The Early Turkestani Émigré Struggle and Turkestanism: Nation – Imagining in Emigration: 1925-1940

Yıl 2016, Sayı: 76, 179 - 204, 01.06.2016

Hasan Ali Karasar

Öz

The early Turkestani émigré struggle was an important example of ‘nation imagining’ in emigration. In this article, the challenges faced by Turkestani nationalist leaders who had left their fatherland after the Bolshevik invasion of their country are examined. The activities of émigré leaders and pan-Turkists like Zeki Velidî Togan, Mustafa Çokayoğlu, Osman Hoca and Nihal Atsız are illustrated in some detail. Special attention is given to policy formation, propaganda tactics, the use of media (mainly by publishing periodicals), and the organization of NGOs with the mission of setting and uniting the public (in diaspora) against Russian invasion. It is hoped that this discussion will enable researchers to make better assessments of the past and intelligent projections for the future. The work is based on extensive original sources, most of which have not been exploited before in English language publications

Anahtar Kelimeler

Turkestanism, Nation Imagining in Emigration, Turkestan, Türkili, Türk Eli

Türkistan’ın Erken Dönem Muhaceret Mücadelesi ve Türkistancılık: Muhacerette Milli Kimlik Tasavvuru: 1925-1940

Öz

Erken dönem muhaceretteki Türkistanlıların mücadeleleri vatan dışında “Milli Kimlik Tasavvuru” oluşturma gayretlerinin önemli bir örneğidir. Bu makalede ülkeleri Bolşevikler tarafından ele geçirildikten sonra vatanlarını terk eden Türkistanlı milliyetçi liderlerin karşılaştıkları fikirsel sorunların bir kısmı ele alınmaktadır. Özellikle de muhaceret liderleri ve Türkçü düşünürlerden Zeki Velidî Togan, Mustafa Çokayoğlu, Osman Hoca ve Nihal Atsız’ın kimlik merkezli tartışmalarına değinilmektedir. Bu çalışmada siyasa yapımı, propaganda taktikleri, dergi neşriyatı ile medya kullanımı ve sivil toplum örgütlenmesi yolları ile muhaceretteki Türkistanlıların Ruslara karşı birleştirilmelerine çalışılmasına öncelik verilmiştir. Muhaceretteki liderlerin vatandan izole ancak vatandaki problemleri yanlarına alarak başlattıkları bu mücadelenin de ana öğelerinden biri kimlik siyaseti olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkistancılık, Muhacerette, Milli Kimlik Tasavvuru, Türkistan, Türkili, Türk Eli

