Kur’ân ve Bazı İslam Âlimleri Açısından Yaratılış ve Evrimci Görüş

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 1, 61 - 76, 15.06.2020

Ahmet Özdemir

Öz

Fikir düzeyinde konuyu ele aldığımızda evrimci görüş; ya da Darvinizm, batılı bilim adamları tarafından ortaya atılmış bir konu değildir. Darwin, onun dedesi ve Lamarck ile anılan evrimci görüş, esas olarak İslâm âlimleri tarafından farklı yönde ele alınmış ve tartışılmış bir konudur. İslâm düşünürleri, “irtika”, “tecdîd”, “istihâle”, “akıcı hikmet”, “ilahi hikmet” ve “ilahi inayet” gibi ifadelerle yaratılış kapsamında evrimi çok daha önceleri ele almışlardır. X. yüzyıldan sonra ortaya çıkan İhvânu’s-Safâ ve İbn Miskeveyh (ö.1030), Şehristanî (ö.1153) ve Bağdadî (ö.1166) gibi bazı İslâm düşünürlerinin, “ana türlerden türeyen yan türlerin meydana gelmesi” şeklinde evrim hakkındaki görüşleri, her ne kadar günümüz evrimci görüş tarafından bütün canlıların bir ana canlıdan (ortak ata) türediğini göstermek için oluşturulan soy ağacını hatırlatsa da esas olan yaratılışın bir özelliği olarak ortaya konulmaktadır. Bu yönüyle İslâm düşüncesindeki evrim anlayışı ile XIX. Yüzyılda Batı dünyasında ortaya çıkan evrim anlayışı birbirlerinden ayrılmaktadır. XIV. Yüzyıla gelindiğinde ise, o dönemin İslâm âlimlerinden meşhur İbn Haldun tarafından yine yaratılış ve evrim konusunun ele alındığını görmekteyiz. İbn Haldun’un evrim ile ilgili görüşlerini ele aldığı Mukaddime isimli eseri, XIX. Yüzyılda batı dillerine çevrilince İbn Haldun ve eseri bütün dünyaca tanınır hale geldi. Birçok alanın öncüsü olarak kabul edilen İbn Haldun, öyle anlaşılıyor ki, evrimci görüşü ile de Batı dünyasındaki evrimcileri etkilemiştir. Dolayısıyla Lamarck, Darwin, Wallace, Spencer vb. evrimcilerin, evrim görüşüyle ortaya çıkmaları bir tesadüf olamaz. İslâm düşünürlerinden bu fikir çalınmış mıdır bilinmez ama evrim teorisi XIX. Yüzyılda, esas itibarıyla İngiltere’deki felsefî, bilimsel, teolojik, politik, sosyolojik ortamdaki paradigmaların bir ürünü olmaktan başka bir şey değildir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, İslâm, İslâm Âlimleri, Yaratılış, Evrimci Görüş

