Tarzî-i Efşâr’ın Türkçe Şiirleriyle Farsçada Oluşturduğu Folklorik Bir Üslup

Yıl 2015, Sayı: 74, 21 - 43, 01.06.2015

İsrafil Babacan

Öz

Tarihte uzun müddet ortak medeniyet dairesi içinde yer alan Türkler ve İranlılar, birbirlerinin dil, kültür ve edebiyatını derinden etkilemişlerdir. Ancak hemen her zaman, Fars dil ve kültürünün Türk şiiri üzerindeki etkisine değinilirken, Türk dil ve kültürünün mukabil etkisinden pek söz edilmemektedir. Oysa Türk dil ve kültürü de Fars edebiyatına kuvvetle tesir etmiştir. İslam sonrası klâsik Fars şiirinin hayal dünyası ve mazmunları üzerinde, Türkçenin kuvvetli bir etkisi vardır. İşte XVII. yüzyıl şairlerinden, Güney Azerbaycan’da yaşayan Tarzî, bu tesirin dil ve üslup yönünü temsil eden örneklerden biridir. Türkçe kelimeleri Farsça kurallara göre çekimlemek ve daha başka yeni uygulamalarıyla “tarzîk” denebilecek sun’î bir üslup icat etmiştir. Onun tarzı, Johanson 2007’deki “kopyalama etkisi”ne benzer kimi özellikleri içerir. Bu üslup Farsçada, folklorik üslubun sınırları içindedir. İlk bakışta mülemmâ zannedilebilecek bu tarz, alay ve latifeye dayanması ve her iki dilin de gramer kurallarına aykırı olması gibi yönleriyle mülemmâdan ayrılır

Anahtar Kelimeler

Tarzî-i Efşâr, Tarzîk, Latife, Folklorik Üslup, Türk edebiyatının Fars Edebiyatına Etkisi, Karşılaştırmalı Edebiyat

A Folkloric Style Formed in Persian by Tarzî-i Afşâr through his Turkish Poems

Öz

Turks and Persians, who have been in the same circle of civilization throughout history, profoundly influenced each other’s language, culture and literature. However, a very popular idea in the literature proposes that it is the Persian language and culture which has had a great effect on the Turkish, especially in the tradition of poetry. Contrary to this belief, Turkish language and culture also influenced Persian poetry strongly. For example, there are a lot of Turkish words in Persian. Furthermore, Turkish language has had a strong influence on post-Islamic Classical Persian poetry's dream world and metaphors. The 17th-century poet Tarzi is one of the prominent figures of this influence in terms of language and style. He lived in South Azarbaijan (Persian Azarbaijan) in the 17th century. The basic feature of his style was inflecting Turkish words according to the rules of Persian grammar. This style, which can be considered artificial to some extent, is called “tarzik”. His style contains some similar characteristics to the "copy effect" in Lars Johanson's study titled, "Structural Factors in Turkish Language Relationships". This style is within the boundaries of folkloric style in Persian. Tarzik reminds one of “mülemma” at first sight since it is based on humor, but it differs from “mülemma” because it is contradicts the grammatical rules of both Turkish and Persian.

Anahtar Kelimeler

Tarzî-i Efşâr, tarzik, banter, folkloric style, influence of Turkish Literature on Persian Literature, comparative literature

Kaynakça

• Berthels, E.G. (1374). Târîh-i Edebiyât-ı Fârsî. Çev. Sîrûs Îzedî, Tahran: yy.
• Bilgegil, M. Kaya (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri. İstanbul: Enderun.
• Dilçin, Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi.Ankara: TDK Yay.
• Doerfer, Gerhard (1975). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, IV Band. Weisbaden: Steiner.
• Hayyâmpûr, A. (1368). Ferheng-i Suhanverân. C. II. Tahran: İntişârât-ı Tılâye.
• Hümâî, Celâleddîn (1340). Târîh-i Edebiyât-ı Îrân. Tahran: Kitâbfürûşî-i Furûgî. İrşâdîferd, Âdil (1379). Ferhengnâme-i Vâjegân-ı Türkî Der-Zebân ve Edebiyât-ı Fârsî. Erdebil: İntişârât-ı Bâğ-ı Endîşe.
• Johanson, Lars (2004). “Bilateral Code Copying in Eastern Persian and Soyth-Eastern Turkic”. Csató, Éva Agnes & Isaksson, Bo & Jahani, Carina (eds.). Linguistic convergence and areal diffusion. Case studies from Iranian, Semitic and Turkic. London & New York: RoutledgeCurzon.205-214.
• Johanson, Lars (2007). Türkçe Dil İlişkilerinde Yapısal Etkenler. Çev. Nurettin Demir. Ankara: TDK Yay.
• Kartal, Ahmet (2011). “Türk-Fars Edebî İlişkileri”. Şiraz’dan İstanbul’a.İstanbul: Kriter Yayınları. 15-95.
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi-Meşâirü’ş-Şuarâ. C. III. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yay.
• Köprülü, M. Fuat (2004). Edebiyat Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yay.
• Mermer, Ahmet ve Neslihan Koç (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yay.
• Muallim Nâci (1996). Istılâhât-ı Edebiye. Yay. Haz. M. A. Yekta Saraç. İstanbul: Risâle Yay.
• Muîn, Muhammed (1371). Ferheng-i Fârsî. C. V. Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr.
• Nasrâbâdî, Muhammed Tahir (1378). Tezkire-i Şu’arâ. Yay. Haz. Muhsin Nâcî Nasrâbâdî. Tahran: İntişârât-ı Esâtîr.
• Râstgerfesâî, Mansur (1372). Envâ-ı Şi’r-i Fârsî. Şirâz: İntişârât-ı Nevîd-i Şîrâz.
• Razâî, Tamaddun (yy). Dîvân-ı Tarzî-i Efşâr. Urumiyye: Matbaa-i Tamaddun.
• Ripka, Yan (1381).Târîh-i Edebiyât-ı İran. Farsçaya Çev. İsa Şehâbî. Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî.
• Safâ, Zebîhullâh (1369). Târîh-i Edebiyât Der-Îrân. C. IV. Tahran: İntişârât-ı Firdevs.
• Saraç, M. A. Yekta (2004). Klâsik Edebiyat Bilgisi Belâgat. İstanbul: Gökkubbe Yay.
• Şahinoğlu, M. Nazif (1997). Farsça Grameri. İstanbul: Kitabevi Yay.
• Tahirü’l-Mevlevî (1994). Edebiyat Lügati. Yay. Haz. Kemal Edip Kürkçüoğlu. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tebrizî, M. Muhammed Ali M. (1376). Reyhânetü’l-Edeb. C. III. Tahran: Çâphâne-i Haydarî.
• Terbiyet, Muhammed Ali (1314). Dânişmendân-ı Azerbaycan. Tahran: Matbaa-i Meclis.
• Ünver, Niyazi (1998). Eski Türk Edebiyatında Mülemma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yarşatır, İhsan (1334). Şi’r-i Fârsî Der-Ahd-i Şâhruh. Tahran: Çâphâne-i Dânişgâh-ı Tahran.
• Yıldırım, Nimet (2008). Fars Mitolojisi Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yay.