MÜBHEMÂTÜ’L-KUR’ÂN ESERLERİNE DAİR BİR DEĞERLENDİRME - SÜHEYLÎ, GASSÂNÎ, İBN CEMÂA VE SÜYÛTÎ’NİN ESERLERİ ÇERÇEVESİNDE-

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 82 - 109, 15.06.2021

Ömer Tiryaki Ali Karataş

Öz

Kur’ân’daki insan, melek, cin ve peygamber gibi varlıklar yahut topluluk veya kabile isimleri açıkça zikredilmez. Bu tür müphem ifadelerin bilinmesi ayetlerin anlaşılmasında bazen önemli iken bazen de gerekli bir unsur değildir. Kur’an’ın müphemleri rivayetler yoluyla ve ayetlerin siyakına göre belirlenebilir. Bazı tefsirlerde gerek rivayetlerden gerekse ayetlerin bağlamından hareketle müphemleri tespit etmeye dair bilgiler yer almaktadır. Fakat bazı tefsirler de -ayetlerde açıkça belirtilmediği için- müphemlerin tespit edilmesine gerek olmadığı ifade edilmiştir. Bazı âlimler ise eserler yazarak bu konudaki bilgileri bir araya getirmeye önem vermişlerdir. Böylece Mübhemâtü’l-Kur’ân’a dair kıymetli kitaplar yazılmıştır. Bu makalemiz bu alanda yazılan Ebu’l-Kâsım Abdurrahmân es-Süheylî’nin (508-581 ) et-Taʿrîf ve’l-iʿlâm fîmâ (bimâ) übhime mine’l-esmâʾ ve’l-aʿlâm fi’l-Ḳurʾân, İbn Asker el-Gassânî’nin (584-636) et-Tekmîl ve’l-itmâm li-Kitâbi’t-Taʿrîf ve’l-iʿlâm, Bedreddin İbn Cemâa’nın (639-733) Gurerü’t-Tibyân fî men lem yüsemme fi’l-Ḳurʾân’ı ve Celâlettin es-Süyûtî’nin (849-911) Müfhemâtü’l-Akrân fî Mübhemâti’l-Kur’ân adlı eserleri yöntemleri bakımından değerlendirmekte ve karşılaştırmalı olarak incelemektedir. Bu kitapların her müellifinin kendine has yöntemi olmakla birlikte Gassânî’nin eserinde takip ettiği yöntem sebebiyle onun eseri, bir Mübhemâtü’l Kur’ân eserinden ziyade içerisinde müphem ifadeler bulunan âyetleri ihtiva eden bir tefsir kitabı mesabesindedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Mübhem, Süheylî, Gassânî, İbn Cemâa, Süyûtî