Kaynakça

• Akhmetova, E. (2016). Development of the theory of evolution. Historiafactory.
• https://historiafactory.wordpress.com/2016/07/11/from-al-jahiz-776-868-tocharles-darwin-1809-1882/.
• Câhız, Amr b. B. Kitâbu’l-Hayavân, I-VII, Kahire 1323-1325; nşr. Abdüsselâm M. Hârûn, I-VII, Kahire; 1939-1945.
• Ebu Muhammed el-Huseyn b. Mesûd Beğavi, (v. 516/1122), Me’alimu’t-Tenzil, (Beyrut: Daru İbnu Hazm, 2002).
• Ebu’l-A’la Mevdudî, Tefhimü’l-Kur’an, c. VII, Trc: M.H. Kayani-Y. Karaca-N. Şişman-İ. Bosnalı-A. Ünal-H. Aktaş, (İnsan Yayınları 1997).
• Enver Uysal, “İhvân-ı Safâ”, DİA, İstanbul; 2000.
• Erzurumlu İbrahim Hakkı, Marifetname, Öz Ensar Yayınevi, İstanbul; 2016.
• Farabi, İdeal Devlet el-Medinetü’l Fâzıla, Çev. Ahmet Arslan, Divan Kitap Yayınevi; 2015.
• Fuat Sezgin, İslam’da Bilim ve Teknik, I-XIII, 4. Baskı, TÜBA Yayınları, İstanbul 2008.
• Günay Tümer, “Biruni”, DİA, İstanbul 1982.
• Hüseyin Allahverdi, “Biyolojide Evrim Nedir Ne Değildir?”, Evrim Nedir ne Değildir?, Edt: Adnan Demircan, (Ankara: Fecr Yayınları 2019), 13-46.
• İbn Haldun, Mukaddime I-II, trc. Halil Kendir, Yenişafak Kültür Armağanı, Ankara 2004.
• İbn Haldun, Mukkadime, 2. Baskı, Çev. Zakir Kadiri Ugan, İstanbul 1968.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer ed-Dımeşkî (ö. 774/1373) ,Tefsiru’l-Kur’ani’l-‘Azim, c. VIII, 1. Baskı, (Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999), VIII/109.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisânü’l-‘Arab, I-XV, (Beyrut: Dâru Sâdır tsz).
• İlhan Kutluer, “Cevher”, (İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), 1993), 450-455.
• İlyas Çelebi, “Nazzâm”, (İstanbul: DİA, 2006), XXXII/466.
• İlyas Çelebi, “Nazzâm”, DİA, İstanbul, 2006.
• İsmail Yakıt, “Kınalı-Zade Ali Efendi'nin Evrim Düşüncesi”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Konferansları; 1991, ss. 51-60.
• J. Z. Wilczynski. 1959. On The Presumed Darwinism Of Alberuni Eight Hundred Years Before Darwin. The History of Science Society, 459-466.
• Kâdı Beydavî, Muhtasar Kur’an Tefsiri (Envaru’t-Tenzil ve Esraru’t-Te’vil), 2. Baskı, Trc. Şadi Eren, (İstanbul: Selsebil Yayınları 2011). Kâşif Hamdi Okur, “İstihâle”, DİA, İstanbul 2016.
• Mahmut Kaya, “Farabi”, DİA, İstanbul 1995.
• Mehmet Bayrakdar, “Tekâmül Nazariyesi”, DİA, İstanbul 2011.
• Mehmet Bayrakdar, İslam’da Evrimci Yaratılış Teorisi, 1. Baskı, Otto Yayınları, Ankara 2018.
• Mehmet Kubat, Kur’an’da Tevhid, (İstanbul: Beka Yayınları, 2014).
• Muhammed Fuâd Abdulbaki, el-Mu‘cemu’l-Mufehres li Elfazi’l-Kur’ani’l-Kerim, (Kahire: Daru’l-Hadîs, 1945).
• Neil A. Champbell-Jane B. Reece, Biyoloji, (çev: Ertunç Gündüz-İsmail Türkan), 2. Baskı, Palme Yayıncılık, Ankara 2008.
• Râgıb el-İsfahânî, el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân.
• Râgıb el-İsfahânî, Müfredât: Kur’ân Istılahları Sözlüğü, çev. Abdulbaki Güneş-Mehmet Yolcu, (İstanbul: Çıra Yayınları 2006).
• Razî, Muhammed İbn Ebî Bekr b. Abdilkadir (ö.650/1252), el-Muhtar min Luğati’s-Sıhah, (Mısır: el-Halebî Matbaası, 1950).
• Seyid Hüseyin Nasr. (1993). An Introduction To Islamic Cosmological Doctrines. ISBN: 0791415163. Yayın Evi: SUNY Press.
• Sachau. E. C., Alberuni’s India: An Account Of The Religion, Philosophy, Literature, Geography, Chronology, Astronomy, Customs, Laws And Astrology Of India, Routledge Yayın Evi; 2013.
• Said Nursî, Muhakemat, 4. Baskı, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015).
• Said Nursi, Mesnevî-i Nuriye, 4. Baskı, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015).
• Said Nursi, Sözler, 4. Baskı, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015).
• Said Nursi, Şualar, 4. Baskı, (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2015).
• Şeyh Zade a’la Tefsiri'l-Beydavi, VIII, (Beyrut: Daru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1999).
• Seyyid Kutub, Fizilali’l-Kur’an, (Ter: M. Emin SARAÇ-İ. Hakkı ŞENGÜLER- Bekir Karlığa), (İstanbul: Birleşik Yayıncılık, 2012).
• Shah, M. S. (2017). Pre-Darwinian Muslim Scholars’ Views on Evolution. http://pu.edu.pk/images/journal/uoc/2.pdf. 3-20. Süleyman Uludağ, “İbn Haldun”, DİA, İstanbul 1999.
• Taberi, Tefsiru’t-Taberi, min Kitabihi Cami’l-Beyan ‘an-Te’vil-i Ayi’l-Kur’an, (Beyrut: Daru-Risale, 1994).
• Teoman Duralı, Biyoloji Felsefesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 1992.
• Ziadat. A. A. Western Science In The Arab World: The Impact Of Darwinism 1860–1930. ISBN: 9781349183456. Springer Yayın Evi; 1986.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Biruni, (Erş, Tr. 14 Eylül 2019).
• https://en.wikipedia.org/wiki/Al-Jahiz (Erş. Tr. 14 Eylül 2019).
• https://en.wikipedia.org/wiki/Brethren_of_Purity, (Erş. Tr. 14 Eylül 2019).
• https://en.wikipedia.org/wiki/Early_Islamic_philosophy, Erş.Tr. 10 Eylül 2019).
• https://en.wikipedia.org/wiki/Miskawayh, (Erş. Tr. 14 Eylül 2019).
• https://www.nurdanhaber.com/tr-tr/haberler/43206/1-uluslararasi-bilimler-isiginda-yaratilis-kongresi-basin-bildirisi/, (Erş. Tr. 07 Ekim 2019).