نظرة عامة على أنشطة التهريب في القدس العثمانية (1886-1914)

Yıl 2019, Cilt: 19 Sayı: 3, 375 - 388, 31.12.2019

Özge Togral

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.638775

Cited By: 1

Öz

An Overview of Smuggling Activities in Ottoman Jerusalem (1886-1914)

Öz

Jerusalem, which has
maintained its religious status for centuries, has become a city where
political strife has occurred not only because of its religious characteristics
but also because of its strategic location. It was observed that the
demographic structure of the 19^th century changed constantly due to
political reasons. During this period, it became an environment where both
Muslim and Jewish traders lived together and carried out their commercial
activities. Generally, major agricultural products such as olives, cotton,
vegetables and fruits are traded. Port cities such as Gaza and Jaffa, which
were part of the Jerusalem Governorate in the 19^th century, caused
the revival of the Jerusalem trade. As a matter of fact, Gaza and Jaffa are
important points that have connections with other Eastern Mediterranean ports.
In addition to legal trade, unlawful trade also took place in these port
cities. There are many reasons for the increase in illegal trade within the
Jerusalem Governorate. One of these factors is the development of the
transportation network by extending the Shimendifer line to Jerusalem,
especially in the 19th century. The main purpose of the study is to examine the
reasons and preventive measures of smuggling activities in the Jerusalem
Governorate in the late 19^th century and the first quarter of the 20^th
century. The main sources for the study are the archival documents concerning
the smuggling in Jerusalem obtained from the Ottoman Archives within the
Presidency of the State Archives were concentrated between 1886 and 1914 and
the study was limited between these dates. In this context, various products,
particularly tobacco, salt and weapons, which are subject to illegal trade,
have been identified. Therefore, each product smuggling will be evaluated
separately. In particular, political and social factors that prepare the ground
for smuggling will be emphasised. In this context, in addition to archival
documents, the smuggling activities in the Jerusalem Governorate will be
examined by considering various research and investigation works related to the
internal and external customs practices of the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, Ottoman State, Smuggling, Trade

OSMANLI KUDÜS’ÜNDE KAÇAKÇILIK FAALİYETLERİNE GENEL BİR BAKIŞ (1886-1914)

Öz

Yüzyıllar boyunca dini statüsünü koruyan Kudüs,
sadece dini özelliğinden dolayı değil stratejik konumundan dolayı da siyasi
çekişmelerin meydana geldiği bir şehir olmuştur. Siyasi nedenlerle 19.yüzyılda
demografik yapısının sürekli değiştiği görülmüştür. Bu dönemde gerek Müslüman
gerek, Yahudi ve Hıristiyan tüccarların bir arada yaşadığı, ticari
faaliyetlerini gerçekleştirdiği bir ortam haline gelmiştir. Genellikle zeytin,
pamuk, sebze ve meyve gibi belli başlı tarım ürünlerinin ticareti
yapılmaktadır. 19. yüzyılda Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde bulunan Gazze ve Yafa gibi liman şehirleri Kudüs ticaretinin canlanmasına sebep olmuştur. Nitekim Gazze ve Yafa diğer Doğu Akdeniz limanlarıyla bağlantısı olan önemli noktalardır. Söz konusu bu liman şehirlerinde yasal ticaretin yanı
sıra kanuna aykırı ticaret de gerçekleşmiştir. Kudüs Mutasarrıflığı dâhilinde
kaçak ticaretin artmasının pek çok sebebi vardır. Özellikle 19. yüzyılda
şimendifer hattının Kudüs’e kadar uzatılarak ulaşım ağının geliştirilmesi bu
etkenlerden sadece birisidir. Söz konusu yapılan çalışmanın ana amacı:
19.yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Kudüs Mutasarrıflığı dahilinde
gerçekleşen kaçakçılık faaliyetlerinin sebeplerini ve önleyici tedbirleri
incelemektir. Yapılan çalışmanın ana kaynağı olan, T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet
Arşivleri Başkanlığı bünyesinde bulunan Osmanlı Arşivi’nden temin edilen
Kudüs’teki kaçakçılığa ilişkin belgelerin 1886 ve 1914 yılları arasında
yoğunlaştığı tespit edilmiş ve çalışma bu tarihler arasında
sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda kaçak ticarete konu olan başta tütün, tuz ve
silah olmak üzere çeşitli ürünler tespit edilmiştir. Bu nedenle her ürün
kaçakçılığı ayrı olarak değerlendirilecektir. Özellikle kaçakçılığa zemin
hazırlayan siyasi ve sosyal etkenler üzerinde durulacaktır. Bu kapsamda arşiv
belgelerinin yanı sıra, Osmanlı Devleti’nin iç ve dış gümrük uygulamaları ile
ilgili çeşitli araştırma ve inceleme eserler göz önünde bulundurularak Kudüs
Mutasarrıflığında gerçekleşen kaçakçılık faaliyetleri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Kudüs, Osmanlı Devleti, Kaçakçılık, Ticaret

