الأوبئة في فلسطين وتقييم التدابير المتخذة وفقا للوثائق الارشيفيه

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 3, 335 - 354, 31.12.2019

Sibel Ceylan Yiğit

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.578477

Cited By: 1

Öz

An assessment of the epidemic diseases and measures taken in Palestine according to archival documents

Öz

In certain periods
epidemics have been observed in the Ottoman geography, depending on
geostrategic and geopolitical location. Epidemic diseases, which have caused
widespread losses worldwide, have also caused widespread losses in the Ottoman
Empire, which is a bridge, both socially and economically. It is known that
diseases such as typhus, plague, cholera, smudged fever, leprosy and syphilis
were present in Bayt al-Maqdis and the Ottoman state took some precautions for
these diseases. In this context, the Ottoman Empire, in the 19^th Century,
took a positivist mentality and has made an important progress regarding medical
and health institutions. This article describes Bayt al-Maqdis, during the 19^th
and the beginning of the 20^th century, aiming to explain the
diseases based on archival documents with a historical perspective. The
epidemic diseases in Jerusalem will be dealt with in the context of the
practices proposed by European consulates in order to protect public health as
well as the reflection of changing power relations based on primary sources.
The method of our study is based on the data obtained from the documents
recorded in the Presidential State Archives and other records related to the
subject matter.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bayt al-Maqdis, Jerusalem, Epidemic Disease

ARŞİV BELGELERİNE GÖRE FİLİSTİN’DE SALGIN HASTALIKLAR VE ALINAN ÖNLEMLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Öz

Osmanlı coğrafyasının jeostratejik ve jeopolitik
konumuna binaen belli dönemlerde salgın hastalıklar görülmüştür. Dünya çapında
belli aralıklarla büyük oranda kayıplara neden olan salgın hastalıklar, bir
köprü görevi gören Osmanlı Devleti’nde hem sosyal hem de ekonomik açıdan büyük
çaplı zayiata neden olmuştur. Tifüs (lekeli humma), veba, kolera, cüzzam,
frengi gibi hastalıkların Filistin’de de zuhur ettiği ve bu hastalıklar için
Osmanlı Devleti’nin bir takım önlemler aldığı bilinmektedir. Bu bağlamda
Osmanlı Devleti, XIX. yüzyılın pozitivist zihniyetiyle sağlık kurumlarında
önemli bir aşama kaydetmiştir. Bu çalışmada amaç, XIX. yüzyıl ve XX. yüzyıl
başlarında Filistin’de ortaya çıkan salgın hastalıkları birincil kaynaklara
dayanarak tarihsel bir perspektifle ele almaktır. Çalışmamızın yöntemi
Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivinde kayıtlı belgelerden elde ettiğimiz verilere
dayanmaktadır. Konu ile ilgili kayıtlar, Bab-ı Ali Sadaret Mektubî Kalemi,
Bab-ı Âlî Evrak Odası, Yıldız Esas Evrakı, Mütenevvî Maruzât Evrakı, Umum
Vilayetler Tahrirâtı, Meclis-i Vükela Mazbataları, Mebânî-i Emîriye ve
Hapishâneler Müdüriyeti Belgeleri, Şûrâ-yı Devlet Defterleri, İrade Dâhiliye,
Zabtiye Nezareti, Dâhiliye Nezareti Belgeleri’nden tespit edilerek çalışmaya
dâhil edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Beytülmakdis, Kudüs, Salgın Hastalık

