Bir Mülkileşme Stratejisi Olarak Umumi Müfettişlik

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 77 - 98, 09.08.2023

Tutku Çavuşoğlu

Öz

Umumi müfettişlik Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuna damga vurmuş bir kurum olarak karşımıza çıkmaktadır. Osmanlı Devleti’nin son döneminden itibaren tarihsel kökenlerini bulabileceğimiz umumi müfettişlik, gerek cumhuriyetin kuruluş dönemindeki Birinci Meclis tartışmalarında ve 1921 Anayasası’nda gerekse sonrasında 1927 yılındaki kuruluşuyla birlikte Türkiye idare sisteminin yeni bir kurumu olarak idare tarihinde yerini almıştır. Neden Türkiye’nin idari sisteminde valilerin üzerinde bir konumdaki umumi müfettişlere ihtiyaç duyuldu? Bu çalışmada asıl aranılan bu sorunun cevabıdır. Bu sorunun cevabı üç temel dayanak noktası üzerinden bu çalışma boyunca yanıtlandırmaya çalışılmaktadır. Bu dayanak noktaları ise asayiş meselesi, köylülük ve kıt kaynaklar ve geniş vilayetlerin kurulmasıdır. Bunlar üzerinden umumi müfettişliğin dönemin Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyo-ekonomik durumuyla ilişkisi daha net olarak anlaşılabilmektedir. Bu çalışmada umumi müfettişlik bir mülkileşme stratejisi olarak el alınmıştır. Mülkileşmedeki rolü ve kuruluşunun arkasında yatan sebepler üzerinden tartışılmaktadır. Umumi müfettişlik kurumunun kuruluşunun arkasında yatan sebep mülkileşmenin sağlanması mıdır? Bu çalışmada bu soruya cevap verilmekte ve asayiş meselesi, köylülük ve kıt kaynaklar ve geniş vilayetler kurulması üzerinden, arkasında yatan sebebin bu olduğu sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İdare Tarihi, Cumhuriyet Tarihi, Umumi Müfettişlik

Kaynakça

• Burgaç, Murat. (2013). Türkiye Umumi Müfettişliklerin Kurulması ve Trakya Umumi Müfettişliği. Atatürk Araştırma Merkezi.
• Demirkent, Dinçer & Sevinç, Murat. (2021). Kuruluşun İhmal Edilmiş İstisnası:1921 Anayasası ve Tutanakları. (2. Baskı). İletişim.
• Goloğlu, Mahmut. (1974). Tek Partili Cumhuriyet (1931-1938). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gözübüyük Şeref & Kili, Suna. (2000). Türk Anayasa Metinleri (Sened-i İttifaktan Günümüze). (2. Baskı). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
• Karasu, Koray. (2015). “İdarenin Mülkle Bağının Kurulması: Mülkileşme”. Erkan Tural & Selim Çapar (Ed.), 1864 Vilayet Nizamnamesi, 345-370. Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
• Keskin, E. Nuray. (2007). Cumhuriyet Döneminde Toprağa Dayalı Örgütlenme: İl Yönetimi Sisteminin Kuruluşu. Memleket Siyaset Yönetim, 119-174.
• Keskin, E. Nuray. (2009). Türkiye’de Devletin Toprak Üzerinde Örgütlenmesi. (1. Baskı) Tan Kitabevi Yayınları.
• Keskin, E. Nuray. (2014). 1920 Ruhu Nedir?. Msy Dergi, 123-158.
• Koçak, Cemil. (2016). Umumi Müfetttişlikler: 1927-1952. (3. Baskı). İletişim.
• Önen, Nizam & Reyhan, Cenk. (2011). Mülkten Ülkeye: Türkiye’de Taşra İdaresinin Dönüşümü (1839-1929). İletişim.
• Önen, Nizam. (2011). Bir Tek Parti Politikacısının Gözünden Cumhuriyet’in ‘Doğu’ Meselesi ve Bürokrasinin Hali: CHP Genel Sekreteri Memduh Şevket Esendal’ın Doğru Gezisi, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, 153-198.
• Özbay, Burcu. (2022). Dördüncü Umumi Müfettişlik (1936-1952). Yeditepe Akademi.
• Özmen, Abidin. ( Ocak-Subat 1947). Genel Müfettişlik Hakkında Bir Düşünce. İdare Dergisi, 237-250.
• Özmen, Abidin. ( Temmuz-Ağustos 1946).İdare Teşkilatımız. İdare Dergisi, 174-189.
• Teşkilatı Mülkiye Hakkında Başvekaletten 'Gelen (1/955) Numaralı Kanun Layihası Ve Dahiliye Ve Muvazenei Maliye 'Encümenleri Mazbataları,.https://www5.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d02/c025/tbmm02025109ss0199.pdf. (erişim tarihi, 08.01.2022).
• Umumi Müfettişler Toplantı Tutanakları-1936. (2010). Bülent Varlık (Haz.). Dipnot Yayınları.
• Yücebaş, Ferit. (2021). Doğu ve Güneydoğu’da Cumhuriyet Hükümetlerinin Temsiliyet Mekanizması: Birinci Umumi Müfettişlik (1927-1952). Gece Kitaplığı.