Kuzey Kafkasya’nın Uluslararası Lideri: Sefer Zaniko

Yıl 2016, Sayı: 76, 59 - 86, 01.06.2016

Zübeyde Güneş Yağcı

Öz

Sefer Zaniko, hakkında değişik değerlendirmeler yapılan Çerkes ileri gelenlerinden birisidir. Bu değerlendirmelerden ön plana çıkanlar arasında Kırım Savaşı sırasında Osmanlı Devleti’nin Kafkasya politikasında oynadığı roldür. Bir diğeri ise Çerkeslerin bağımsızlık mücadelesini uluslararası boyuta taşıma gayretidir. İngiltere ile ilişkisi olduğu ve bu yüzden Rusya’ya zarar verdiği gerekçesiyle Rus elçisinin isteği doğrultusunda Osmanlı Devleti tarafından gözetim altına alınmış ve İstanbul’dan uzaklaştırılmıştır. Sürgünde de olsa renkli bir hayatı olan Sefer Zaniko, İngiltere, Osmanlı Devleti ve Rusya kıskacında ortaya koymaya çalıştığı politikalar Kafkas-Rus mücadelesinde etkili rol oynamıştır. Çalışmanın amacı Sefer Zaniko hakkındaki değerlendirmeleri ele aldıktan başka, Osmanlı belgeleri ışığında Çerkeslerin Rusya’ya karşı verdiği mücadeledeki rolünü incelemektir. Sefer Zaniko’nun şahsında Osmanlı Devleti’nin Kafkasya politikasını ele almak çalışmanın bir başka konusunu teşkil edecektir

Anahtar Kelimeler

Sefer Zaniko, Çerkesler, Rusya, Osmanlı Devleti, Kuzey Kafkasya, David Urquhart

The International Leader of North Caucasus: Sefer Zaniko

Öz

Sefer Zaniko, for whom various different assessments are made, is one of the notable figures of the Circassians. One such assessment which stands out is his role in the Caucasian policy of the Ottoman Empire during the Crimean War. Another one is his effort to carry the Circassians’ independence to international level. Sefer Zaniko was taken into custody by the Ottoman Empire and exiled from Istanbul upon the Russian Ambassador’s request on the grounds that he was in contact with England and constituted a danger for Russia. Despite being in exile, Sefer Zaniko led a colorful life, and the policies he had concerning England, Ottoman Empire and Russia played an effective role in the Caucasian-Russian struggle. The purpose of this study is to discuss the assessments concerning Sefer Zaniko and examine his role during the struggle of the Circassians against Russia in the light of Ottoman documents. Discussing the Caucasian policy of the Ottoman Empire in the person of Sefer Zaniko will constitute another aim of the study.

Anahtar Kelimeler

Sefer Zaniko, Circassians, Russia, Ottoman Empire, North Caucasus, David Urquhart