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• BEO. 47/3512; 776/57418.
• DH.HMŞ, 9/4.
• DH. İD, 94/3; 121/13.
• DH. MKT, 90/27; 733/13; 1374/3; 1392/56; 2333/107.
• DH. MTV, 32/5.
• DH.MUİ, 86/3; 139/8.
• DH. ŞFR, 109/9; 212/88; 237/125.
• DH.TMIK. M, 263 /60.
• DH.TMIK.S, 25/61.
• Y. PRK. ML, 27/29.
• Y.MTV, 96/60.
• ZB, 443/125.
• Aksu, A. (2015). Osmalı’da İki Amerikalı Misyoner Levi Parsons ve Pliny Fisk’in Anadolu ve Kudüs
• Seyahat Raporları 1819-1925, (Yay. Haz. A. Aksu), İstanbul: Dergah Yayınları.
• Avcı, Y. (2004). Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Kenti: Kudüs (1890-1914), Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Avcı, Y. (2015). “19. Yüzyılın Son Çeyreğinde Filistin’in Limanı Yafa: Bir Çatışma ve Rekabet Odağı”,Tarih İncelemeleri Dergisi, 30/2, 385-411.
• Beinin J. (2019). Modern Ortadoğu’da İşçiler ve Çiftçiler, (D. Karakaya, Çev.), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Bilge, M.L. (1996). “Gazze”, DİA, 13, 534-536.
• Ben-Arieh, Y. (1985). Jerusalem in The 19th Century The old City, Newyork: St.Martin’s Press.
• Büssow, J. (2015). “Zihin Haritaları: Geç Osmanlı Döneminde İki Filistin Gazetesinin Akdeniz Dünyası”,Osmanlılardan Günümüze Doğu Akdeniz Kentleri, (N. Berktay, Çev.), (B. Kolluoğlu ve M. Toksöz, Yay. Haz.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• el-Aselî, K. C. (2002). “Kudüs”, DİA, 26, 334-338.
• Gerber H. (2015). “Tanzimat’a Yeni Bir Bakış: Kudüs Vilâyeti”, (H. Kaynar Çev.), Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (ed. H. İnalcık ve M. Seyitdanlıoğlu), (s.243-263), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Gülsoy, U. (2013). “Osmanlı Devri Suriye/Filistin ve Yemen Demiryolları”, Osmanlı’da Ulaşım, (Ed. V.Engin ve A. Uçar ve O. Doğan, (s.261-287), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Güran, T. (2014). 19. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi Üzerine Araştırmalar, İstanbul: Türkiye İş BankasıYayınları.
• Hathaway, J. (2018). Osmanlı Hakimiyetinde Arap Toprakları, (G. Ç. Güven, Çev.), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Hourani, A. (2016). Arap Halkları Tarihi, (Y. Alogan, Çev), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Hülagü, O. (1998). “Osmanlı’nın Son Döneminde Filistin’in İçtimai ve İktisadi Durumuna Bakış”, (O.Hülagü, Çev.), OTAM, 9, 503-537.
• Karabulut S. (2019). “Mescid-i Aksa’nın İtibarı ve Korunması İçin İslam Alemine Bir Çağrı: Filistin Şer’î Meclisi’nin 1922 Tarihli Beyannamesi, Tahlil ve Transkripsiyon, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed.Y.Çolak-L. Karagöz), (s.85-130), İstanbul: İlem Yayınları.
• Kasmo, R. (2019). “16.Yüzyılda Kudüs’te Osmanlı Kentsel Müdahaleleri”, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed. Y.Çolak ve L. Karagöz), (s.169-188), İstanbul: İlem Yayınları.
• Kazgan, H. (2005). Galata Bankerleri, Ankara: Orion Yayınevi.Keskin, N.E. ve M. Yaman. (2013). Türkiye’de Tütün Reji’den Tekel’e Tekel’den Bugüne, Ankara: NotaBene Yayınları.
• Kudumovic, L. (2019). “Kudüs, Eski Şehir: 19. Yüzyıldan Bu Yana Kent Dokusundaki Değişimler veGünümüz Sorunları”, Kudüs Tarih Şehir Toplum, (Ed. Y. Çolak-L. Karagöz), (s.189-218), İstanbul: İlem Yayınları.
• Küçük, C. ve T. Ertüzün. (1994). “Düyûn-ı Umûmiyye”, DİA, 10, 58-62.Ortaylı, İ. (1981). “Tanzimat’ta Vilayetlerde Eski Eser Taraması”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, 6/2, 1599-1600.
• Öke, M.K. (1982). Osmanlı İmparatorluğu Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880- 1914), İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Önsoy, R. (1999). “Muharrem Kararnâmesi ve Düyûn-u Umumiye İdaresi”, Osmanlı, 3, 400-414.
• Pamuk, Ş. (2005). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Satış, İ. (2015). “Kudüs Mutasarrıfları (1841-1902)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 30/2, 545-572.
• Singer, A. (2008). Kadılar, Kullar, Kudüslü Köylüler, (S. Bulutsuz, Çev.), İstanbul: Türkiye İş BankasıYayınları.Şimşek, F. ve Dinç, G. (2009). “XIX. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Eski Eser Anlayışının Doğuşu ve Bu Alanda Uygulanan Politikalar”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16/1, 101-127.
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı Mali Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ünal, M. (2007). “Tütünün Dört Yüz Yılı”, Tütün Kitabı, (Ed. E. G. Naskali), (s.17-33), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yazbak, M. (2017). “Kudüs Mutasarrıflığının Doğuşu 1864-1914: İdari ve Sosyal Etkileri”, FAD-Filistin Araştırmaları Dergisi, Kudüs Özel Sayısı, 2, 32-57.
• Yılmaz F. ( 2012). “Tütün”, DİA, 42, 1-4.
• Yılmaz, F. (2005). Osmanlı İmparatorluğunda Tütün: Sosyal, Siyasi ve Ekonomik Tahlili (1600-1883),Yayınlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.