Îcî İle Çârperdî Arasındaki Tartışma ve Arka Planı

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 1 - 16, 15.12.2019

Abdullah Bilin

Öz

Zemahşerî’nin Keşşâf adlı tefsiri müfessirlerin yanı
sıra Arap dil ilimleri ile ilgilenen âlimlerin da dikkatini çekmiştir. Bu
tefsire bir haşiye de yazan Îcî’nin, Zemahşerî’nin ifadesindeki bir kapalılığı
sorması yeni bir tartışma başlatmıştır. Tebrîz âlimlerine hitaben yazılmasına
rağmen özel olarak Ahmed el-Çârperdî kastedildiği için bu soruya, ilk o cevap
vermiştir. Ancak verdiği cevabın muğlak oluşu ve tarizler içermesi nedeniyle
Îcî on maddelik sert bir reddiye yazmıştır. Daha sonra Çârperdî’nin oğlu
İbrahim bu tenkitlere vakıf olmuş ve es-Seyfü’s-ṣârim fi katʿi’l- Adudi’z-ẓâlim
adlı eserini kaleme almıştır. Çalışmamızda bu tartışmanın özeti ve arka planı
incelenmiştir. Burada risalelere konu olan tüm tartışmalar değerlendirilmemiş
sadece tartışmanın özü olan probleme müelliflerin yaklaşımları incelenmiştir.
Ayrıca pek çok âlimin müdahil olduğu bu tartışma; zamanla etkisi azalarak
XIV./XX. asrın başlarına kadar gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Keşşâf, Seyfü’s-ṣârim, Îcî, Çârperdî, TEBRÎZ

