Toplumsal Cinsiyet Üzerine Yapılan Çalışmalar ve Sosyal Politika Uygulamaları: Samsun İli Örneği

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 24 - 47, 30.04.2025

Mustafa Yilmaz

https://doi.org/10.70754/biibfd.1630327

Öz

Toplumsal cinsiyet rolleri açısından kadınların, ekonomik ve sosyal hayatta birçok eşitsiz durumla karşılaşmaları oldukça derin ve çok boyutlu bir sorun oluşturmaktadır. Toplumsal cinsiyet ve kadın emeği, tarih boyunca insan topluluklarının sosyo-ekonomik yapılarına derinlemesine etki etmiş konulardır. Kadınların üretim süreçlerindeki rolleri, tarihsel dönemler ve coğrafi bölgeler arasında büyük farklılıklar göstermiştir. Günümüzde ise, kadın emeğinin tanınması ve değerinin belirlenmesi, toplumsal cinsiyet eşitliği çalışmalarının merkezinde yer almaktadır. Özellikle kadınların ekonomik özgürlüklerini elde etmeleri noktasında işgücü piyasasına girmeleri ve emeklerini görünür kılmaları ataerkil toplum yapılarında geri plana atılmaktadır. Görünmez emek olarak nitelendirilen ev içi işler, bakım hizmetleri ve gönüllü faaliyetler, kadının ekonomik katkısının yeterince tanınmamasına yol açmaktadır. Kadınların iş yerlerindeki varlıkları ise, ayrımcılık, psikolojik şiddet, taciz, liderlik konumuna yükselmeleri önündeki engeller ve ücret eşitsizliği gibi birçok sorunla karşı karşıya kalmaktadır. Buna karşın, son yıllarda toplumsal cinsiyet eşitliği konusunda farkındalık yaratma çabaları, kadın emeğinin değerinin daha geniş çapta kabul görmesine olanak tanımıştır. Çeşitli sivil toplum örgütleri, kadın hareketleri ve politikalar, toplumsal cinsiyet eşitliği açısından kadın emeğinin görünürlüğünü artırmak ve ekonomik değerini tanıtmak büyük önem taşımaktadır. Kadın emeğinin hem evde hem de iş yerinde adil ve eşitlikçi bir şekilde ele alınması sosyal politika açısından değerlendirilmesi gereken kritik bir mesele olarak görülmektedir. Bu çalışmada, ilk olarak emek kavramı üzerinden kadın emeği tartışılarak, Samsun ili demografik yapısı içinde kadın emeğinin durumu ele alınacaktır. Ardından, Samsun ili özelinde toplumsal cinsiyet eşitliği meselesine yönelik yapılan önemli çalışmalar ve sosyal politika uygulamaları ile bu konudaki bazı eksiklikler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Cinsiyet Kavramı, Toplumsal Cinsiyet Eşitliği, Emek, Kadın Emeği, Sosyal Politika

