Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde Örtmece

Yıl 2015, Sayı: 75, 177 - 194, 01.12.2015

Gülmira Ospanova

Öz

Bir toplumun dünya görüşünün, millî ve dinî değerlerinin yaşatıldığı dilde bu hususlarla sıkı bağlantısı olan örtmece kullanımına çok rastlanır. Her alanda ve herkesçe kullanılabilen örtmece, önemli bir dil olayı olarak şiir dilinde de mevcuttur. Toplumdan kopuk olarak düşünülmesi mümkün olmayan şairin dilinde halkın kullandığı örtmecelerin yanı sıra özgün ifadelere de rastlamak mümkündür. Necip Fazıl’ın şiirlerinde de şairin dilde var olan örtmecelerden faydalanarak duygu ve düşüncelerini yoğurduğunu görmekteyiz. Şairin, çok sık üzerinde durduğu hususlar olan ölüm ve Allah sevgisine örtülü ifadelerle üstünlük kazandırdığı tespit edildi. Ölüm kelimesine genellikle doğrudan yer verilmezken, dinî terminoloji tercih edildiğinde de örtmece kullanımına rastlandı. Ayıp kabul edilen sözlerle ilgili ise eksiltili anlatımdan yararlandığı görüldü

Anahtar Kelimeler

Örtmece, tabu, şiir, Türk kültürü, Necip Fazıl, ölüm

Euphemism in the Poetry of Necip Fazıl Kısakürek

Öz

In any language, in which the world view of a society and its national and religious values are being preserved, the use of euphemism is often encountered. Euphemism, which can be used by everyone and everywhere in society, is also found in poetic language. The language a poet uses cannot be totally detached from society, yet the poet also creates original expressions that are not commonly found in the language of the society in which he/she lives. In a similar way, we can see that Necip Fazıl Kısakürek is one of those Turkish poets who made use of euphemism in a certain way. As is well known, two of the themes he focuses on are “death” and “the love of Allah”. It can be seen that Kısakürek gave supremacy to these themes by using methapors as well as implicit expressions called euphemism. It has been identified that in his poems the word “death” is not expressed explicitly or directly; instead, religious terms are preferred by the help of euphemisms. On the other hand, when he wants to use a word which has a shameful meaning, Kısakürek makes use of ellipsis.

Anahtar Kelimeler

euphemism, taboo, poem, Turkish culture, Necip Fazıl, death

Kaynakça

• Aksan, Doğan (1982). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim) - III. An- kara: TDK Yay.
• Arslan Erol, Hülya (2002). “Tabu (Taboo) ve Kelimelerin Anlam Alanlarına Etkisi”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2: 35-56.
• Bilginer, Hayriye (2001). “Batı dillerinde ve Türkçede güzel adlandırmalar”. Türk Dili 598: 441- 445.
• Coşkun, Menderes (2007). Sözün Büyüsü Edebi Sanatlar. İstanbul: Dergah Yay.
• Demirci, Kerim (2008). “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine”. Milli Folklor 10 (77): 21-34.
• Freud, Sigmund (1998). Totem ve Tabu. Çev: Niyazi Berkes. İstanbul: Çağ- daş Matbaacılık Yay.
• Karabulut, Ferhat ve Gülmira Ospanova (2013). “Örtmece Sözlerin Man- tığı: Kazak Türkçesi ile Türkiye Türkçesinde Karşılaştırmalı Model Analizi”. Teke Dergisi 2/2: 122-146.
• Kısakürek, Necip Fazıl (2009). Çile. İstanbul: Büyük Doğu Yay.
• Leech, G. (1981). Semantics. The Study of Meaning. USA.
• Ospanova, Gülmira (2014). Türkiye Türkçesinde Örtmeceler. Doktora Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Palmer, F.R. (2001). Semantik. Çev: Ramazan Ertürk. Ankara: Kitâbiyât.
• Sağol Yüksekkaya, Gülden (2009). “Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle”. Uçmağa Varmak Kita- bı. Ed. Emine Gürsoy Naskali ve Gülden Sağol Yüksekkaya. İstanbul: Kitabevi Yay. 3-40.
• Sezgin, Ahmet ve Cengiz Yalçın (1993). Türk Edebiyatında Ölüm Şiirleri Antolojisi. İstanbul: Ünlem Yay.
• Şahin, Veysel (2009). “Necip Fazıl Kısakürek’in Şiirlerinde ‘Hayat ve Ölüm’ Trajedisi”. Erdem 53: 207-220.
• Tahir-ül Mevlevi (1984). Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Törenek, Mehmet (2005). “Yol ve Yolculuk Benzetmeleri Bağlamında Şiiri- mizde Ölüm”. Erzurum A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 28: 129-143.
• Türkmen, Seyfullah (2009). “Türkçedeki Örtmece Sözler”. Karadeniz Araş- tırmaları 6 (23): 131-140.
• Ullmann, S. (1981). Semantics: An Introduction to the Science of Meaning. Oxford: Basic Black well and Mott Ltd.
• Üçok, Necip (1947). Genel Dilbilim. Ankara: Sakarya Basımevi.
• Üstüner, Ahat (2008). “Örtmecelere Bağlı Alıntılar”. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı. Ankara.