XVI. Yüzyılda Telif ve Mensur Bir Siyer-i Nebî: Defterdar Ebülfazl Mehmed Efendi’nin Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr’ı

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 60 - 75, 15.12.2023

Özlem Demir

https://doi.org/10.53442/bider.vi.1345938

Öz

Hz. Peygamber’in siyerini ele alan eserlerden biri de XVI. yüzyılda, Osmanlı Devleti’nde Anadolu ve Rumeli Defterdarı olarak tanınan Ebülfazl Mehmed Efendi tarafından kaleme alınan Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr’dır. Eser Türk İslâm Edebiyatı ve İslâm Tarihi literatüründe yer almamaktadır. Eserin ismine XIX. yüzyıla kadar rastlanmazken müellifin Kısas-ı Enbiyâ, Târîh-i Ebü’l-Fazl, Târîh-i Umûmî, Târîh-i Osmânî isimli diğer tarih kitapları kaynaklarda geçmektedir. Bu eserlerin içeriği hakkında verilen bilgiler Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr’ı işaret etmekte, dolayısıyla müellifin tarih kitaplarının karıştırıldığı görülmektedir. Bu çalışmada müellifin diğer tarih kitaplarıyla Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr’ın bağlantısı incelenmiştir. Bu makale hem eseri tanıtmak hem de müellifin mukaddimede verdiği bilgilere ve eseri meydana getirirken yararlandığı kaynak kitaplara dayanarak eserin telif niteliğinde olduğunu ispatlamak amacıyla yazılmıştır. Bu minvalde Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr’ın Diyarbekrî’nin Târîhu’l-hamîs isimli kitabıyla benzer ve farklı yönleri ortaya konularak bu eserin tercümesi olmadığı gösterilmiştir. Bu değerlendirmeler sonucunda eserin, müellifin diğer tarih kitaplarından farklı, telif ve mensur bir siyer-i nebî olduğuna kanaat edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslâm Edebiyatı, İslâm Tarihi, Ebülfazl Mehmed Efendi, Cerîde-i Âsâr ve Harîde-i Ahbâr, Siyer-i Nebî.

Kaynakça

• Aksoy, Hasan - Akbayar, Nuri. “Ebulfazl Mehmed Efendi”. Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi: Devirler, İsimler, Eserler, Terimler. 2/414. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
• Atâî, Nev’îzâde. eş-Şekâ’ikü’n-nu‘mâniyye ve Zeyilleri: Hadâ’ikü’l-hakā’ik fî tekmileti’ş-Şekā’ik. nşr. Abdülkadir Özcan. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Ayanoğlu, Fazıl İsmail. “Vakıflar İdaresince Tanzim Ettirilen Tarihî Makbereler”. Vakıflar Dergisi 2 (1942), 399-431.
• Ayvansarâyî, Hüseyin. Hadîkatü’l-cevâmi‘. 2 Cilt. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.
• Babinger, Franz. Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri. çev. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür Bakanlığı, 1992.
• Bağdatlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn. nşr. 1. Cilt. Rifat Bilge - İbnülemin Mahmud Kemâl İnal. nşr. 2. Cilt. İbnülemin Mahmud Kemâl İnal - Avni Aktuç. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951-1955.