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Bab-ı Âlî Evrak Odası (BEO), 1954/146482; 1946054 Cevdet Sıhhiye (C.SH), 16/794. Dâhiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT.), 810/48; 765/51; 2331/84; 1581/37; 2657/98 Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH.İD), 163/15; 327/38 Dâhiliye Nezareti Şifre Kalem, Belgeleri (DH.ŞFR), 64/116; 72/96; BOA, DH.ŞFR, 63/152; Dâhiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu (DH.TMIK), 19/96; Hariciye Nezareti Belgeleri, Siyasi Kısım Belgeleri, (HR.SYS), 407/15 Hariciye Nezareti, Mektubi Kalemi Belgeleri (HR.MKT), 53/19; 132/45; 181.76; 219/16; Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası Evrakı (HR.HMŞ.İŞO), 84/15 Umumi Vilayetler Tahriratı (Y.PRK.UM), 61/10; İrade Hususi (İ.HUS), 100/110 Mütenevvî Maruzât Evrakı (Y.MTV), 238/19 Mebânî-i Emîriye ve Hapishâneler Müdüriyeti Belgeleri (DH.MB.HPS), 75/19; 74/77; 74/35 Mektubî Kalemi (MF.MKT.), 103/59; 689/60 Mühimme Kalemi (A.MKT.MHM.), 557/32; 341/19; 340/93; 587/6; 339/53 Sadaret Defterleri (A.MKT.NZD), 22/30 Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM), 390/47 Şûrâ-yı Devlet Defterleri (ŞD.d), 2271/58; 2271/7; 268/18; 2281/7 Zabtiye Nezareti Belgeleri (ZB), 444/5.
• Ak, Mehmet, (2011). “XIX. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C.4, S. 17. ss 254-268.
• Akil Muhtar, Besim Ömer, (1327). Kolera Hastalığında İttihazı Lazım Gelen Tedabir ve Etıbbaya Rehber, İstanbul.
• Akyay, Necmettin, (1974). “Türkiye’de Veba Salgınları ve Veba Hakkında Eski Yayınlar”. Mikrobiyoloji Bülteni, C.8, S.2, ss.209-219.
• Avcı, Yasemin, (2015). “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.XXX. S.2, ss.385-411.
• Ayar, Mesut, (2005). Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını İstanbul Örneği (1892*1895), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul: (Basılmış Doktora Tezi).
• Ayar, Mesut, Kılıç, Yunus, (2017). “Osmanlı’da Vebanın Sona Erişine Dair Bir Değerlendirme”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. C.17. S.2. ss.163-181.
• Aybar, Meriç, (2018). “İllet-i Cüzzam: Osmanlı Dağılma Dönemi”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 11/XXXIII, ss. 503-517.
• Aydın, Erdem, (2003). “Tanzimat ve Osmanlı Sağlık Hizmetleri”. 4. Türk Tıp Tarihi Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara.
• Aydın, Erdem, (2004). “Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”. OTAM. S.15. Ankara: ss.185-207.
• Berkes, Niyazi, (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul.
• Bulut, Fatma, (2009). “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Tehlikeli Bir Miras: Frengi”. Tarih Okulu. S.III. ss. 109-123.
• Bryce, Trevor, (2002). Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. Çev. Müfit Günay, Ankara: Dost Z Yayınları.
• Browne, Stanley G., (1985). “The History of Leprosy”, Leprosy, Edit: Robert C. Hastings, Newyork.
• Çavdar, Necati, Karcı, Erol, (2014). “XIX. Yüzyıl Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması’na Dair Bibliyografik Bir Deneme”. Turkish Studies. Ankara: ss. 255-286.
• Çavdar, Necati, Karcı, Erol,(2016). “XIX. Yüzyıl Başları-XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti’nde Frengi ile Mücadele Kapsamında Yapılan Yasal Düzenlemeler”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 11/2, ss.157-175.
• Çadırcı, Musa, (1997). Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı. Ankara.
• Dağlar, Oya, (2007). “Denizli ve Çevresinde Kolera Salgını ve Salgınla Mücadele”. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildiriler. C.I, Ed. Ayfer Özçelik ve diğ. Isparta
• Davidovitch, Nadav, Greenberg, Zalman, (2007). “Public Health, Culture, and Colonial Medicine: Smallpox and Variolation in Palestine During the British Mandate”, Public Health Rep, 122/3, s.s 398-406.
• Diamond, Jared, (2004). Tüfek, Mikrop ve Çelik. Ankara.
• Evans, Richard J., (1987). Death in Hambur, Society and Politics in the Cholera Years 1830-1910, Oxford.
• Gül, Abdulkadir, (2009). “XIX. Yüzyılda Erzincan’da Salgın Hastalıklar (Kolera, Frengi, Çiçek ve Kızamık)”. A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı: 41, Erzurum: ss. 239-270.
• Güller, Aslı, (2015). XIX. Yüzyıl Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Toplumunda İntiharlar, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ordu.
• Gönüllü, Ali Rıza, (2008). “Antalya’da Salgın Hastalıklar (1894-1922)”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. C.24. S.71. ss.445-486.