Kaynakça

• ATASÜ-TOPÇUOĞLU, R. (2016). Feminizmin Refah Devleti ve Sosyal Politika Alanına Eleştiri ve Katkıları, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 49, Sayı 4, s. 37-63.
• ATASÜ-TOPÇUOĞLU, R. (2017). “Piyasalaşan Bakım: Metalaşma, Toplumsal Cinsiyet Rolleri ve Refah Devleti Ekseninde Sorgulama” içinde Gülbiye Yenimahalleli Yaşar, Asuman Göksel ve Ömür Birler, İnsana Karşı Piyasa: Türkiye’de Sağlık ve Sosyal Güvenlik. Notabene Yayınları, 169-188.
• BATES, D.G. (2009). 21. Yüzyılda Kültürel Antropoloji: İnsanın Doğadaki Yeri (Cultural Anthropology) (1. Baskı). Çeviren: Suavi Aydın.İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• BAŞ, L. ve CİĞERCİ-ULUKAN, N. (2020).”Fındık Tarımında Mevsimlik Çalışan Yerli Kadın İşçiler: Fatsa Örneği”, Fiscaoeconomia, Sayı.4(1), 111-131.
• BM, Kadın Dostu Kentler Ortak Programı. ( http://www.kadindostukentler.com/ ). (Erişim Tarihi: 11.07.2024).
• BUDD J.W. (2016). Çalışma Düşüncesi (The Thought of Work) (1. Baskı). Çeviren: Fuat Man. Ayrıntı Yayınları.
• CEİD, 2021. Kentsel Haklar ve Hizmetler Alanında İzleme ve Değerlendirme Kitapçığı. Güvenli Kentler İçin Daha Çok İzleme, Daha Çok Eşitlik Projesi.
• CEİD, 2024. “8 Mart'a doğru 30 büyükşehir belediyesinin 'eşitlik karnesi'”. (https://ceidizler.ceid.org.tr/T24-Cinsiyet-Esitligi-izleme-Dernegi-CEiD-30-Buyuksehir-Belediyesinin-Esitlik-Karnesini-cikardi-i416 ). (Erişim Tarihi: 10.07.2024).
• CİĞERCİ-ULUKAN, N. ve ULUKAN, U. (2022). Doğu Karadeniz Tarımında Kadın: Hanehalkı Anketlerinin Söyle(me)dikleri. Fiscaoeconomia, Sayı 6(2), 726-742.
• DALY, M. (2011). What Adult Worker Model? A Critical Look at Recent Social Policy Reform in Europe from a Gender and Family perspective, Social Politics 18(1): 1-23.
• DEDEOĞLU, S. (2009). Eşitlik mi Ayrımcılık mı? Türkiye’de Sosyal Devlet, Cinsiyet Eşitliği Politikaları ve Kadın İstihdamı, Çalışma ve Toplum, Cilt 9, Sayı 2, 41-54.
• DEDEOĞLU, S. ve ŞAHANKAYA, A. (2015). “Türkiye’de İş ve Aile Yaşamını Uyumlaştırma Politikaları” içinde derleyenler: Saniye DEDEOĞLU ve Adem Yavuz ELVEREN, 2000’ler Türkiye’sinde Sosyal Politika ve Toplumsal Cinsiyet (1. Baskı). İmge Kitabevi Yayınları. s.93-121.
• DEĞİRMENCİ, S. (2023). Örgütlenme Modeli Olarak Kadın Kooperatifleri: Patriyarkal Kapitalizmde Başarı Kriterlerinin Eleştirisi. Fe Dergi, 210-230.
• DEĞİRMENCİ, S. (2020). “Alternatif Ekonomiler Tartışmasına Bir Katkı: Dayanışma Ekonomileri” içinde derleyenler: Özlem S. IŞIL ve Selma DEĞİRMENCİ, Yaşamı Örgütleyen Deneyimler: Kadınlar Dayanışma Ekonomilerini ve Kooperatifleri Tartışıyor (1. Baskı). Notabene Yayınları. s.61-87.
• DURMAZ, N. (2018). “Tamamlanmamış Devrimin Türkiye Yansımaları” içinde derleyen: Çağla Ünlütürk Ulutaş, Feminist Sosyal Politika (1.Baskı). Notabene Yayınları. 67-98.
• ECEVİT, F.Y. (2020). “Kentsel Üretim Sürecinde Kadın Emeğinin Konumu ve Değişen Biçimleri” içinde hazırlayan Şirin Tekeli, 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısınd an Kadınlar (7.Baskı). İletişim Yayınları.105-114.
• GÖKÇE, A. (2021). “Çalışma Hayatında Kadın Emeği” içinde Hüseyin Sevgi, 21. Yüzyılda Endüstri İlişkileri: Çalışma Yaşamının Dönüşümü, Aktörleri ve Geleceği (1. Baskı). Notabene Yayınları, 375-407.
• HASSIM, S. and RAVAZI, S. (2006). “Gender and Social Policy in a Global Context: Uncovering the Gendered Structure of the ‘Social’” in S. Hassim and S. Razavi (eds.) Gender and Social Policy in a Global Context, NY: Palgrave Macmillan.
