Osmanlı ve Kırgız Konargöçerlerinde Yurt

Yıl 2014, Sayı: 71, 169 - 178, 01.09.2014

Emine Erdoğan Özünlü

Öz

Osmanlı Devletinde konargöçer gruplara tahsis edilen yaşamalanı anlamında kullanılan yurt, başta Kırgız konargöçerleriolmak üzere Orta Asya göçebelerinin kullandığı curt sözcüğüile köken olarak aynı olduğu gibi gösterdiği kavram açısındanda yakından ilişkilidir. Kırgız göçebelerinde curt, hem yayladaoturulan yer anlamında hem de Kırgız göçebelerinin kullandığı çadırın adı olan bozüyün kurulduğu yer için kullanılmaktadır. Sözcük daha sonraları “halk, millet, ülke, memleket, vatan” şeklinde genel bir anlam kazanmıştır. Bu makalede tarihîsüreç bağlamında “yurt” kavramının Osmanlı ve Kırgız konargöçerlerinde kullanılışı karşılaştırmalı olarak açıklanacaktır

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, yurt, Kırgız, Orta Asya, vatan

The “Yurt” in Ottoman and Kyrgyz Nomads

Öz

The term yurt, which means the living space allocated to no- madic groups in the Ottoman Empire, is closely related with the word curt, which is currently used by many Central Asian nomadic groups and by the Kyrgyz nomads in particular. Among the Kyrgyz people the term curt means both “the settlement place of the group in summer pasture” and “the place where the nomadic tents are set up.” Later on, this term ac- quired a broader meaning signifying “the people, nation, country and homeland”. This article makes a comparative ex- planation of how the term “yurt” was used among the Otto- man and Kyrgyz nomads within the context of historical pro- cesses.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, curt, Kyrgyz, Central Asia, country

