Modernization, Public Space and Women in the Ottoman Empire: Analyzing Social Change through “Hanımlara Mahsûs Gazete ”

Yıl 2023, , 127 - 160, 30.10.2023

Meltem Güler , Hasan Çelik

https://doi.org/10.12995/bilig.10705

Öz

The subject of this article is to evaluate the social change and the presence of Ottoman women in the public space during the reign of Sultan Abdülhamid II, which witnessed a comprehensive modernization. The relationship between women and the public space can be used as an indicator of modernization in 19th century Ottoman society. Towards the end of the 19th century, the press, which cross-cut different classes, functioned as a matrix that included various forms of the public space such as fashion-production-consumption styles, education, and communication.
In this study, as an interface for analysing this matrix, illustrations, articles, advertisements/announcements in 612 issues of Hanımlara Mahsûs Gazete, the longest circulation women’s magazine of the period, are considered as effective tools that provide evidence of social transformation and women’s becoming visible active participants in the public space. The socio-cultural and economic outlook of the period was analysed by revealing the distribution of 4392 data obtained from the magazine according to categories and years. As a result of the study, it was determined that the developing press and advertising changed the public space, social structure and lifestyle, and that Ottoman women before 1908 were active participants in the public space as the creators of their own modernity.

Anahtar Kelimeler

Reign of Sultan Abdülhamid II, modernization, public space, social change, Ottoman women, Hanımlara Mahsûs Gazete

Teşekkür

Çalışmadaki katkılarından dolayı; Uzman Türkolog E. Özlem Yaygın ile Doç. Dr. İ. Ayşad Güdekli’ye teşekkür ederiz. Hanımlara Mahsûs Gazete’nin eksik sayılarını teminde yardımcı olan “Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı”na müteşekkiriz.

Osmanlı’da Modernleşme, Kamusal Alan ve Kadın: Toplumsal Değişimi “Hanımlara Mahsûs Gazete”yle Okumak

Öz

Kapsamlı bir modernleşmeye sahne olan Sultan II. Abdülhamid döneminde, toplumsal değişimi ve Osmanlı kadınının kamusal alandaki varlığını değerlendirmek bu makalenin konusunu oluşturmaktadır. Kadın ve kamusal alan ilişkisi, XIX. yüzyıl Osmanlı toplumunda bir modernleşme göstergesi olarak kullanılabilir. XIX. yüzyılın sonlarına doğru farklı sınıfları çapraz kesen basın;
moda-üretim-tüketim tarzları, eğitim, iletişim gibi kamusal alanın çeşitli biçimlerini içeren bir matris işlevi görmüştür. Çalışmada, bu matrisin çözümlenmesi için birer arayüz olarak, dönemin en
uzun tirajlı kadın dergisi Hanımlara Mahsûs Gazete’nin 612 sayısında yer alan illüstrasyonlar, makaleler, reklamlar/ilanlar toplumsal dönüşümün ve kadınların kamusal alandaki görünür aktif
katılımcılar olduğunun kanıtını sağlayan etkin araçlar olarak ele alınmıştır. Dergiden elde edilen 4392 adet verinin kategorilere ve yıllara göre dağılımı ortaya konularak dönemin sosyo-kültürel ve
ekonomik görünümü analiz edilmiştir. Çalışmanın sonucunda, gelişen basının ve reklamcılığın kamusal alanı, toplumsal yapıyı ve yaşam tarzını değiştirdiği, 1908 öncesi Osmanlı kadınlarının kendi modernitelerinin yaratıcıları olarak kamusal alanda aktif katılımcılar olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sultan II. Abdülhamid dönemi, modernleşme, kamusal alan, toplumsal değişim, Osmanlı kadını, Hanımlara Mahsûs Gazete.