• HARVEY, D. (2020). On Yedi Çelişki ve Kapitalizmin Sonu (2. Baskı). Çeviren: Esin Soğancılar. Sel Yayınları.
• HAVILAND, W.A.; PRINS, H.L.; Walrath, D. and McBride, B. (2008). Kültürel Antropoloji (Cultural Anthropolog: The Human Challange) (1. Baskı). Çeviren: İnan Deniz Erguvan Sarıoğlu. Kaknüs Yayınları.
• İŞKUR, (2024). İşgücü Piyasası Araştırması Samsun İli 2023 Yılı Sonuç Raporu.
• KABLAY, S ve ELMA, Y. (2018). İş-Aile Yaşamı Dengesini Sağlamaya Yönelik Türkiye Uygulamaları. Politik Ekonomik Kuram Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, 77-94.
• KARADOĞAN-KINIK, H. ve ŞAYLI, Z.T. (2015). Samsun Yerel Eşitlik Eylem Planı: (2021-2018) Ara Değerlendirme Raporu (1. Baskı). OKA.
• KALB, D. (2022). “Between The Labor Theory Of Value And The Value Theory Of Labor: A Program Note” in
• KASMIR, S. and GILL, L. The Routledge Handbook of the Anthropology of Labor (First Published). Routledge.
• KAYNAK, S. (2018). Samsun İli İstihdam Eylem Planı (2018-2023). OKA.
• MEDA, D. (2018). Emek: Kaybolma Yolunda Bir Değer mi?, (3. Baskı). Çeviren Işık Ergüden, İletişim Yayınları.
• MEMİŞ, E. ve İZDEŞ, Ö. (2018). “Türkiye’de Yaşlı Bakımı ve Kadın İstihdamı” içinde der. Çağla Ünlütürk Ulutaş, Feminist Sosyal Politika (1. Baskı). Notabene Yayınları. s.99-138.
• ÖREN, K. ve YÜKSEL, H. (2012). Geçmişten Günümüze Çalışma Hayatı. HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 34-59.
• ÖZATEŞ, Ö.S. (2015). Malumun İlanı, Kadın Emeğinin Saklı Yüzü: Ev İçi Bakım Emeği (1. Baskı). Notabene Yayınları.
• TC Samsun Valiliği, (2024). (www.samsun.gov.tr) (Erişim Tarihi:08.07.2024).
• TOKGÖZ, G. (2018). Kalkınmada Kadın Emeği (2. Baskı). Varlık Yayınları.
• TÜİK, (2024). Nüfus ve Demografi Göstergeleri (https://data.tuik.gov.tr/Kategori/GetKategori?p=Nufus-ve-Demografi-109). (Erişim Tarihi:09.07.2024).
• TÜİK, (2024). İşgücü İstatistikleri (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?P=Isgucu-Istatistikleri-2023-53521). (Erişim Tarihi: 09.07.2024).
• TÜİK, (2024). İstatistiklerle Kadın (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2023-53675). (Erişim Tarihi: 09.07.2024).
• TÜİK, (2024). İç Göç İstatistikleri (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Ic-Goc-Istatistikleri-2023-53676). (Erişim Tarihi: 09.07.2024).
• TÜİK, (2024). İstatistiklerle Yaşlılar (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Yaslilar-2023-53710). (Erişim Tarihi: 09.07.2024).
• TÜİK, (2024). Uluslararası Göç İstatistikleri (https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Uluslararasi-Goc-Istatistikleri-2023-53544). (Erişim Tarihi: 09.07.2024).
• URHAN, B. (2022). “Kadın emeği ve Toplumsal Cinsiyet” içinde derleyen Feryal Saygılıgil, Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları (3.Baskı). Dipnot Yayınları.
• ÜNLÜTÜRK-ULUTAŞ, Ç. (2021). İşyerine Dönüşen Evler: Toplumsal Yeniden Üretim Bağlamında Evden Çalışma, Praksis, Cilt 57, Sayı 3, 117-130.
• WEEKS, K. (2014). Çalışma Sorunu: Feminizm, Marksizm, Çalışma Karşıtı Politika ve Çalışma Sonrası Tahayüller (The Problem With Work Feminism, Marxism, Antiwork Politics and Postwork Imaginaries) (1. Baskı).Çeviren: Tamer Tosun. Ayrıntı Yayınları.
• YÜKSEL, H. (2014).Emek Kavramının Ortaya Çıkışında Rol Oynayan Tarihi Dönüm Noktalarının Süreç Merkezli Değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, 257-273.