Kaynakça

• 166 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530). (1995). Hüdâven- digâr, Biga, Karesi, Saruhân, Aydın, Menteşe, Teke ve Alâiye Livâları. Dizin ve Tıpkı Basım. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• 438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri. 937/1530. (1993). I. Kütahya,
• Kara-hisâr-ı Sâhib, Sultan-önü, Hamid ve Ankara Livâları. Dizin ve Tıpkıbasım. Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.
• Ankara, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, Kuyûd-ı Kadîme Arşivi. Tahrir Defterleri No: 74, 76.
• İstanbul, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi. Tahrir Defterleri No: 9, 117.
• Akgündüz, Ahmed (1990). “II. Bâyezid Devri Kanunnâmeleri”. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 2. Kitap. İstanbul: Fey Vakfı Yay.
• _____, (1991). “Yavuz Sultan Selim Devri Kanunnâmeleri”. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. 3. Kitap. İstanbul: Fey Vakfı Yay.
• _____, (1994). “Kanunî Sultan Süleyman Devri Kanunnâmeleri”. Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri. VII. Kitap/I. II. Kısım. İstanbul: Os- manlı Araştırmaları Vakfı Yay.
• Akmataliyev, Abdıldacan (2004). Kırgız Adabiyatının Tarıhı. C. 2. Bişkek: Şam Yay.
• Âşık Paşazade (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi. Haz. Kemal Yavuz - M. A.Yekta Saraç. İstanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım Yay.
• Aytmatov, Cengiz vd. (2001) El Adabıyatı Seriyası (Makal Lakaptar). C. 10. Biş- kek: Şam Yay.
• Barkan, Ömer Lütfi (2001). XV ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları. Birinci Cilt Kanunlar (Tıpkıba- sım). Yay. Haz. Hüseyin Özdeğer. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Türk İktisat ve İçtimaiyat Tarihi Araştırmaları Merkezi Yay.
• Cumaliyev, Kurmanbek (1999). ''Manas'' Eposundagı Calpı Adamzattık İdeyalar. Bişkek: İimdin Aldındagı Fabdın Tipografiyası.
• Çetintürk, Salahaddin (1943). “Osmanlı İmparatorluğunda Yürük Sınıfı ve Hu- kuki Statüleri”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi II/1: 107-116.
• Demir, Alpaslan (2007). XVI. Yüzyılda Samsun-Ayıntab Hattı Boyunca Yerleşme, Nüfus ve Ekonomik Yapı. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi. Demirtaş (Sümer), Faruk (1949). “Bozulus Hakkında”. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi VII/1 (Mart): 29-60.
• Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (1992). C. III. Çev. Besim Atalay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Gibbons, Herbert Adams (1998). Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu. Ankara: Yüzyıl Yay.
• Gündüz, Tufan (1998). “Kayseri’de Mezraaların Köye Dönüşmesinde Konar- Göçer Aşiretlerin Rolü”. II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyumu Bildirileri (16-17 Nisan 1998). Yay. Haz. Ali Aktan-Ayhan Öztürk. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi Yay. 183-192.
• Halaçoğlu, Yusuf (1997). XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İnalcık, Halil (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi. C. I (1300-1600). Çev. Halil Berktay. İstanbul: Eren Yay
• _____, (2009). Devlet-i ‘Aliyye. Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I.
• Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim. İstan- bul: Türkiye İş Bankası Yay.
• İsakov, Baktıbek (2009). XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Kırgızların Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Sayak Uruusu (Boyu) Örneği. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
• İbragimov, Muhammed (2005). Kırgız Makal Ilakap (Lakap) Uçkul Sözdörü. Kara Balta: Şam Yayınevi.
• Kırgız Tilinin Tüşündürmö Sözdügü (1984). C. 1. Frunze: Mektep Yay. Konkobaev, Kadırali vd. (2001). Kırgız Tilinin Frazeologiyalık Sözdügü. Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yay.
• Köprülü, Fuad (1999). Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Kutlu, M. Muhtar (2000). “Göçerlerde Mekansal Düzenleme: Çadır ve Ev İlişkisi”. Anadolu’da ve Rumeli’de Yörükler ve Türkmenler Sempozyumu Bildirile- ri. Tarsus: Yörük Türkmen Vakfı Yay. 211-216.
• Mukambaev, Ceembay (2009). Kırgız Tilinin Dialektologiyalık Sözdügü. Bişkek: Kırgız Ruhu Ped Mambas Yay.
• Lindner, Rudi Paul (2000). Ortaçağ Anadolusu’nda Göçebeler ve Osmanlılar. Çev. Müfit Günay. Ankara: İmge Kitabevi.
• Orhonlu, Cengiz (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yay. Refik, Ahmet (1930). Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200). İstanbul: Devlet Matbaası.
• Sümer, Faruk (1952). “XVI. Asırda Anadolu, Suriye ve Irak’ta Yaşayan Türk Aşiretlerine Umumî Bir Bakış”. İktisat Fakültesi Mecmuası XI/1-4: 518-522.
• Şahin, İlhan (2006a). “Osmanlı Devrinde Konar-Göçer Aşiretlerin İsim Almala- rına Dair Bâzı Mülâhazalar”. Osmanlı Döneminde Konar-Göçerler. Nomads in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yay.
• _____, (2006b). “XVI. Asırda Halep Türkmenleri”. Osmanlı Döneminde Konar- Göçerler. Nomads in the Ottoman Empire. İstanbul: Eren Yay.
• _____, (2013). Nomads and Nomadism: New Approaches in Kyrgyz and Ottoman Nomadic Studies. Tokyo: The University of Tokyo.
• Togan, Zeki Velidî (1981). Umumî Türk Tarihine Giriş. C. 1. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi. C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Wittek, Paul (1985). Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu. İstanbul: Kaynak Yay.
• Yalman (Yalgın), Ali Rıza (2000). Cenup’ta Türkmen Oymakları. Haz. Sabahat Emir. C. 1. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay. Yudahin, K.K. (1956). Kırgızsko-Russkiy Slovar. C. I. Moskva: Şam Yay