Kaynakça

• A, (1937). “Türkistan’da Dinî Hareketler”. YT, no. 91, June.
• Abidcan Oglı, Muhammed Cavid Bin (1937). “Türkistan Muhacirleri Arasında”. YT, no. 89, April.
• Atsız, H. Nihal (1933). Sart Başı’na Cevap: Yerli Doktorlar Olmadığı İçin Ölen Merhum Atsız Mecmua Müdüründen Ecnebi Doktorlar Sayesinde Yaşıyan Yaş Türkistan Müdürüne. İstanbul: Arkadaş Matbaası.
• Baltabay (1935). “Sovyet Rusya’da vaziyet”. YT, no. 70, September.
• Çokay, Mustafa (1927). “Türkistan’da Siyasi İntibalar”. YeT, no. 2-3, Ju- ly-August.
• Çokaybay, A. (1928). “Türkistan Millî Birligi’ni Ta’kib”. YeT, no. 7, De- cember.
• Çokayoğlu, Mustafa (1932). “Atsız Mecmuada KA harfleri astıga yaşırıngan efendige açık mektub”. YT, no. 30, May.
• Çokayoğlu, Mustafa (1932). “Kazak Urugları”. YT, no. 35, October.
• Çokayoğlu, Mustafa (1932). “Merhum Atsız Mecmua Müdiri Nihal Big’niñ Uyatsız Çıkışıga Karşu Cevabum”. YT, no. 37, December.
• Çokayoğlu, Mustafa (1932). “Tübe Kılgan Alaş Ordacılar”. YT, no. 34, September.
• Çokayoğlu, Mustafa (1934). “Yırak Şarkda”. YT, no. 61, December.
• Çokayoğlu, Mustafa (1935). “17 Kat Kum astıda kalgır yaramasız bir hare- ket”. YT, no. 63, February.
• Çokayoğlu, Mustafa (1936). “1936”. YT, no. 74, January.
• Çokayoglu, S. (1927). “Türkistan İstiklâl Hareketine Karşı Buhara Emiri”. YeT, no. 5-6, October-November.
• Editorial [Mustafa Çokay] (1932). “Türkistan ve Buhara mı Yoksa Togrıdan Togrı Türkistan?”. YT, no. 28, March.
• Editorial (1927). “Birleşen Uç”. YeT, no. 4, September.
• Editorial (1927). “Türkistan’da Mefkure Mücadeleleri”. YeT, no. 2-3, Ju- ly-August.
• Editorial (1929). “Bizniñ Yol”. YT, no. 1, December.
• Editorial (1930). “Kozgalıştan Kuruluşga”. YT, no. 9-10, August-Septem- ber.
• Editorial (1930). “Türkistanlılar Nazarı Dikkatine”. YT, no. 7-8, June-July.
• Editorial (1931). “Afganistan ve Millî Türkistan”. YT, no. 23, October.
• Editorial (1931). “Bolşivizm Türkçilik Düşmanidir”. YT, no. 20, July.
• Editorial (1931). “Buhara Inkılabı”. YT, no. 22, September.
• Editorial (1931). “Millî Hareketimiznin Muvaffakiyyeti Üçün-Siyasi Hatt-ı Hareket Meselesi”. YT, no. 19, June.
• Editorial (1931). “Millî Küreş Yolında”. YT, no. 15, February.
• Editorial (1931). “Türkistan Millî Küreşinin Sebeb ve Maksadları”. YT, no. 21, August. Editorial (1937). “Türkistan Sovyet Gazıtalarında bizge ve Umumen Türkistan Millî Hareketige Karşı Yazılgan Makaleler Parçası”. YT, no. 89, April.
• Editorial (1932). “Kızıl Müstemleke”. YT, no. 31, June.
• Editorial (1932). “Türkistan Türklügü”. YT, no. 32, September.
• Editorial (1933). “Afganistan’da”. YT, no. 48, November.
• Editorial (1933). “Türkistan Türk Gençler Birligi”. YT, no. 45, August.
• Editorial (1933). “Türkistan Yaşları Arasıda”. YT, no. 45, August.
• Editorial (1934). “Dünya Sulh Buhranı”. YT, no. 55, June.
• Editorial (1934). “Türkistanda Kanlı Terror”. YT, no. 61, December.
• Editorial (1935). “15.6.1865-15.6.1935”. YT, no. 67, June.
• Editorial (1935). “1935”. YT, no. 62, January.
• Editorial (1935). “Almanyadagı Türkistan Yaşları Faaliyetinden”. YT, no. 63, February.
• Editorial (1935). “Berlin mi, Moskova mı?”. YT, no. 64, March.
• Editorial (1935). “Bolşevik Yalgan ve Bühtanları”. YT, no. 68, September.
• Editorial (1935). “Cedidçilik Korkısı”. YT, no. 65, April.
• Editorial (1935). “Hamlet-Türkistan’da Garbçılık Akımınıñ Muvaffakiyye- ti”. YT, no. 66, May.
• Editorial (1935). “Sovyet Vatanperverligi”. YT, no. 66, May.
• Editorial (1935). “Türkistan, Kafkasya ve Ukrayna Protestosu”. YT, no. 71, October.
• Editorial (1935). “Türkistan’da Bolşevik Fırkasınıñ İç Yüzi”. YT, no. 64, March.
• Editorial (1935). “Ukrayna-Kafkasya-Türkistan Dostlugu Komitesi Faali- yetinden”. YT, no. 64, March.
• Editorial (1936). “1916 ıncı yıl”. YT, no. 80-81, August-September.
• Editorial (1936). “1916. Yılgi Kozgalışga Aid Bazı Bir Malumat”. YT, no. 80-81, August-September.
• Editorial (1936). “1917-Aralık 1936”. YT, no. 84, November.
• Editorial (1936). “Bir Alman zabitiniñ 1916ıncı Yılgi Cezah Kozgalanına Aid Hatıraları”. YT, no. 80-81, August-September.
• Editorial (1936). “Türkistan’da Dinge Karşı Muhakime”. YT, no. 74, Jan- uary.
• Editorial (1937). “Almanca Neşriyatda: Türkistan Sovyet Cumhuriyetinde- ki Yirli Halk Vaziyeti”. YT, no. 89, April.