• Hayta, N-Ünal, U, (2003). Osmanlı Devleti’nde Yenileşme Hareketleri, Ankara.
• Hülagü, O, (1998), “Osmanlı’nın Son Döneminde Filistin’in İçtimai ve İktisadi Durumuna Bakış”, OTAM, 9, ss.503-537.
• İnalcık, Halil, (2001). “İstanbul-Türk Devri”, DİA, C.23, İstanbul.
• Karaman, M. Lütfullah, (2002).“Filistin”. DİA. C.XIII. Ankara: TDV Yayınları. ss. 89-103
• Karatepe, Mustafa, (1999). I. Dünya Savaşında Kafkas Cephesinde Tifüsle Mücadele, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Karayaman, Mehmet, (2008). 20. Yüzyılın İlk Yarısında İzmir’de Sağlık, İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayını.
• Kardaş, Tuğba, (2010). XIX. Yüzyılda Kafkasya’da Salgın Hastalıklar ve Karantina Önlemleri (1800-1900). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı. İzmir: (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Karpat, Kemal, (2003). Osmanlı Nüfusu (1830-1914), İstanbul.
• Kazancıgil, Aykut, (1978). Tıp Sözlüğü, Ankara.
• Kılıç, Orhan, (2004). Eskiçağdan Yakınçağa Genel Hatlarıyla Dünyada ve Osmanlı Devleti’nde Salgın Hastalıklar, Elazığ: Elazığ Üniversitesi Basımevi.
• Kocatürk, Utkan, (1989). Açıklamalı Tıp Terimleri Sözlüğü, Ankara.
• Küneralp, Sinan, (1989). “Osmanlı Yönetimindeki (1831-1911) Hicaz’da Hac ve Kolera”, Studies On Turkish-Arab Relations. Çev.Münir Atalar, Annual 4, Taiv, ss.497-511.
• McNeill, William N., (1985). Dünya Tarihi, Çev. Alaeddin Şenel, Ankara: Kaynak Yayınları.
• Mert, Ömer, (1982). “II. Mahmud Devrinde Anadolu ve Rumeli’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu (1808- 1839)”, Türk Dünyası Araştırmaları, S.16, İstanbul.
• Muşmal, Hüseyin-Semiz, Esra, (2018). “Osmanlı Devleti’nde Kuduz Hastalığı ve Tedavi Süreci: Konya Örneği”, Uluslar arası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi Tarihin Peşinde, S.20, ss.235-267.
• Nikiforuk, Andrew, (2001). Mahşerin Dördüncü Atlısı: Salgın ve Bulaşıcı Hastalıklar Tarihi, Çev. Selahattin Erkanlı, İstanbul.
• Palalı, M.Zeki, (1993). “Cüzzam”, DİA, C. 8, ss.150-152.
• Pamuk, Şevket, (1987). “Kara Ölüm Ortadoğu’da”, Tarih ve Toplum, C.VII. S.40.
• Panzac, Daniel, (2011). Osmanlı İmparatorluğu’nda Veba (1700- 1850). Çev. Serap Yılmaz. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Sarıyıldız, Gülden, (2001). “Karantina”, DİA, C.XXIV., İstanbul.
• Sarıyıldız, Gülden, (1994). “Karantina Meclisi’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Belleten, C.58, No. 222.
• Serdar, Murat, Hanar, Murat, (2017). “Avrupa’daki Cüzzam Evleri”. Tarihsel Süreçte Anadolu’da Cüzzam. Gece Akademi, ss.67-79.
• Serdar, Murat, (2018). “Ortaçağ Avrupa’sında Cüzzam”, Tarih Okulu Dergisi (TOD), 11/XXXIV, ss.109-127.
• Şanizade Mehmed Ataullah Efendi, (2008). Şani-zade Tarihi: 1223-1237/1808-1821, İstanbul.
• Temel, Mehmet, (2008). Atatürk Dönemi’nde Bulaşıcı ve Salgın Hastalıklarla Mücadele, İstanbul.
• Toğral, Özge, (2018). “Antalya’da Veba Salgını ve Alınan Önlemler”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Vol 10, ss. 179- 187.
• Turna, Nalan, (2011). “İstanbul’un Veba ile İmtihanı: 1811-1812 Veba Salgını Bağlamında Toplum ve Ekonomi”. Studies of the Ottoman Domain. C.1.S.1. ss.36.
• Turhan Sarıköse, Selma, (2013). XIX. Yüzyılda Çukurova’da Doğal Afetler ve Salgın Hastalıklar. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Konya: (Basılmamış Doktora Tezi).
• Özdemir, Hikmet, (2005). Salgın Hastalıklarda Ölümler (1914-1918), Ankara.
• Özekmekçi, M.İnanç, (2012). “Modern Devlet ve Tıp: II. Abdulmahit Döneminde Frengi ile Mücadele”, Kadın Araştırmaları Dergisi, S. 10, ss.83-101.
• Öztürk, Rahşan, Yerlikaya, Halis, (2001). “Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsünün Tarihçesi”, YYÜ. Vet. Fak. Derg., 12, ss. 59- 63.
• Varlık, Nükhet, (2018). “Osmanlılarda Veba Salgınları”, Toplumsal Tarih. S. 296, ss. 8.
• Varlık, Nükhet, (2011). “Veba”, DİA, C.40, İstanbul: ss.175-177.
• Yıldırım, Nuran, (1995). “Salgınlar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.6, İstanbul.
• Yıldırım, Nuran, (1985). “Tanzimattan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları”, Tanzimatdan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C.V, İstanbul.
• Yılmaz, Özgür, (2017). “1847- 1848 Kolera Salgını ve Osmanlı Coğrafyasındaki Etkileri”. Avrasya İncelemeleri Dergisi, C.VI., S.I., ss. 23-55.
• Yılmaz, Özgür, (2017). “Veba, Kolera ve Salgınlar: Trabzon’da Halk Sağlığı ve Sağlık Kurumları”, Mavi Atlas, 5(1), ss.172-200.
• Yüksel, Ayşe- İzzet Çeleğen, (Basım Yılı Yok) Merhaba Yaşamak, Cüzzamla Savaş Derneği Yayınları.