Sahabî Kavlinin Hücciyyeti

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 2, 17 - 31, 15.12.2019

Abdullah Ünalan

Öz

Allah, İslam’ın birinci kaynağı olan Kur’ân’ı kendi
muhafazası altına almasıyla, herhangi bir beşerî müdahale söz konusu değilken,
Kur’ân’ın tefsîr ve tebyîn görevini yapan hadîs, ilk asırlardan itibaren
müdahale ve saldırılara maruz kalmış ve bu müdahaleler günümüze kadar devam
etmiştir. Hadîsleri intikal ettiren sahabenin beşer ve beşerî za’fiyetlerle
malûl olmakla saldırılara açık olmalarının bu müdahalelerde rolü büyük
olmuştur.

 Oysa, Allah,
Rasûlü ve icma-ı ümmetle tezkiye ve ta’dîl edilen sahabenin konumu çok
farklıdır. Zira sahabe vahye şahit olmuş, Rasûlullah (s)’ın sohbetlerine, vahyi
açıklama kriterlerine ve uygulama şekline mazhar olmuş, O’nun eğitiminden
geçmiş, O’nun ahlakıyle karakterize olmuş ve o disiplinle hem Kur’ân’ı, hem
hadîsleri rivayet etmiş; illet ve makasıdına göre hüküm istinbatında
bulunmuştur.

Bu
çalışmada, hüküm istinbat ve tesbitine yönelik sahabî kavl ve fiilinin hüccet
olup olmadığı tesbite çalışılacaktır

