Tâhiru’l-Mevlevî’nin “Gece Namazı” Adlı Makalesi ve Teheccüd Namazının Hükmüne Dair Görüşlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 42 - 60, 15.06.2020

Derviş Dokgöz

Öz

Teheccüd, yani yatsı namazı kılındıktan sonra bir süre uyuyup, sonrasında tekrar kalkılarak gece namazı kılmak, İslam dininde teşvik edilen ibadetlerdendir. Fıkıh, hadis ve tefsir eserlerinde bu namazın önemi ve faziletine dair birçok bilgiler mevcuttur. Müslümanlar arasında, teheccüd namazının ümmet için nafile; Hz. Peygamber için ise vacib/farz olduğu yönünde genel bir kanaat mevcuttur. Bunun yanında teheccüd namazı birçok kaynakta Hz. Peygambere has vacib hükümler (hasâis) kapsamında zikredilmektedir. Ancak bu konuda yapılacak genel bir literatür taramasında, ulemânın büyük bir kısmının bu namazın hem ümmet hem de Hz. Peygamber için nafile/tatavvu‘ olduğu görüşünü dile getirdikleri görülecektir. Yine bu namazın hükmü hakkında, bunların dışında farklı görüşlerin de ileri sürüldüğünü görmekteyiz. Bu makalede teheccüd namazının hem ümmet ve hem de Hz. Peygamber için hükmü konusunda ortaya konan görüşler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Namaz, Teheccüd, Gece Namazı, Nafile Namaz

Kaynakça

• - Akyüz, Vecdi. Mukayeseli İbadetler İlmihali. 4 cilt. İstanbul: İz Yayıncılık, 1995.
• - Âlûsî, Şihâbüddin Mahmut. Rûhu’l-meâ‘nî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-a‘zîm ve seb’i’l-mesânî. 30 cilt. Beyrut: İhyâu’t-Türâsi’l-Arabiy, ts.
• - Aynî, Bedreddîn. el-Binâye Şerhu Hidâye, thk. Eymen Sâlih Şa‘ban. 13 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• - Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn. Ümdetü’l-kârî fî şerhi Sahihi’l-Buhârî. Nşr. Abdullah Mahmûd Muh. Ömer. 25 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• - Beğavî, Hüseyin b. Mes’ud. Meâ‘limü’t-tenzîl (Beğavî Tefsiri). thk. Muhammed Abdullâh en-Nemir- Osman Cum'a Dâmiriyye- Süleyman Müslim el-Haraş. 8 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 1989.
• - Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 11 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - Bilmen, Ömer Nasûhi. Büyük İslam İlmihali. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
• - Bilmen, Ömer Nasûhi. Kur’an-ı Keri’min Türkçe Meâli Âlîsi ve Tefsiri. 8 cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1985.
• - Buharî, Burhânüddîn Mahmûd b. Ahmed. el-Muhîtü’l-burhânî fî’l-fıkhi’n-numânî. thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• - Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahihi Buhârî. Dimeşk: Daru İbni Kesîr, 2002.
• - Buhûtî, Mansûr b. Yunus. Keşşâfü’l-kınâ an metni’l-İkna’. 6 cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
• - Bursevî, İsmail Hakkı. Tefsîru rûhi’l-beyân, 10 cilt. İstanbul: Matbaat-ü Osmaniyye, 1330/1912.
• - Cessâs, Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 4 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1996.
• - Cevherî, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-arabiyye. thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr, 7 cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyîn, 1990.
• - Cezîrî, Abdurrahman. el-Fıkhü alâ mezhebi’l-erbia’. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân. Kitâbü’l-müsnedi’l-câmi‘. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2013.
• - Demirî, Ebü’l-Bekâ Kemâlüddîn Muhammed b. Mûsâ. en-Necmü’l-vehhâc fi Şerhi’l-Minhâc. 10 cilt. B.y.: Dâru’l-Minhâc, 2004.
• - Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Süneni Ebî Dâvud. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1420/1999.
• - Ebüssuûd Efendi. İrşâdü’l-akli’s-selîm ilâ mezâye’l-kitâbi’l-kerîm. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsil Arabiyy, ts.
• - Endelûsî, Ebû Hayyân. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. 11 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2010.
• - Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 1998.
• - Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed b. Alî. Misbâhu’l-münîr. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1987.
• - Gamrâvî, Muhammed ez-Zührî. es-Sirâcü’l-vehhâc. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• - Haccâvî, Ebü’n-Necâ Şerâfüddîn Mûsâ b. Ahmed. el-İknâ fi fıkhi’l-İmam Ahmed B. Hanbel. thk. Abdüllatif Muhammed Musa es-Sübkî, 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• - Hâkim en-Nisâbûrî, Ebu Abdullah Muhammed, el-Müstedrek ale’s-sahîhayn, thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• - Hanbel, Ahmed b. Muhammed. ez-Zühd. thk. Muhammed Abdüsselam Şahîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• - Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmam Ahmed İbni Hanbel, nşr. Şuayb el- Arnaût-Âdil Mürşid, 50 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• - Haraşî, Muhammed b. Abdullah. Şerhu muhtasarı Halîl (Şerhu’l-Haraşî alâ muhtasarı Halil ve Bihemişihi Hâşiyetü’l-Adevî). 7 cilt. Bulak: Matbaatü’l-Kübra’l-Emiriyye, 1317/1900.
• - Hattâb, Ebu Abdillâh Muhammed. Mevâhibü’l-celîl fi-Şerhi Muhtasarı Şeyhi’l-Halîl. thk. Muhammed Salim b. Muhammed Ali, 7 cilt. Nuakşot/Moritanya: Dâru’r-Rıdvân, ts.
• - İbni Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavviz. 13 cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 2003.
• - İbni Âdil, Ebû Hafs Ömer b. Ali. el-Lübâb fî ulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavviz. 20 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• - İbni Bâdîs, Abdülhamîd b. Muhammed. Tefsîru İbni Bâdîs. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - İbni Balaban, Alâüddin Ali. el-İhsan fî takrîbi Sahih-i İbn-i Hibban. 9 cilt. Kahire: Dâru’t-Te’sîl, 2014.
• - İbni Cüreyc, Ebü’l-Kâsım Muhammed b. Ahmed. et-Teshîl li ulûmi’t-Tenzîl. thk. Muh. Sâlim Hâşim. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• - İbni Hacer, Ahmed b. Ali. Fethü’l-bârî. thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz. 13 cilt. Kahire: Mektebetü’s-Selefiyye, ts.
• - İbni Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî el-Askalnânî. Telhîsü’l-habîr fî tahrîci ehâdîsi’r-râfii‘yyi’l-kebîr. thk. Ebu Âsım Hasan. 4 cilt. Mekke, Müessesetü Kurtuba, 1995.
• - İbni Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid. Şerhu Fethi’l-Kadîr. thk. Abdürrezzak Galip el-Mehdî. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - İbni Kayyım el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr. Zâdü’l-meʿâd fî hedyi hayri’l-iʿbâd. nşr. Şuayb el-Arnaût-Abdülkādir el-Arnaût. 6 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• - İbni Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Azîm. nşr. Sâmî bin Muhammed es-Selâme. 13 cilt. Riyad: Daru Tayyibe, 1999.
• - İbni Kudâme, Ahmed b. Muhammed. el-Muğnî. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî-Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 15 cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1997.
• - İbni Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 cilt. Kahire: Daru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• - İbni Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddin. Lisânü’l-arab, thk. Abdullah Ali el-Kebîr-Muhammed Ahmed Hasbullah-Haşim Muhammed eş-Şazelî. 6 cilt. Kahire: Dâru’l-Meâ’rif, ts.