Kaynakça

• BOA.HH., 44575-A, 31957, 42131, 44575-A, 33477, 44573. 43640, 43640, 33733, 33477, 58100. BOA.DVN.DVE.,17/77. BOA. C.ML.1104.
• BOA. C.DH.158, 49/2413, 57/2828, 19465, 333/2923, 98/33843. BOA.HR.MKT.,7/10.
• BOA.İ.DH.282/ 17709, 1475, 19040, lef 2, İ. MM., 20, 20318, 23222, 498/33843. BOA.A.DVN. 94/2. BOA. İ.HR. 6463. BOA.İ.MM. 384.
• BOA.A.MKT.MHM. 249/57, 241/ 52; 244/ 92.
• Allen, W.E.D.- Paul Muratoff (1966). Kafkas Harekatı: 1828- 1921 Türk-Kafkas Sınırındaki Harplerin Tarihi. Ankara.
• Aydemir, İzzet (1988). Göç Kuzey Kafkasya’lıların Göç Tarihi. Ankara: Ge- lişim Mtb.
• Aydemir, İzzet (1997). “Adige Bayrağı’nın Tarihçesi”. Nart I(4): 40-41.
• Aydın, Mustafa (2001). XIX. Yüzyılda Kafkaslarda Nüfuz Mücadelesi (1800- 1830). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Baddeley, John F. (1995). Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil. İstanbul: Kayıhan Yay.
• Badem, Candan (2007). The Ottomans and The Crimean War (1853- 1856). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Baker, R. L. (1928). “Palmerston on the Treaty of Unkiar Skelessi”. The Engilish Historical Review (43): 83-89.
• Baj, Jabaghi (2000). Çerkezler Kökleri, Sosyal Yaşamları, Gelenekleri. Ankara: İtalik Yay.
• Bell, J.S. (1998). Çerkesya’dan Savaş Mektupları, 1837- 1839. Çev. Sedat Özden. İstanbul: Kafkas Vak. Yay.
• Berje, Adolf (1999). Kafkasyalı Dağlı Kavimlerin Kısa Tasviri. Çev: Murat Papşu. Ankara: Kafkas Der. Yay.
• Berkok, İsmail (1958). Tarihte Kafkasya. İstanbul: İstanbul Mtb.
• Bolsover, G.H. (1936). “ David Urquhart and the Eastern Question, 1833- 1837: A Study in Publicity and Diplomacy”. The Journal of Modern History 8(4): 444- 467.
• Brewda, J.- L. Hoyos (1999). “David Urquhart’s Holy War”. EIR XXVI (36): 24-27.
• Brock, Peter (1956). “The Fall of Circassia: A Study in Private Diplomacy”. The English Historical Review 71 (280): 401- 427.
• Budak, Mustafa (1993). 1853- 1856 Kırım Savaşı’nda Kafkas Cephesi. Dok- tora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• -------------------- (1996). “1853- 1856 Kırım Savaşından Osmanlı Devle- ti ile Şeyh Şamil Arasındaki İlişkiler”. Tarih Boyunca Balkanlardan Kafkaslara Türk Dünyası Semineri 29- 31 Mayıs 1995, Bildiriler. İs- tanbul. 79-92.
• ------------------- (1997). “Kanguru Olayı: Kırım Savaşı’ndan Sonra Çer- kezistan’a Silâh ve Mühimmât Gönderilmesi”. İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi (15):477-516.
• ------------------- (1988). “1853-1856 Kırım Harbi Başlarında Doğu Ana- dolu-Kafkas Cephesi ve Şeyh Şamil”. Kafkas Araştırmaları I: 52-58.
• “Circassia and Circassains”. Penny Magazine. April 14. 1838.
• Çelik, Hüseyin (1994). Osmanlı Yanlısı İngiliz Dış İşler Komiteleri. İstanbul: İnkılab Yay.
• Çiçek, Nazan (2009). “Talihsiz Çerkeslere İngiliz Peksimeti: İngiliz Arşiv Belgelerinde Büyük Çerkes Göçü (Şubat 1864-Mayıs 1865). AÜ. Si- yasal Bilgiler Fakültesi Dergisi LXIV(1): 57-88.
• “Declaration of Circassian Indepence”. Portfolio I. London. 187-195.
• Erel, Şerafettin (1961). Dağıstan ve Dağıstanlılar. İstanbul: İstanbul Mtb.
• Esadze, Semen (1999). Çerkesya’nın Ruslar Tarafından İşgali. Çev. Murat Papşu. Ankara: Kafkas Der. Yay.
• Felitzyn, E.D. (1904). “Kniaz’ Sefer-bei Zan (Prens Zanoko Seferbey)”. Ku- banski Sbornik (10): 3-167.
• Karaca, Behset (2008). “1522- 132 Tarihlerinde Menteşe Bölgesi Yörükle- ri”. FÜ Sosyal Bilimler Dergisi XVIII(2): 403-440.
• Kasumov, Ali- Hasan Kasumov (1995). Çerkes Soykırmı, Çerkeslerin XIX. Yüzyıl Kurtuluş Savaşı Tarihi. Ankara: Kafkas Derneği Yay.