Anahtar Kelimeler

Sahabî, tezkiye, ta’dîl, kavl, fiil

Kaynakça

• Abdulhalık, Abdulğani, Hücciyyetu’s-Sunne, Daru’l-Vefa, 1413/1993.
• Aclûnî, İsmail b.Muhammed, el-Cerrâhî (v. 1162/1749), Keşfu’l-Hefâ ve Muzîlu’l-İlbâs amma İştehere mine’l-Ehâdîsi ala Elsineti’n-Nâs, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1351.
• Ahmed, b. Muhammed, b. Hanbel (v. 241/855), el-Müsned, Beyrut, ty.
• Âmidî, Ebû’l Hasen Ali b. Ebi Ali b. Muhammed (v. 631/1234), el-İhkam fi Usûli’l-Ahkam, Ta’lik. Abdürrezzak Afifî, el-Mektebü’l-İslamî, Beyrut 1402.
• Askalânî, el-Hafız Şihabüddin Ebi’l-Fazl Ahmed b. Ali b. Hacer (v. 852/1448), Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, terkîm, tebvîb, tashîh, tercî’ M. F. Abdülbaki, M. el-Hatîb, Kusay M. el-Hatîb, Dâru’r-Rayyan li’t-Türas, Kâhire 1407/1987.
• Bakıllanî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî (v. 403/1013), Temhîdu'l-Evâil ve Telhîsu'd-Delâil (et-Temhîd fi'r-Reddi ale'l-Mülhideti'l-Muattıla ve'r-Rafıza ve'l-Havaric ve'l-Mu'tezile), thk. Muhammed Abdulhadi Ebu Rîde-Muhammed Mahmud el-Hudayrî, Kahire 1336/1947.
• Basrî, Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ömer (v. 606/1209), el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkh, thk. Muhammed Hamidullah-Ahmed Bekîr-Hasen Hanefî, Matbaatü’l-Katulikiyye, yy. 1384.
• Buharî, Muhammed b. İsmail b. İbrahim b. el-Muğîre b. Berdizbeh (v. 256/870), el-Camiu’s-Sahih, el-Mektebetu’l-İslâmiyye, İstanbul, ty.
• Buharî, Abdulaziz b. Ahmed (v. 730/1330), Keşfu’l-Esrar an Usûli Fahru’l-İslam el-Pezdevî, Daru’l-Kitabi’l-Arabî, Beyrut 1394.
• Cevherî, İsmail b. Hemmad (v. 400/1009), es-Sıhah Tacü’l-Lüğa ve Sıhahu’l-Arabiyye, Daru’l-İlm li’l-Melayin, Beyrut 1399.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf Ali b. Muhammed, (v. 816/1413), Kitabu’t-Ta’rifât, yy., ty.
• Cüveynî, Abdülmelik b. Abdillah (v. 478/1085), Kitabu’l-İrşad, thk. Muhammed Yusuf Musa-Ali Abdulmunim el-Hamid, Mısır 1950.
• Cüveynî, el-Burhan, ta’l. Salah b. Muhammed b. Uvayda, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1418/1997.
• Cüveynî, et-Telhîs fi Usûli’l-Fıkıh, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Çağrıcı,Mustafa, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1988.
• Darimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Behram (v. 250/864), Sünenü’d-Darimî, Dâru’l-fikir, Beyrut, ty.
• Debbûsî, Ebû Zeyd Ubeydullah b. Ömer b. İsa (v. 430/1039), Tekvîmu’l-Edille fi Usûli’l-Fıkıh, thk. Halil Muhyiddin el-Mîs, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1428/2007.
• Demir, Hilmi, Delil ve İstidlalin Mantıki Yapısı, İsam Yayınları, İstanbul, 2012.
• Dîb, Abdulazîm, Fıkhu’l-İmami’l-Haremeyn Hasaisuhu-Eseruhu-Menziletuhu, Daru’l-Vefa, Kahire 1409/1988.
• Ebû Davud, Süleyman b. Eş ‘as es-Sicistânî el-Ezdî (v. 275/888), Sünenü Ebi Dâvûd (Avnu’l-Ma’bûd ile beraber), Dâru’l-Fikr, Beyrût 1399/1979.
• Ebû Şehbe, Muhammed, Sünnet Müdafaası (Difa’un ani’s-Sünne), trc. Mehmet Görmez-M. Emin Özafşar, Rehber Yayıncılık, Ankara 1990.
• Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2005.
• Feyumî, Ahmed b. Muhammed el-Hamevî (v. 770/1368), el-Mısbahu’l-Munîr, el-Mektebetu’l-İlmiyye, ty.
• Gazalî, Muhammed b. Muhammed (v. 505/1111), el-Mustasfa min İlmi’l-Usul, Daru İhyai’t-Turasi’l-Arabi, Beyrut, ty., (Fevatihu’r-rahamut ile beraber).
