Arap Gramerinde مَا’nın İşleviyle İlgili Muğni’l-lebîb’te Geçen Şâhid Beyitlerin İncelenmesi

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 13 - 31, 15.12.2022

Celal Öral

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1183494

Öz

ÖZET
Arapçada klasik tasnife göre kelime; isim, fiil ve harf/edat olmak üzere üç kısma ayrılmaktadır. Arapçada edatlar, özellikle bileşik cümleleri anlamada çok önemli bir yere sahiptir. Öyle ki, Arap dili alanında araştırma yapan ve eser telif edenler tarafından önem verilen konuların başında gelmektedir. ما edatı, bahsi geçen edatlardan olup nahiv bilginleri tarafından on altı farklı anlam ve görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. ما edatının farklı anlam ve görevlerde kullanıldığını gerektiren husus ise, edatın cümle içindeki konumudur. ما edatının her bir türünün kendine has şartları ve anlamları söz konusudur. Arap dilindeما edatı çok fonksiyonlu ender edatlardan biridir. Bu araştırmada ما edatının isim ve harf olmak üzere iki farklı görevde kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu nedenle Arapça söz diziminde çok farklı şekiller ve işlevlerle karşımıza çıkar. Klasik nahiv kitaplarında genellikle hurûfu’l-meânî (حًرُوفُ الْمَعَانِي) başlığı altında ele alınan ما edatı, cümlede hangi işlevi gördüğü önem arz etmektedir. Şayet ما edatının işlevi doğru bir şekilde tespit edilmezse Arapça söz diziminin yanlış anlaşılma riski vardır. Ayrıca Kur’an-ı Kerim ayetlerinde sıkça karşılaştığımızما edatı, ayetlerin tefsirinde önemli bir yardımcı unsurdur. Konunun önemine rağmen Türkçe yazılan Arapça gramer kitaplarında konunun ayrıntılı olarak ele alınmadığı görülmektedir. Bu konudaki bilgi boşluğunu doldurmayı hedefleyen çalışmamız sadeceما edatının nahiv ilmindeki işlevi ile sınırlandırıldı. Çalışmamız Arap dili gramerinde مَا edatının işlevleri ve Muğni’l-Lebîb’te geçen مَا edatı ilgili şâhid beyitler olmak üzere iki ana başlık altında tasnif edildi. Konu ele alınırken ayetler ile Arap şiirinden örnekler verildi ve temel kaynaklardan istifade edilmeye çalışıldı. Özellikle İbn Hişâm’ın Muğni’l-Lebîb ‘an Kütübi’l-e’ârîb adlı eseri, Hasan b. Kasım el-Murâdî’nin, el-Cene’d-Dânî fî Hurûfi’l-Me’ânî adlı eseri ile Ahmed b. Abdinnur el-Mâlekî’nin Rasfu’l-Mebânî fî Şerhi Hurûfi’l-Me’ânî isimli eserlerinden ve diğer bazı önemli kaynaklardan yararlanıldı.

Anahtar Kelimeler

Arapça, şâhid beyitler, ما edatı, ما’nın anlamları, istişhad.

Teşekkür

Teşekkür ederim

Kaynakça

• ed-Demâmînî, Muhammed b. Ebîbekir, Şerhu’d-Demâmînî ‘alâ Muğni’l-lebîb, Müessetu’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut/Lübnan, 2008.
• ed-Desûkî, Şeyh Muhammed Mustafa Erfe, Hâşiyetu’d-desûkî ‘alâ Muğni’l-Lebîb ‘an kütübi’l-e’arîb, Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrut 1971.
• ed-Durra, eş-Şeyh Muhammed Ali Taha, Fethu’l-karîbi’l-mucîb i’râbu şevâhidi muğni’l-lebîb, (4 cilt) Matbaatu’l-Endülüs, t.y.
• el-Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer, Şerhu ebyâti Muğni’l-lebîb, (8 cilt) Daru’l-Me’mun li’t-Turâs, Beyrut 1988.
• el-Mâlekî, Ahmed b. Abdinnur, Rasfu’l-Mebânî fî Şerhi Hurûfi’l-Me’ânî, Thk.: Ahmed Muhammed el-Harrât, Dâru’l-Kalem, Dımeşk, 2002.
• el-Herevî, Ali b. Muhammed, Kitabu’l-Uzhiyye fî İlmi’l-Hurûf, Thk.: Abdul Mu’în el-Melluhî, Necme’u’l-Luğati’l-Arabiyye, Dimeşk, 1981.