Kaynakça

• Abdülbasit, Ahmed. Fihrisu mecami’i’l-mektebâti’l-hassa bi-Dâri’l-Kütübi’l-Mısriyye = Catalogue of the private collections of manuscrpits in the Egyptian National Library. London-Kahire: Müessesetü’l-Furkân li’t-Türâsi’l-İslâmî (al-Furqan Islamic Heritage Foundation) - Dârü’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2015.
• Altınay Sernikli - Servet Bayoğlu. Türkiye Yazmaları Toplu Kataloğu: İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi : Mustafa Aşir Efendi Koleksiyonu. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Başkanlığı, 1994.
• Âmilî (ö. 1031/1622), Bahâeddin. el-Keşkül. Thk. Seyyid Muhammed Muallimî. 4 Cilt. Kum: Mektebetü’l-Haydâriyye, 2006.
• Bağdâdî (ö. 1338/1920), Babanzâde İsmail Paşa. Hediyyetü’l-arifîn esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. Thk. istinsâh ve tsh. Kilisli Rifat Bilge, İbnülemin Mahmûd Kemal İnal. Tıpkıbasım: Ankara, 1951. Tahran: Mektebetü’l-İslamiyye, 1967.
• Başoğlu, Tuncay. “Müteahhir Dönem Fıkıh Usulünde Adudüddin el-Îcî’nin Şerhu’l-Muhtasar’ı”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. Ed. Eşref Altaş. 429-476. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2017.
• Bilin, Abdullah. İbrahim el-Çârperdî Ve Kitâbü’l-Fükûk Fî Şerhi’ş-Şükûk Adlı Eserinin Tahkiki Ve Tahlili. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• Boyalık, M. Taha. “Kutbüddin eş-Şîrâzî’ye el-Keşşâf Şerhi Nispeti Meselesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 37 (2017): 101-118.
• Çârperdî (ö. 746/1346), Ebü’l-Mekârim Fahreddin Ahmed b. el-Hasan b. Ali. Cevâbü’l-Câreberdî ala suâli’l-îcî fî tefsiri {Fe’tû bi-sûretin}. Amasya Beyâzıt İl Halk Ktp. Nr.:1849
• Çârperdî (ö. 746/1346), Ebü’l-Mekârim Fahreddin Ahmed b. el-Hasan b. Ali. Tetimmetü’l-Keşşâf. Damad İbrahim, Süleymaniye Ktp. Nr.: 162
• Dirayeti, Mustafa. Fihristvare-i dest nüviştehâ-yı İran (DENA). Tahran: Kitabhane, Müze ve Merkez-i İsnad-ı Meclis-i Şura-yı İslâmî, 1389.
• Fihrisü’l-hizâneti’t-Teymûriyye. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1948.
• Görgün, Tahsin. “Îcî, Adudüddin: Kadı Ebü’l-Fazl Abdurrahman b. Rükneddin b. Abdurrahman (ö. 756/1355)”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudüddin el-Îcî. Ed. Eşref Altaş. 21-76. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2017.
• Hafâcî (ö. 1069/1659), Ebü’l-Abbas Şehâbeddin Ahmed b. Muhammed. İnâyetü’l-Kâdî ve kifâyetü’r-Râzî (Hâşiyetü’ş-Şihâb ale’l-Beyzâvî). Bulak: Dârü’t-Tıbâati’l-Mısriyye (el-Hidiviyye), 1283.
• Hâirî, Abdülhüseyin. “Sefîne-i Tebrîz: İki Kapak Arasındaki Kütüphane”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi. Trc. Ali Ertuğrul. 19 (2007): 351-400.
• Hansârî (ö. 1313/1895), Muhammed Bakır b. Zeynelabidin b. Cafer el-Musevî. Ravzâtü’l-cennât fî ahvâli’l-ulemâ ve’s-sâdât. Thk. Esedullah İsmailiyyân. 8 Cilt. Tahran-Kum: Mektebetu İsmailiyyân, 1390.
• Haznedar, Ahmed. Delilu mahtûtâti’s-Süyûtî ve emâkinu vücûdiha. Kuveyt: Mektebetu İbn Teymiyye, 1983.
• İbn Hacer el-Askalânî (ö. 852/1449), Ebü’l-Fazl Şehâbeddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî a’yâni’l-mieti’s-sâmine. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Cîl, 1993.
• İbn Kâdî Şühbe (ö. 851/1448), Ebü’s-Sıdk Takıyyüddin Ebû Bekr b. Ahmed. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyye (Tabakâtü’l-fukahâi’ş-Şâfiʿiyye). Thk. Hafız Abdülhalim Han. 5 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1978.
• İbnü’l-Fuvâtî (ö. 723/1323), Ebü’l-Fazl Kemâleddin Abdürrezzâk b. Ahmed. Mecmaü’l-âdâb fî mu’cemi’l-elkâb (Telhisu Mecmai’l-âdâb fî mu’cemi’l-elkâb). Thk. Muhammed Kazım. Tahran: Vizâret-i Ferheng u İrşâd-i İslâmî, 1416.
• İbnü’l-ʿİmâd (ö. 1089/1679), Ebü’l-Felah Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb. Thk. Mahmud el-Arnaut. 10 Cilt. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1986.
• Kâtib Çelebî (ö. 1067/1657). Keşfü’z-zünûn an esâmî’l-kütüb ve’l-fünûn. Tıpkıbasım: Tahran :Mektebetü’l-İslâmiyye,1967., 2 Cilt. Beyrût: Dâru İhyai’t-Türasi’l-İslâmî, t.y.
• Kâtib Çelebî (ö. 1067/1657), Hacı Halife Mustafa b. Abdullah. Süllemü’l-vüsûl ilâ tabakâti’l-fuhûl. Thk. Mahmud Abdülkadir el-Arnaut. İstanbul: Ma’hedü’l-Buhûs ve’d-Dirâsâti’l-Arabiyye (İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi) (IRCICA), 2010.
• Kaya, Mesut. Şerh ve Haşiyeleri Bağlamında el-Keşşâf’ın Tefsire Etkileri: Tefsir Tarihine Bibliyografik Bir Katkı. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2019.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mu’cemü’l-müellifîn : terâcimu musannifî’l-kütübi’l-Arabiyye. 5 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• Kirmânî (ö. 786/1384), Şemsedddin Muhammed b. Yusuf. Enmûzecü’l-Keşşâf. Thk. es-Seyyid Muhammed Selâm. Kuveyt: Dârü’r-Reşâdi’l-Hadîse - Dârü’z-Ziyâ, 1439.
• Makrizî (ö. 845/1442), Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir. Kitâbü’s-Sülûk li-ma’rifeti düveli’l-mülûk. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Mutîʿî, Muhammed Behît. Fetâvâ’ş-Şeyh Behît el-Mutîʿî. Mektebetü Vehbe, 2013.
• Semîr ed-Dırûbî. “es-Süyûtî ve Risaletuhu: Fihristu müellefâtî”. Mecelletu Mecmai’l-Lugati’l-Arabiyye el-Ürdünî. 64 (2003): 29-97.
• Sıddîk Hasan Han (ö.1307/1890), Ebü’t-Tayyib Muhammed el-Kannevcî. Ebcedü’l-ʿulûm. Thk. Abdülcebbar Zekkâr. Dımaşk: Vizâretü’s-Sekâfe ve’l-İrşadü’l-Kavmî, 1978.
• Sübkî (ö. 771/1370), Ebû Nasr Taceddin İbnü’s-Sübkî Abdülvehhâb b. Ali b. Abdilkâfi. Tabakâtü’ş-Şâfiʿiyyeti’l-kübrâ. Thk. Mahmud Tanâhî, Abdülfettah Hulv. 2. Baskı. Cize: Hecr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1992.
• Süyûtî (ö. 911/1505), Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. Thk. Abdulʿâl Salim Mekrem. 4 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.
• Süyûtî (ö. 911/1505), Ebü’l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. Nevâhidü’l-ebkâr ve şevâridü’l-efkâr. Doktora Tezi. Mekke: Camiat’ü Ümmi’l-Kurâ, 1423.
• Şevkânî (ö. 1250/1834), Ebû Abdullah Muhammed b. Ali b. Muhammed Havlânî. el-Bedrü’t-tâli’ bi-mehâsini men ba’de’l-karni’s-sâbiʿ. Thk. Muhammed Hasan Hallak. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2006.
• Şirâzî (ö. 801/1399), Mu’inüddin Cüneyd b. Mahmûd. Şeddü’l-izâr fî hatti’l-evzâr ani’z-züvvâri’l-mezâr. Thk. Muhammed Kazvînî. Tahran: Çaçhâne-i Meclis, 1328.
• Taşköprüzâde (ö. 968/1561), Ebü’l-Hayr İsamüddin Ahmed Efendi. Miftâhü’s-saʿâde ve misbâhü’s-siyâde fî mevzuʿâti’l-ulûm. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Yusufağa Kütüphanesi Tarihçe Teşkilat Ve Kataloğu. [Konya]: [Arı Basımevi], t.y.
• Zemahşerî (ö. 538/1144). Keşşâf Tefsiri = el-Keşşâf ʿan ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl (metin-çeviri). Ed. Murat Sülün. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Ziriklî (ö.1396/1976), Hayreddin. el-A’lâm: kâmûsu terâcim [li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ]. 15. Baskı. Beyrût: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 2002.