• İbn Ebi Hatim, Ebû Muhammed Abdurrahman er-Razî (v. 327/939), Kitabü’l-Cerhi ve’t-Ta’dîl, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, ty.
• İbn Ebi Şehbe, Sünnet Müdafaası (Difa’un ani’s-Sünne), trc. Mehmet Görmez-M. Emin Özafşar, Rehber Yayıncılık, Ankara 1990.
• İbn Emîri’l-Hac, et-Takrîr ve’t-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr fi usûli’l-Fıkh, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Bulak/Mısır 1316.
• İbn Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed (v. 630/1233), Usdü’l-Gabe fi Ma’rifeti’s-Sahabe, thk. Muhammed İbrahim el-Benna-Muhammed Ahmed Aşûr-Muhammed Abdulvahhab Fayid, Daru’ş-Şa’b, yy.
• İbn Hibban Muhammed b. Ahmed Ebi Hatim et-Temimî (v. 354/965) Kitabu’l-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d-duafa ve’l-Metrûkîn, thk. Mahmud İbrahim Zâyid, Daru’l-Vaî, Haleb ty.
• İbn Kudame, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî (v. 620/1223), Ravdatü’n-Nazır ve Cennetü’l-Münazır, thk. ve ta’lik, Abdülkerim b. Ali en-Nemle, Mektebetü’r-Rüşd, Riyad 1414.
• İbn Mace, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (v. 275/888), Sünenü İbn Mâce, Dâru’l-Hadîs, Kahire, ty.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükrim b. Ali (v. 711/1311), Lisânu’l-Arab, Dâru Sadır, Beyrût 1410/1990.
• İbn Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrezûrî (577-643), Ulûmu’l-Hadîs, thk. ve şerh Nureddin Itr, Daru’l-Fikri’l-Muasır, Beyrut-Daru’l-Fikr, Dımaşk 1406/1986.
• İbn Teymiyye, Mecduddin Ebû’l-Berekat Abdüsselam b. Abdullah b. Teymiyye (v. 652/1254), el-Müsvedde fi Usûli’l-Fıkh, thk. Muammed Muhyiddin Abdulhamid, Matbaatü’l-Medenî, Kahire 1384; ayrıca, el-Mektebetu’l-Asriyye, Beyrut 1428/2008.
• İbnü’l-Arabî, Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Muafirî (v. 543/1148), el-Avâsım mine’l-Kavâsım, thk. Muhibbüddin el-Hatîb, el-Matba’atü’s-Selefiyye, Kâhire 1371.
• İbnü’t-Tîb, Ebû’l-Hüseyn Muhammed b. Ali (v. 426/1035), el-Mu’temed fi Usûli’l-Fıkıh, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1426/2005. Isfehanî, Rağıb Hüseyn b. Muhammed (v. 502/1108 veya 565/1170), el-Mufredât fi Garibi’l-Kur’ân, Daru Kahraman, İstanbul 1986.
• İsnevî, Cemaluddin Abdürrahim b. Hüseyn b. Ali (v. 772/1370), Zevâidü’l-Usûl ala Minhâci’l-Vüsûl ila İlmi’l-Usûl, thk. Muhammed Sinan Seyfü’l-Celalî, Müessesetü’l- Kütübi’s-Sekafiyye, Beyrut 1413.
• İsnevî, et-Temhîd, thk. Muhammed Hasen Hayto, Müessese er-Risale, Beyrut 1434/2013.
• İsnevî, Nihayetu’s-Sûl fi Şerhi Minhaci’l-Usûl ila İlmi’l-Usûl, Matbaatu’s-Saade, Kahire ty. Bedahşî’nin Menahicu’l-Ukûli ile)
• Kadı Iyaz, b. Musa el-Yahsubî (v. 544/1149), el-İlma’ ila Ma’rifeti Usûli’r-Rivayeti ve Takyîdi’s-Sema’, thk. ve ta’l. Ahmed Ferid el-Mezidî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2009.
• Karafî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî (ö. 684/1285), Şerhu Tenkîhi’l-Füsûl fi İhtisari’l-Mahsûl fi’l-Usûl, ta’l. Ahmed Ferid el-Mezidî, Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1428/2007.