• Editorial (1937). “Bolşeviklerniñ İftiralı Hücumları”. YT, no. 91, June.
• Editorial (1937). “Düşmanlarımız Bizniñ Faaliyetimiz Hakkında Nime Dirler?”. YT, March.
• Editorial (1937). “Düşmanlarımız Bizniñ Faaliyetimiz Hakkında Nime Dideler?”. YT, no. 87, February.
• Editorial (1937). “Hokand Muhtariyeti”. YT, no. 97, December.
• Editorial (1937). “Sovyet Rusyada Açlık”. YT, no. 90, May.
• Editorial (1938). “Rusya’nın İstiklaline Nazarlar”. YeT, no. 14-15, Septem- ber-October.
• Hasan Ali, Muhammed Ali (1934). “Türkistan Millî Kozgalış Tarihinden Bir Parça”. YT, no. 57, August.
• Hokandlı (1931). “Orta Asya Bivrosu”. YT, no. 19, June.
• İlter (1931). “Asya’da İki Dost Millet”. YT, no. 16, March.
• İshakoglu, Doktor (1936). “Türkistan”. YT, no. 80-81, August-September.
• Kayoglu, Suklu (1928). “Rus Muhaceret Siyasetiniñ Yangi Devresi Muvace- hesinde Türkistanlıların Vazifesi”. YeT, no. 8, March.
• Kemimzâde (1934). “Kabil’deki Muhacirlerin Turmuşundan”. YT, no. 60, November.
• Kırımer, Cafer Seydahmet (1936). Mefkûre ve Mefkûrenin Fert ve Cemiyet Hayatındaki Tesiri. İstanbul: Türkistan Türk Gençler Birliği Yay.
• Kıvançlı (1935). “1918-Mayıs-1935”. YT, no. 67, June.
• Kızıl Özbekistan’dan (1931). “Rus Bolşiviklernin Türkistandagi Millî Siya- seti Küreşni Köçeytiremez”. YT, no. 19, June.
• Kocaoğlu, Osman (1931). “Aldamçı Moskova”. YT, no. 20, July.
• Kocaoğlu, Osman (1936). Türkistan. İstanbul: Türkistan Türk Gençler Birliği Yay.
• Kocaoğlu, Timur (1999). “Türkistanlı Göçmenlerin Siyasi Faaliyetleri Tar- ihine Bir Bakış”. Dr. Baymirza Hayit Armağanı. Ed. Rasim Ekşi and Erol Cihangir. İstanbul: Turan Kültür Vakfı and Hoca Ahmed Yesevî Vakfı Yay.
• MÇ (1935). “Türkistan hakkında Fransız Tilinde Bir Makale”. YT, no. 68, September.
• Mesud, Hoca (1934). “Hindistandagı Türkistan Muhacirleri Fa’aliyetin- den”. YT, no. 57, August.
• Mustafa (1937). “Bolşeviklerniñ 12 yıldan soñgına itiraf itdikleri bir haki- kat”. YT, no. 97, December.
• Mustafa (1937). “Rusya’da Millî devlet Mes’elesi Münasebetiyle”. YT, no. 92-93, August-September.
• Mustafa (1937). “Sovyetler İttifakında Millî Devlet Meselesi”. YT, no. 91, June.
• Nihal, H. (1932). “Çokayoğlu Mustafa Bige Soñ Cevab”. YT, no. 36, No- vember.
• Okay, Alimcan İbrahim (1936). Büyük Temir. İstanbul: Türkistan Türk Gençler Birliği Yay.
• Oktay (1936). “Türkistanda yaşırın Millî Uyuşmalar”. YT, no. 75, Febru- ary.
• Oktay (1937). “İki yapışık Kardaş Ülke”. YT, no. 88, March.
• Oktay (1938). “Türkistan’da Türkçülük”. YT, no. 106, September.
• Seydahmet, Kırımlı Cafer (1928). “Ukrayna Millî Hareketi ve Kırım-Ukray- na Münasebâtı”. YeT, no. 16, November.
• Tahir (1936). “Bolşiviklernnin Millî Siyaset Oyını”. YT, no. 78, May.
• Tahir (1937). “Türkistan’da Rusya İmperyalizmine Karşı”. YT, no. 90, May.
• Taşbalta (1934). “Namussuzlar”. YT, no. 54, May.
• Taşbalta (1937). “Ruhanilerimiz Millî Küreş Cephesinde”. YT, no. 97, De- cember.
• Taşkendî, Seyyid Abdullah (1933). “Encümen-i Saadet-i Buhara ve Türki- stan’ıñ Maksadları”. YT, no. 45, August.
• Timuroğlu (1932). “Alaş Orda”. YT, no. 32, September.
• Timuroğlu (1933). “Imperialist Çar ve Milletler ‘Halaskarı’ Sovyet Hüküme- tinin Türkistan Siyaseti”. YT, no. 49, December.
• Timuroğlu (1933). “Millî Tulkun”. YT, no. 47, October.
• Timuroğlu (1934). “İmperyalist Çar ve Milletler ‘Halaskarı’ Sovyet Hükümetleriniñ Türkistan Siyaseti II”. YT, no. 50, January.
• Timuroğlu (1935). “Sovyet Hükümetiniñ Yutugu-Türkistan Üçün Beladır”. YT, no. 70, September.
• Timuroğlu (1936). “Hastalık Nigizdedir”. YT, no. 77, April.
• Togan, Zeki Velidî (1970). Türklüğün Mukadderatı Üzerine. İstanbul: Kayı Yay.
• Togay, Muharrem Feyzi (1936). Türkistan’ın Dünya Politikasındaki Mevkii. İstanbul: Türkistan Türk Gençler Birliği Yay.
• Togay, Muharrem Feyzi (1938). Turanî kavimler ve siyasî tarihlerinin esas hatları. İstanbul: Türkistan Türk Gençler Birliği Yay.
• Toktamışoglu (1932). “Bir Türkistanlının servetige Hıyanet...”. YT, no. 29, April.
• Tursun, İsen (1932). “Mecmû’amıznıñ Tili Hakkıda”. YT, February.
• Yaş Türkistanlı (1935). “Bulantırılgan Bir İrtek”. YT, no. 67, June.
• Yolçı, T. (1936). “Türkistan Yaşlarına”. YT, no. 77, April.
• Ziyae’ddin, H.M. (1934). “Hindistandagı Türkistan Muhacirleri Arasıda” YT, no. 52, March.