• Keleş, Erdoğan (2008). “Kırım Savaşı’nda (1853-1856) Karadeniz ve Bo- ğazlar Meselesi (1853-1856)”. OTAM (23): 149-194.
• Keraşev, M. (1994). “ Çerkesya Bağımsızlık Savaşının Liderleri: Prens Sefer Bey-Bey Zanoko”. Gibel Çerkeskii. Krasnador. 65-78.
• Khordavsky, Michael (2007). “ The Great Game in the North Caucasus”. Omelyan Pritsak Armağanı. Ed. Mehmet Alpargu ve Yücel Öztürk. Sakarya. 709-721.
• Khoon, Yahya (2013). “The Nâ’ib and the Sadr-ı âzam: An Unpublished Letter From Muhammad Amîn to the Grand Vizier”. Journal of The Islamıc Studies (24): 25-36.
• ----------------- (2015). “Prince of Circassia”: Sefer Bey Zanuko and the Circassian Struggle for Independence”. Kafkasya Çalışmaları I (1): 73-97.
• King, Charles (2007). “Imagining Circassia: David Urquhart and the Making of North Caucasus Nationalism”. The Russian Review (66): 238-255.
• Longworth, John (1996). Kafkas Halklarının Özgürlük Savaşı. Çev. Sedat Özden. Kayseri: Rey Yay.
• Luxembourg, N. (1998). Rusların Kafkasyayı İşgalinde İngiliz Politikası ve İmam Şamil. Çev. Sedat Özden. İstanbul: Kayıhan Yay.
• Lyule, Leonti (2010). Çerkesya 19 Yüzyıl Tarih ve Etnografyası. Çev. Murat Papşu. İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• M.Ç. Yusuf İzzet Paşa (2002). Kafkas Tarihi, I. Türkçeleştiren Fahri Huvaj. Ankara: Adige Yay.
• Mufti, Shaukati (1972). Heroes and Emperors in Circassian History. Beirut: Librairie du Liban.
• Namıtok, Aytek (2008). Çerkeslerin Kökeni. Çev: Aysel Çeviker. Ankara: Kaf. Araş, Kültür ve Dayanışma Vakfı Yay.
• Rodkey, Frederick S. (1929). “Lord Palmerston and the Rejuvenation of Turkey, 1830-1841”. The Journal of Modern History I(4): 570- 593.
• ----------------------------- (1930). “ Lord Palmerston and the Rejuvenation of Turkey, 1830- 41: Part II, 1839- 41”. The Journal of Modern His- tory II(2): 193- 225.
• Saydam, Abdullah (1998). “Kuzey Kafkasya’daki Bağımsızlık Hareketleri”. Kıbrıs’tan Kafkasya’ya Osmanlı Dünyasında Siyaset, Adalet ve Raiyyet. Trabzon: Derya Ktb. 302-337.
• Slade, S.Adolphus (1837). Turkey, Greece and Malta, II. London: Saunders and Otley.
• ------------------ (1943). Türkiye ve Kırım Harbi. Çev. Ali Rıza Seyfi. İstan- bul: Askeri Mtb.
• Şaşmaz, Musa (1999). “Longworth’s Mission to Circassia in 1855”. OTAM (10): 219- 241.
• Temizkan, Abdullah (2009a). “Kuzey Kafkasya Müridzmi, Müridizmin Ya- yılma Startejisi ve Feodal Beylerle İlişkileri”. Türk Dünyası İnceleme- leri Dergisi IX/2: 165-190.
• ------------------------ (2009b). “19. Yüzyılda Çarlık Rusya’sının Kafkasya Ordusu’nda Lehistanlılar”. Karadeniz Araştırmaları (20): 73-95.
• ------------------------- (2010a). “Albay Teofil Lapinski ve Leh Lejyonunun Kafkasya’daki Faaliyetleri”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi X(1): 149-171.
• ------------------------- (2010b). “ Lehistanlıların İstanbul’da Lobi Faaliyet- leri ve Kafkasya’ya Lejyon Gönderme Girişimleri”. Türklük Bilimi Araştırmaları (28): 363-393.
• Terim, Şerafettin (1976). Kafkas Tarihinde Abhazlar ve Çerkeslik Mefhumu. İstanbul: Minnetoğlu Kitabevi.
• Tuğan, Raşad (2004). “Rusya ve Avrupa Basınında Çerkes Sürgünü”. Vata- nından Uzaklara Çerkesler. Çev. Murat Papşu. İstanbul: Çiviyazıları Yay.
• Turan, Şerafeddin (1951). “1829 Edirne Antlaşması”. AÜDTCFD IX(1-2): 111-151.
• Urquhart, David (1833). Turkey and Its Resources. London: Saunders an Otley.
• Wagner, Moritz (1999). Çerkesler-Çeçenler- Kazaklar ve Gürcüler. Çev. Sedat Özden. İstanbul: Kayhan Yay.
• Yağcı, Zübeyde G. (1998). Ferah Ali Paşa’nın Soğucak Muhafızlığı (1781- 1785). Doktora Tezi. Samsun: OMÜ.