Kaynakça

• Akman, Filiz B. Batılı Seyyahların Gözünden Osmanlı Kadını. Kopernik Kitap, 2017.
• Balsoy, Gülhan. The Politics of Reproduction in Ottoman Society, 1838–1900. Pickering & Chatto, 2013.
• Barthes, Roland. Sistema de la Moda: Colección Comunicación Visual Comunicación visual. Gustavo Gili, 1978.
• Burçak, Berrak. “Hygienic beauty: discussing Ottoman-Muslim female beauty, health and hygiene in the Hamidian Era.” Middle Eastern Studies, vol. 54, issue. 3, 2018.
• Cevdet Paşa, Ahmed. Tezâkir 1-12. ed. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1953.
• Demirci, Tuba. Body, Disease and Late Ottoman Literature: Debates On Ottoman Muslim Family in The Tanzimat Period (1839-1908). Doktora Tezi, Bilkent University Department of History, 2008.
• Feryal, İrez. XIX. Yüzyıl Osmanlı Saray Mobilyası. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1988.
• Frierson, Elizabeth B. Unimagined Communities. State, Press and Gender in the Hamidian Era. Doktora tezi. Princeton University Near Eastern Studies, 1996.
• Frierson, Elizabeth B. “Women in Late Ottoman Intellectual Society.” Late Ottoman Society: The Intellectual Legacy, ed. Elisabeth Özdalga, Routledge Curzon, 2005, ss. 135-161.
• Frierson, Elizabeth B. Cheap and Easy: “The Creation of Consumer Culture in Late Ottoman Society.” Consumption Studies and the History of the Ottoman Empire, 1550-1922: An Introduction, ed. Donald Quataert, State University of New York Press, 2000, ss. 243-260.
• Habermas, Jürgen. Kamusallığın Yapısal Dönüşümü. Çev. Tanıl Bora ve Mithat Sancar, 6. Baskı, İletişim Yayınları, 2005.
• Işın, Ekrem. İstanbul’da Gündelik Hayat. İletişim Yayınları, 1995.
• İlengiz, Çiçek. “Önsöz.” Genç Kadın 1919, Ocak-Mayıs (Yeni Harflerle). Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı, 2010, ss. xvii-xxii.
• Kömeçoğlu, Uğur. “Homo Ludens ve Homo Sapiens Arasında Kamusallık ve Toplumsallık: Osmanlı Kahvehaneleri.” Osmanlı Kahvehaneleri: Mekân, Sosyalleşme, İktidar, ed. Ahmet Yaşar, Kitap Yayınevi, 2018, ss. 55-90.
• Kupferschmidt, Uri M. “The Social History of the Sewing Machine in the Middle East.” Die Welt des Islams, Brill, 2004, ss. 195-213.
• Lane, Edward W. The Manners and Cutoms of the Modern Egyptians. J. M. Dent and Co., 1908.
• Lefebvre, Henry. Modern Dünyada Gündelik Hayat. Çev. Işın Gürbüz, Metis Yayınları, 2007.
• Maksudyan, Nazan, ed. “Introduction.” Women and the City, Women: A Gendered Perspective on Ottoman Urban History in the City, Berghahn Books, 2014, ss. 1-14.
• Melman, Billie. Women’s Orients: English Women and the Middle East (1718-1918). MacMillan, 1992. Miller, B. Micheal. The Bon Marché: Bourgeois Culture and The Department Store, 1869-1920. Princeton University Press, 1981.
• Montagu, Mary Wortley, Lady. Letters of Lady Mary Wortley Montagu, ed. Sarah Josepha Hale, Roberts Brothers, 1869.
• Pardoe, Julia. The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks with a Steam Voyage up Danube. G. Routledge&Co., 1854.
• Tönnies, Ferdinand. “Gemeinschaft ve Gesellschaft.” Şehir ve Cemiyet, ed. Ahmet Aydoğan, İz Yayıncılık, 2000, ss. 185-218.
• Veblen, Thorstein. Aylak Sınıfın Teorisi. Çev. Zeynep Gültekin ve Cumhur Atay, Babil Yayınları, 2005.
• Wolff, Janet. “The Invisible Flâneuse: Women and the Literature of Modernity.” Theory, Culture and Society II, 3 (1985), ss. 37-47.
• Yağlı, Soner. “Gündelik Hayatın Bir Alanı Olarak Moda Aracılığıyla Kültürün Yeniden İnşası.” İletişim Çalışmaları Dergisi, vol. 4, 2013, ss. 37-62.
• Zarinebaf-Shahr, Fariba. “Woman, Law and Imperial Justice in Ottoman Istanbul in the Late Seventeenth Century.” Women, the Family, and Divorce Laws in Islamic History, ed. Amira El Azhary Sonbol, Syracuse University Press, 1996, ss. 81-95.