının bu şehre özel bir önem atfetmesinde etkili olmuştur. Kudüs
teması, belirtilen bu önem temelinde, Klasik Türk edebiyatı ve Modern Türk
edebiyatındaki belli başlı edebî türlere konu olmuştur.
Kudüs temasının, Klasik Türk edebiyatında seyahatnâme, mirâciye ve
fetihnâme gibi edebî türlerde ele alındığı görülmektedir. Ayrıca Allâme Şeyhî
Divanı’nda yer alan bir kaside ve “Kuds” redifli iki gazelde de Kudüs’ün bir
tema olarak işlendiği tespit edilmektedir. Mevcut eserlere bakarak, klasik
edebiyatımızda Kudüs’ün çok işlenen bir tema olmadığını savunmak
mümkündür. Modern Türk edebiyatında ise bu tema, 1950 sonrasındaki
evrede Sezai Karakoç ve onun takipçisi olan bazı şairlerin eserlerinde sık bir
şekilde işlenmiştir. Belirtilen temanın klasik edebiyatta yer alması; daha çok
Kudüs’teki güzellikleri, faziletleri ve kudsiyeti ifade etmek üzerinden
gerçekleşirken, modern edebiyattaki Kudüs’ün ise “Filistin davası” duyarlığı
çerçevesinde İslamî bir algı ve retorikle dile getirildiğini söylemek
mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Mescid-i Aksâ, Türk Edebiyatı, Klâsik Edebiyat, Modern Türk Edebiyatı

Kaynakça

• AKAR, Mustafa, “Türk Şiirinin Geniş Ufkuna Giriş: Kudüs”, Lacivert dergisi, S. 36, 2017. http://www.lacivertdergi.com/dosya/2017/06/14/turk-siirinin-genis-uf-kuna-giris-kudus, Erişim Tar. 29.10.2017.
• AKSOY, Hasan (1997), “Tarihî Bir Tür Olarak ve Türk İslâm Edebiyatında Bir Tür Olarak Fetih-nâmeler”, İLAM Araştırma Dergisi, C. 2, S. 2, s. 7-19.
• ALLÂME Şeyhî Efendi, Divan, Süleymaniye Kütüphanesi Lala İsmail Efendi No: 454.
• AY, Arif (2011), Şiirimin Şehirleri, Okur Kitaplığı, İstanbul.
• AYAN, Hüseyin (1990), Nesîmî, Divanı, C. I, TDK, Ankara.
• BAYRAM, Yavuz; ERDEMİR, Avni “Samsunlu Divan Şairleri”, http://kultur.samsun.bel.tr/samsem2006/doc/047.pdf, Erişim Tarihi: 27.10.2017.
• BEDİR, Atıf (2004), “Bir Yazarın Karasevdası: Kudüs”, Entelektüel, Muhalif Bir Tasarım Olarak Edebiyat Dergisi ve Nuri Pakdil, Hece Dergisi, S. 85, s. 300-303.
• COŞKUN, Menderes (2002), “Nâbî’nin Tuhfetü’l-Haremeyn Adlı Seyahatnamesinin Edebî Kaynakları”, İlmî Araştırmalar, S. 12, İstanbul, s. 63-72.
• COŞKUN, Menderes (2009), “Seyahatnâme”, TDVİA, C. 37, s. 13-16.
• COŞKUN, Sezai (2010), “Sezai Karakoç’un Şiirleri Üzerinde Edebiyat-Medeniyet-Coğrafya Bağlamında Bir İnceleme”, Turkish Studies, S. 5/1, s. 843-885.
• DİKMEN Melek (2016), “Son Müstakil Miraciyelerden Biri: Mehmed Bahâeddin ve Miraciyye’si”, Ekev Akademi Dergisi, S. 67, s. 237-260.
• ERKUL, Rasih (2000), Manisalı Birrî Mehmed Dede, Hayatı, Eserleri, Edebî Şahsiyeti ve Dîvânı, Manisa Valiliği Yayını.
• ESİR, Hasan Ali (2009), “Anadolu Sahası Mesnevilerinde Mirâç Mevzuu”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 39, (Prof. Dr. Hüseyin AYAN Özel Sayısı), Erzurum, s. 683-708.
• GÜLNAR, Özlem (1996), “Hüsamzâde Feyzî Dîvânı, İnceleme-Metin”, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.
• HALİLOĞLU, Nagihan (Haziran 2017), “Evliya Çelebi’nin Kudüs’ü”, Laciverd Dergisi, S. 36, www.lacivertdergi.com/dosya/2017/06/14/evliya-celebinin-kudusu, (Erş. Tar.: 24.10.2017).
• HARMANCI, Abdullah (2013), “Arif Ay Şiirinde Şehir Algısı”, Jass The Journal of Academic Social Science Studies, Vol. 6/8, s. 241-252,
• İNAN, Mehmet Akif (1979), “Mescid-i Aksa”, Akıncılar Dergisi, Yıl: 1, Sayı: 5, s. 3.
• KARAKOÇ, Sezai (1969), “Ey Yahudi”, Diriliş Dergisi, C. 3, S. 1.
• KARAKOÇ, Sezai (2012), Alınyazısı Saati, Şiirler IX, Diriliş Yayınları.
• KARGA, Bilge (2011), “XVII. Yüzyıla Ait Bir Seyahatname: Mir’âtü’l-Kuds”, Prof. Dr. Mine Mengi Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, Adana, s. 137-144.
• KOMİSYON (2010), Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi, C. 1, 3. bs., YKY, İstanbul.
• KUR’AN-I KERİM, İsra Suresi, 17/1.
• MAZIOĞLU, Hasibe (1974), Kitâbu Evsâf-ı Mesâcidi’ş-şerîfe, TDK, Ankara.
• MÜSLİM, Kitâbu’l-Hacc.
• PAKDİL, Nuri (2014), Anneler ve Kudüsler, Edebiyat Dergisi Yayınları, İstanbul.
• PAKDİL, Nuri (2014), Bir Yazarın Notları-I, Edebiyat Dergisi Yayınları, İstanbul.
• PAKSOY, Nurhayat (2016), “Çağının Tanığı Bir Şair/Bir Şiir Cahit Zarifoğlu’nun ‘Daralan Vakitler’ Şiiri Üzerine Bir İnceleme”, KSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 2, s. 419-434.
• TARLAN, Ali Nihad (1997), Necâtî Beg Divanı, MEB, İstanbul.
• TEMEL, Ali Ulvi (2013), "Düşünce ve Edebiyat Açısından Nuri Pakdil’in Ortadoğu Algısı", Edebiyat Eylemi ve Nuri Pakdil, Hece Yayınları, İstanbul.
• ÖZÇELİK, Mustafa (2015), “Şiirimizde Kudüs ve Filistin Duyarlılığı”, Somuncu Baba Dergisi, S. 175, s. 48-51.
• UZUN, Mustafa (2005), “Mi’râciyye”, TDVİA, C. 30, s. 135-140.
• YENİTERZİ, Emine (2010), “Klasik Türk Şiirinde Ülke ve Şehirlerin Meşhur Özellikleri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Klâsik Türk Edebiyatının Kaynakları Özel Sayısı S. 3/15, (Prof. Dr. Turgut KARABEY Armağanı, s. 301-334.
• ZARİFOĞLU, Cahit (2013), Korku ve Yakarış, Beyan Yayınları, İstanbul.