Kaynakça

• Abdülhâdî, Hüseyin Muhammed. “İbn Asker el-Gassânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi 27 Ocak 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/ibn-asker-el-gassani
• Abdülhâdî, Hüseyin Muhammed, Birışık, Abdulhamit. “Mübhemâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi 25 Ocak 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/mubhematul-kuran
• Agitoğlu, Nurullah. “Bir Hadisçi Olarak Süyûtî’nin Bazı Haberî Sıfatlara Yaklaşımı et-Teşvîh Adlı Eseri Bağlamında”. İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/2 (2014), 103-123.
• Akpınar, Cemil. “İbn Cemâa Bedreddin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Erişim Tarihi 28 Ocak 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/ibn-cemaa-bedreddin
• Albayrak Halis. “Mübhemâtu’l-Kur’ân İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33 (1992), 155-182.
• Aslan, Recep. “İmam Süyûtî’ye Muasırları Tarafından Yöneltilen Eleştiriler”. İslâm Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlâkı. Mahmut Aytepe-Tecelli Karasu. (İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019), 450-465.
• Bâ Mahreme, Ebû Muḥammed eṭ-Ṭayyib b. ʿAbdullâh el-Hicrânî, Ḳılâdetu'n-Naḥr fî Vefâyâti Aʿyâni'd-Dehr (nşr. Bu Cumʿa Mekrî, Hâlid Zevvârî). 1-6 Cilt. Cidde: Dâru'l-Minhâc, 1428/2008.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân el-Bûtî. Min Revâʾiʿi’l-Ḳurʾân: Teʾemmülât ʿilmiyye ve edebiyye fî Kitâbillâhi ʿazze ve celle. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1999.
• Cermî, İbrahim Muhammed el-Cermî. Mu’cemu ‘Ulûmi’l-Kur’ân. Dımaşk: Daru’l-Kalem, 2001.
• Ebü’l-Fazl Muhammed Halîl b. Ali b. Muhammed el-Murâdî el-Hüseynî el-Buhârî, Silkü’d-Dürer fi A’yani’l-Krni’s-Sânî Aşer, Daru İbn Hazım, 1998.
• Ferihan Özmen, Abdurrahmân Es-Süheylî’nin Müfessir Kişiliği ve Er’Ravzü’l-Ünüf İsimli Eserinin Tefsir İlmi Açısından Tahlili, International Periodical For The Languages, Literature And History Of Turkish Or Turkic Volume, 12/35, 375-391.
• Gassânî, Ebû Abdillâh İbn Asker Muhammed b. Alî b. Hıdır el-Gassânî. et-Tekmîl ve’l-itmâm li-Kitâbi’t-Taʿrîf ve’l-iʿlâm. Şam: Daru’l-Fikir, 1997.
• Ğazzî, Necmuddîn Muhammed b. Muhammed el-Ğazzî. el-Kevâkibu's-Sâʾira bi Aʿyâni'l-Mieti'l-ʿÂşira (nşr. Halîl el-Mansûr). 1-3 Cilt. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1418/1997.
• Gırnâti, Ali b. Musa b. Muhammed b. Abdulmelik İbn Saîd El-Gırnâti El-Endelüsi. El Muğrib fi Hule’l- Mağrib. Kahire: Daru’l-Mâarif, 1955. İbn Cemâa, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. İbrâhîm b. Sa‘dillâh b. Cemâa. Gurerü’t-Tibyân fî men lem yüsemme fi’l-Ḳurʾân. B.y, y.y, t.s.
• İbn Ḥacer, Ebû'l-Faḍl Aḥmed b. ʿAlî el-ʿAsḳalânî. ed-Dureru'l-Kâmine fî Aʿyâni'l-Mieti'ŝ-Ŝâmine (nşr. Muḥammed ʿAbdulmuʿîd Ḍân). 1-6 Cilt. Ḥaydarâbâd: Meclisu Dâirati'l-Maʿârifi'l-ʿOŝmâniyye, 1392/1972.
• İbn Kesir, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr b. Dav’ b. Kesîr el-Kaysî el-Kureşî el-Busrâvî ed-Dımaşkî eş-Şâfiî. Tabakâtu’Şâfiîyyîn, Mektebetü’s-Sekâfetü’d-diniyye, 1993.
• İbn Manẓûr, Ebû'l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn b. Manẓûr er-Ruveyfiʿî. Lisân'l-ʿArab. 1-15 Cilt. Beyrût: Dâru’s-Sâdr, 1414/1993.
• İdiz, Ferzende. “İmâm Süyûtî’nin İlm-İ Bâtın’a Dâir Bir Risâlesi: El-Bâhir Fî Hükmi’n-Nebî Bi’l Bâtın ve’z-Zâhir”. Ekev Akademi Dergisi 15/48 (Yaz 2011), 177-202.
• Keḥhâle, Ömer Rıdâ Kehhâle. Muʿcemu'l-Muʾellifîn, 1-17 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâʾi't-Turâŝi'l-ʿArabî, ts.
• Komisyon. Mevsûatu’l-Müyessera fi eimmeti’t-Tefsir ve’l-İkrâ ve’n-Nahv ve’l-Lüğa. Britanya: Mecelletü’l-Hikme, 2003.
• Kudâî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh b. Ebî Bekr b. Abdillâh b. Abdirrahmân b. Ahmed b. Ebî Bekr el-Kudâî. et-Tekmile li-Kitâbi’s-Sıla. Lübnan: Daru’l-Fikir, 1995.
• Kur’ân Yolu. Erişim 29 Aralık 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Küçükaşcı, Mustafa Sabri. “Süheylî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi 26 Ocak 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/suheyli-abdurrahman-b-abdullah
• Kütübî, Ebû Abdillâh Salâhuddîn Muhammed b. Şâkir b. Ahmed el-Kütübî ed-Dârânî ed-Dımaşkî. Fevâtü’l-Vefeyât, Beyrut: Daru Sâdır, 1973.
• Merrâküşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Abdilmelik b. Muhammed b. Saîd el-Evsî el-Ensârî el-Merrâküşî. eẕ-Ẕeyl ve’t-Tekmile li-Kitâbeyi’l-Mevṣûl ve’s-Sıla. Tunus: Daru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2012.
• Nuvayhid, Âdil. Mu’cemu’l-Müfessirin (Min Sadri’İslâmi ve hatta’l-Asri’l-Hâzır). Beyrut: Müessetü Nuvayhid, 1988.
• Özkan, Halit. “Süyûtî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim Tarihi 29 Ocak 2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/suyuti
• Râğıb Isfehânî, Ebû'l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufredât fî Ğarîbi'l-Ḳurʾân (nşr. Safvân ʿAdnân ed-Dâvûdî) Beyrût: Dâru'l-Ḳalem, ed-Dâru'ş-Şâmiyye, 1412.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-Safedî. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. Beyrut: Daru İhyâi’t-Türâs, 2000.
• Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh es-Safedî. Aʿyânü’l-ʿAsr ve Aʿvânü’n-Nasr, Dımaşk: Daru’l-Fikr, 1998.
• Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî es-Süheylî. Ğavâmizu’l-Esmâi’l-Mübheme ve’l-Ehâdîsi’l-Müsnede fi’l-Kur’ân (et-Taʿrîf ve’l-İʿlâm fîmâ (bimâ) übhime mine’l-esmâʾ ve’l-aʿlâm fi’l-Ḳurʾân). Beyrut: Daru’l-Firi’l-Arabî, 1988.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Nüzûlu’r-Rahme fî’t-Tahaddüs bi’n-Ni’me, Tahk. Abdulhamid Munîr Şânûha. Cidde: Mektebetu Dârü’l-Vefâ, 1407.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî. Müfhemâtü’l-Akrân fî Mübhemâti’l-Kur’ân. Mısır: Matbaatu’s-Sâade, 1908.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. Hüsnü’l-Muhadara fi Ahbâri Mısır ve’l-Kahire. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, h.1418.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî es-Süyûtî eş-Şâfiî. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-‘Âmme, 1974.
• Şihâbüddîn, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalân. Raf’u’-Isri an Kudâti Mısır. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998. Yaşar, Hüseyin. Kur’ân’da Anlamı Kapalı Âyetler, Ankara: Beyan Yayınları, 1997.
• Yıldırım, Enbiya. “Süyûtî’ye Yöneltilen Suçlamalar (Sehâvî-Süyûtî Çekişmesi Bağlamında)”. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 149-174.
• Zehebî , Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Müessetü’r-Risale, 1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân ez-Zehebî. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-(ṭabaḳatü’l-)meşâhîr ve’l-aʿlâm. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi, 1993.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris ez-Ziriklî ed-Dımaşkî. el-Aʿlâm. Daru’l-İlm li’l-Mellâyin, 2002.