• - İbni Nüceym, Zeynüddîn b. İbrahîm. Bahru’r-râik şerh-u Kenzi’d-Dekâik. thk. Zekeriya U‘meyrât. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• - İbn-i Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Câmiu‘l-Mesâil. thk. Muhammed Aziz Şems. 9 cilt Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1422/2001.
• - İbn-i Teymiyye, Takiyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mecmûu’ fetevâ. thk. Abdurrahman bin Muhammed b. Kasım. 37 cilt. Medine: Mücemmei‘l-Melik Fahd li Tıbâati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
• - İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkādir Atâ. 4 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. el-Mesâlik fî şerhi Muvatta Mâlik. Thk. Muh. Bin Hüseyin Süleymanî. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslamî, 2007.
• - İbnü’l-Esîr, Ebü’s-Seâdât Mecdüddîn el-Mübârek. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîsi ve’l-eser. Dammam: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421/2000.
• - İsfahânî, Rağıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Seyyid Keylanî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• - İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Adem el-Vellevî. el-Bahru’l-muhîtü’s-seccac fî Şerhi İmam Müslim b. el-Haccâc. 45 cilt. Dammam: Dâru İbni Cevzî, 1431/2010.
• - İtyûbî, Muhammed b. Ali b. Âdem el-Vellevî. Şerhu Süneni’n-Nesâî (Zahîratü’l-ukbâ fî şerhi’l-müctebâ). 41 cilt. Riyad: Dâru’l-Mi’râcü‘d-Düvelî, 1996.
• - Kahraman, Alim. “Tâhirülmevlevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 407-409. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• - Kasânî, Alâüddin Ebi Bekr b. Mes’ud. Bedâiu’s-sanâî‘. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - Köse, Saffet. “Teheccüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40: 323-325. Ankara: TDV Yayınları, 2011.
• - Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed bin Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’an. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• - Kurtubî, Ebü’l-Abbâs Ziyâüddîn Ahmed b. Ömer. el-Müfhim limâ eşkele min telhîsi Kitâbi Müslim. thk. Ahmed Muhammed Seyyid-Mahmud İbrahim Bezzâl. 24 cilt. Şam: Dâru İbni Kesîr, 1996.
• - Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâifü’l-işârât. 6 cilt. trc. Mehmet Yalar, İstanbul: Harf Yayınları, 2012.
• - Makdîsî, Abdullah b. Muhammed b. Müflih. el-Âdâbü’ş-şer’iyye. thk. Şuayb el-Arnaût-Ömer el-Kayyâm. 3 cilt. Beyrut: Müessesetür’r-Risâle, 1999.
• - Mâlik b. Enes. el-Muvatta, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. Beyrut: İhyâü’t-Türâsi’l-Arabiy, 1985.
• - Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-kebîr. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 18 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• - Mervezî, Ebû Abdillah Muhammed b. Nasr. Muhtasaru kıyâmü’l-leyl ve kıyâmu Ramazan ve kitâbü’l-vitr. nşr. Muhammed İlyas Abdülkādir. Faysal Abâd /Pakistan: Hadis Akademi, 1998.
• - Mevsûatü’l-Fıkhiyye. 45 cilt. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûnü’l-İslamiyye, 1983.
• - Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. thk. Nazar Muhammed el-Feryâbî. 2 cilt. Riyad: Dâru Tayyibe, 2006.
• - Nefrâvî, Ahmed b. Guneym. el-Fevâkihü’d-devânî alâ risâleti İbni Ebî Zeyd el-Kayrevanî, thk. Abdulvâris Muhammed Ali. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• - Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. thk. Raid b. Sabri b. Ebî Alfe. Riyad: Dâru’l-Hadârati li’n-Neşri ve’t-Tevzi’, 2015.
• - Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Kitâbü’l-mecmu’ Şerhu’l-Mühezzeb. thk. Muhammed Necîb el-Mutîî‘. 23 cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• - Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Ravzatü’t-talibîn ve umdetü’l-müftîn. 12 cilt. Beyrut: Mektebü’l-İslamî, 1991.
• - Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Sahîhi Müslim Bişerhi’n-Nevevî, 18 cilt. B.y.: Müessesetü Kurtuba, 1994.
• - Nîsâbûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed. Tefsîru garâibü’l-Kur’ân ve reğâibü’l-furkân. thk. Zekeriya U‘meyrât 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• - Olgun, Tâhir. Müslümanlıkta İbâdet Tarihi. Haz. Cemal Kurnaz. Ankara: Akçağ Yayınları, 1998.
• - Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer. Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-gayb). 32 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• - Remlî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Nihâyetü’l-muhtâc ilâ Şerhi’l-Minhâc. thk. Muhammed Ali Beyzûn. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• - Ruyânî, Abdülvâhid b. İsmâil. Bahrü’l-mezheb fî fürû-i mezhebi’ş-Şâfiî. thk. Târık Fethi es-Seyyid. 14 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• - Sa’lebî, Ebu İshak Ahmet. el-Keşf vel-beyân (Tefsîru Sa’lebî). thk. Ebu Muhammed Âşûr. 9 cilt. Beyrut: Dâru İhyâü’t-Türâsi’l-Arabiy, 2002.
• - Sâbûnî, Muhammed Ali. Ravâiu’l-beyân tefsîru âyâti’l-ahkâm. 2 cilt. Beyrut: Müessesetü Menâhili’l-İrfân, 1981.
• - Sefîrî, Şemsüddîn Muhammed b. Ömer. el-Mecâlisi’l-va’ziyye fî şerhi ehâdîsi hayri’l-beriyye. thk. Ahmet Fethi Abdurrahman. 3 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
• - Senâullah Pânîpetî, Tefsîru’l- mazharî. thk. Ahmed İzzü İnâye. 10 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türâsil Arabiy, 2004.
• - Serhendî, Ahmet Fârûkî. Mektûbât-ı Rabbânî. trc: Abdulkadir Akçiçek, 3 cilt. İstanbul: Dergah Ofset, 1998.
• - Suyûtî, Celalüddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. ed-Dürrü’l-mensür fi’t-tefsiri’l-me’sür. 8 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2011.
• - Sübkî, Mahmûd Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-aʿzbü’l-mevrûd. 10 cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihu’l-Arabiy, ts.
• - Şafiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matbaatü Mustafa el-Bâbi’l-Halebî, 1938.
• - Şevkanî, Muhammed b. Ali. Fethü’l-kadîr. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2007.
• - Şirbînî, Şemsüddîn Muh. b. Ahmed el-Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma’rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• - Şürünbülâlî, Ebü’l-İhlâs Hasen b. Ammâr. Nuru’l-îzah, (el-Miftah Şerh-i Nuru’l-İzah içinde). İstanbul: Aydın Yayınevi, 1968.
• - Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu’cemü’l-evsât. thk. Târık b. Avdillah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî. 10 cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• - Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân an te’vili âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 cilt. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
• - Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmiü’l-kebîr. 6 cilt. thk. Beşşâr Avvâd Ma'rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• - Tüveycirî, Muhammed b. İbrahim b. Abdullah. Mevsûatü’l-fıkhi’l-İslâmî, 5 cilt. B.y.: Beytü’l-Efkâri’l-Düveliyye, 2009.
• - Vâhidî, Ebü’l-Hasan Ali b. Ahmed. el-Vasîṭ fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-Mecîd. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud-Ali Muhammed Muavviz. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• - Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 cilt. İstanbul, Zehraveyn Yayınları, ts.
• - Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîru’l-Keşşâf. thk. Halîl Me'mûn Şeyha. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 2009.
• - Zuhaylî, Vehbe. Tefsîru’l-münîr. 17 cilt. Şam: Dâru’l-Fikr, 2009.