• Koçyiğit, Talat Hadîs Istılahları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakkültesi Yayınları 1985.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekir b. Fereh el-Ensari el-Hazreci (v. 671/1272), el-Cami li Ahkâmi’l-Kur’an, Darü’l-Fikr li’tıbaati ve’n-Neşri ve’t-Tevzi, yy., ty. Leknevî, Ebû’l-Hesenât Muhammed Abdülhay (v. 1303/1886), el-Ecvibetü’l-Fazıla li’l-es’ileti’l-Aşereti’l-Kâmile, Mektebetü’r-Rüşd, Rıyad 1404/1984. Mâlik, b. Enes (v. 179/795), el-Muvatta, Dâru İhyâi’l-Ulûm, Beyrut 1411/1990; ayrıca, takdim, thk., tahric., Arif el-Hac, S. M. Lahham, Mustafa Kassâs, Dâru İhyai’l-Ulûm, Beyrut, 1411/1990.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-Mâtürîdî es-Semerkandî (v. 333/944), Kitabü’t-Tevhid, çev. Bekir Topaloğlu, İsam Yayınları, 4. baskı, Ankara, 2009.
• Müslim, Müslim b. Haccac b. Müslim el-Kuşeyri en-Nisaburî (v. 260/874), Sahihu Muslim, thk. Muhammed Fuad Abdulbaki, Dâru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye, Kahire, 1336/1918.
• Nemle, Abdülkerim b. Ali b. Muhammed, Muhalefetü’s-Sahabî li’l-Hadisi’n-Nebevi Dirasetün Nazariyyetün Tatbikiyyetün, Mektebetü’r-Rüşd, Rıyad 1422/2001.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali b. Bahr (v. 303/915), Sünenu’n-Nesâî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, ty. (Süyuti’nin şerhi ve Sindî’nin haşiyesi ile beraber).
• Nesefî, Abdullah b. Ahmed (v. 710/1310), Muhtasaru’l-Efkâr Ala Metni’l-Menâr, Dâru’l-Ferfûr, Dımaşk 1422/2001.
• Razî, Fahruddin, Muhammed b. Ömer (v. 606/1209), el-Mahsûl fi İlmi’l-Usûl, thk. Taha Cabir el-Ulvanî, Daru’s-Selam, Kahire 1432/2011.
• Sâbûnî, Nureddin, Mâturîdîyye Akaidi, çev. B.Topaloğlu, DİB Yayınları, Ankara, 2005.
• Safiyuddin, Abdülmü’min b. Kemalüddin Bağdadî, Kavaidü’l-Usûl ve Me’akilu’l-Fusûl, thk. ve tlk. Ali Abbas el-Hikemî, yy. 1409.
• Subhi Salih, Hadîs İlimleri ve Hadîs Istılahları, trc. M. Yaşar Kandemir, DİB Yayınları, Ankara 1971.
• Suyutî, Celalüddin Abdirrahman b. Ebi Bekir Ebu’l-Fadl, Celalludılin b. Ebi Bekr, (v. 911/1505), el-Camiu's-Sağîr min Ehadisi'l-Beşiri'n-Nezîr (Feydu'l-Kadîr Şerhiyle beraber), Daru'l- Kutubi'l-Ilmiyye, Beyrut 1415/1994.
• Süyutî, Tedrîbu’r-Râvî fi Şerhi Takrîbi’n-Nevavî, Mısır 1379.
• Şafiî, Muhammed b. İdrîs (v. 204/819), el-Um, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut, ty.
• Şahin, Hüseyn, Kelamcılara Göre Delil ve Delil Türleri, Kelam Araştırmaları Dergisi 13: 1 (2015).
• Şehristânî, Ebû’l-Feth Abdülkerîm (v. 548/1153), Kitabü’l-Milel ve’n-Nihal (İbn Hazm’ın el-Fasl’ının kenarında), Darü’s-Sâdır, Mısır 1317.
• Şîrazî, Ebû İshak İbrahim b. Ali (v. 476/1083), Tabakatü’l-Fukehâ, thk. İhsan Abbas, Darü’r-Râidi’l-Arabî, Beyrut 1978.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sûre (v. 279/892), el-Camiu’s-Sahîh ve hüve Sünenü’t-Tirmizî, thk. Kemâl Yusuf el-Hût, Dâru’l-Fikr, yy., ty.
• Tufî, Süleyman b. Abdilkavi b. Abdilkerim (v. 716/1316), Şerhu Muhtasari’r-Ravza, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türki, Müessese er-Risale, Beyrut 1410.
• Uğur, Mücteba, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1998.
• Ünalan, Abdullah, Hadîsi İnkâr Problemi, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 4, Sayı: 2, 2017.
• Zamehşerî, Mahmud b. Ömer (v. 537/1142), Esasü’l-Belağe, Daru’l-Kutub, Mısır 1972.
• Zebidî, Ebü’l-Abbâs Zeynüddîn (Şihâbüddîn) Ahmed b. Ahmed b. Abdillatîf eş-Şercî (v. 1205/1791), Sahih-i Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarîh Tercümesi, trc. Ahmed Nâim, DİB Yayınları, Ankara 1976.
• Zerkeşî, Muhammed b. Behadir b. Abdillah (v. 794/1392), el-Bahru’l-Muhît fi Usûli’l-Fıkh, Daru’s-Safve, Kahire 1413.