Ahmed Cevdet Paşa’nın Emsile Kitabı Üzerine Yaptığı Ta‘lîkât

Yıl 2022, Cilt: 4 Sayı: 2, 57 - 74, 15.12.2022

İbrahim Sancar

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1197647

Öz

Eğitim ve öğretim, medeniyetlerin temelini oluşturan etkili unsurlardan biridir. Birçok medeniyet, kendisine ait bir eğitim sistemi geliştirmiştir. İslam Medeniyeti de medreseleri temel eğitim ve öğretim kurumu olarak benimsemiştir. Cevdet Paşa, Osmanlı eğitim ve öğretim kurumu olan medreselerde kaliteli bir öğrenim görmüştür. Cevdet Paşa, derslerinde başarılı bir öğrencidir. Bu başarı onu, medrese derslerinde okutulan kitaplara ta‘lîk ve hâşiye yazacak bir seviyeye ulaştırmıştır. Cevdet Paşa’nın yaşadığı dönemde dünyada savaşlar, ekonomik değişimler, siyasi ve kültürel etkileşimler oluşmuştur. Bu olaylar, devletin yönetiminde yer alan birçok kişiyi etkilediği gibi Cevdet Paşa’yı da etkilemiş ve onun devletin birçok kurumunda görev almasına sebep olmuştur. Cevdet Paşa, görevinde yoğunluk yaşamasına rağmen medreselerde eğitim kalitesinin artması için emek sarf etmiştir. Konuyla ilgili olarak Türkçe ve Arapça özgün eserler yazmıştır. Onun özgün eserlerinden birisi de, Arapça telif edilen ve medreselerde ders kitabı olarak okutulan bazı kitaplara yazdığı ta‘lîkâtlardır. Bu eserler bir arada basılmış olup çoğu başlangıç aşamasında kalmıştır. Cevdet Paşa, Emsile, Binâul-ef‘al, Netâicü’l-efkâr, Mutavvel, Şâfiye kitapları üzerine ta’likât yazmıştır. Cevdet Paşa’nın yazdığı bu eser üzerine tarafımızca yüksek lisans tez çalışması yapılmıştır. Cevdet Paşa Türkçe üzerine çalışmalar yaptığı gibi Arapça üzerinde de çalışmalar yapmış ve bu eseri yazmıştır. Bu çalışmada Cevdet Paşa’nın kütüphane raflarında gizli kalmış bu eserini incelemek ve tanıtmak hedeflenmiştir. Bu sebeple ülkemizdeki dilbilim alanına bir katkı sağlamak için böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu makalede Cevdet Paşa’nın adı geçen eserinin bir bölümü olan Emsile üzerinde çalışma yapılmıştır. Makalede, ta‘lîkât kavramı ve medreselerde okutulan Emsile kitabı hakkında bilgi verilmiştir. Cevdet Paşa’nın Emsile’ye yaptığı taʻlîkâtı Türkçe ve Arapça kaynaklardan yararlanılarak eser inceleme çalışması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Cevdet Paşa, Taʻlîkât, Emsile, Medrese Kitapları

Destekleyen Kurum

.

Proje Numarası

.

Kaynakça

• Âliye, Fatma. Ahmed Cevdet Paşa ve Zamanı. İstanbul: Bedir Yayınevi, 1995.
• Bozkurt, Nebi. “Medrese”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). 28/324. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) Yayınları 2005.
• Bakırcı, Selami- Çögenli M. Sadi. Arapça Edatlar Sözlüğü. Erzurum: Bakanlar medya, 2000.
• Bâşâ, Muhammed, el-Kâfi, Beyrut: eş-Şeriketü’l-matbûât li’t-tevzî’ ve’n-neşr, 1992.
• Çakan, İsmail Lütfü. Hadis Edebiyatı. İstanbul: İFAV Yayınları, 1989.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İFAV Yayınları, 2009.
• Durmuş, İsmail. “el-Emsile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/166,167. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• el-Galâyînî, Mustafa. Câmiu’d-durûsil-Arabiyye. Lübnan: el-Müessesetü’l-hadîs li’l-kütüb, 2004.
• Kâtip Çelebî, Hacı Halîfe Mustafa b. Abdullâh. Keşfü’z-zünûn ‘an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru İhyâi’t-turâsi'l-Arabî, tsz.
• Hazer, Dursun . "Osmanlı Medreselerinde Arapça Öğretimi Ve Okutulan Ders Kitapları". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 / 1 (Haziran 2002), 274-293.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 18 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-turâsil-‘Arabi, 1999. Kitabu’s-Sarf (Sarf Cümlesi), İstanbul: Yasin Yayınevi, tsz.
• Mardini, Muhammed Hadi. Mecmuatus-Sarf. Diyarbakır: Mektebetu Seydâ, 2007.
• Mecmuetu’s-sarf (Sarf Mecmuası), İstanbul: Fazilet Neşriyat, tsz.
• Makdisî, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, İslam Dünyası Hıristiyan Batı. Tercüme: Ali Hakan Çavuşoğlu-Hasan Tuncay Başoğlu, İstanbul: Gelenek Yayınevi, 2004.
• Maksudoğlu, Mehmet. Arapça Dilbilgisi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1969.
• Şimşek, Mehmet Ali. Arapçada Zaman Kalıpları, Kullanım Alanları Ve Türkçede’ki Zamanlarla Karşılaştırılması. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Şimşirgil, Ahmet-Ekinci Ekrem, Buğra. Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: KTB yayınları, 2008.
• Şensoy, Sedat. “Ta‘lîkât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/508. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/420. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Uçman, Abdullah. “Encümen-i Daniş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11/177. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Uzun, Tacettin. Arapça Sarf Bilgileri. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.
• Yazıcı, Fatih. Nushi Efendi''nin "Mürşidu'l-Gına fi Şerhi'l-Emsile ve'l-Bina Adlı Eserinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Anabilim Dalı Arap Dili ve Belâgatı Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
• Yıldırım, Muhammed Said. Mecmûatus-Sarf. İstanbul: Beka Yayınları, 2006.
• ez-Zebidî, Muhammed Murtazâ. Tâcul-ârûs min cevâhiril kâmûs. Nşr. Mustafa Hicâzî. Kuveyt: et-Turâsul-Arabî, 2001.
• ez-Zebidî, Muhammed Murtazâ. Tâcul-Arûs min cevâhiril-Kâmûs. thk: Abdüssettar Ahmed Farac. Kuveyt: Matbaatü Hükümetü’l-Kuveyt, 1965.
• Zihnî Efendi, Mehmed. el-Müşezzeb el-Müretteb fi kavaidi’s-Sarfi ve’n-Nahv. İstanbul: Marifet Yayınları, tsz.