Müzik Coğrafyası: Türkülerdeki Coğrafya

Yıl 2015, Sayı: 74, 239 - 260, 01.06.2015

Abdullah Uğur

Öz

Bu çalışma, kültürel coğrafyanın bir alt dalı olarak ortaya çıkan müzik coğrafyasıyla ilgilidir. Müzik coğrafyası, mekânı uyumlu sesler yardımıyla anlamaya çalışan bir alan olarak gelişmeye başlamıştır. Çalışma, müzik coğrafyasının içeriğini ve Türkiye’nin zengin müzik yapısının müzik coğrafyası için barındırdığı geniş potansiyele dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçlara, geleneksel Türk halk müziği içerisinde önemli bir yer tutan türküler örneklemi üzerinden tartışılarak ulaşılmaktadır. Çalışma, Carney’den esinlenerek coğrafyanın beş temel konusu olan; coğrafi konum, bölge, yerlilik duygusu, insan-çevre ilişkileri ve yayılım dikkate alınarak yapılmıştır. Bu amaçla Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu’nun türkü repertuarından Türkiye’nin farklı alanlarından coğrafyanın beş temel konusuna göre türküler seçilmiş ve bunlar hümanistik coğrafya bakış açısıyla yorumlanmıştır. Türkülerde geçen coğrafi kavramlar, coğrafyanın beş konusu bakımından birbirlerini dışlamadıklarından bir bütün olarak ele alınmıştır. Sonuçta türkülerin coğrafi mekânı anlatmada yüksek potansiyele sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Bu açıdan bakıldığında Türkiye, çevresine göre oldukça yüksek ve dağlık olduğu için, türkülerde yükseklik ve dağlar çok sık kullanılmıştır. Yine üç tarafı denizlerle çevrili olduğu ve yaz mevsiminde kuraklığın geniş bir alanında hissedildiği Türkiye’de, su ile ilgili terimlere geniş yer verilmiştir. Bölgesel karakterler taşıyan türküler, bölgesel karakteri güçlendirici özelliklere de sahiptirler. Ayrıca türküler de diller, halk oyunları, gelenekler, görenekler ve benzeri kültürel elemanlarda olduğu gibi ortaya çıktıkları alandan çevresine ve diğer alanlara yayılmış, bazen de bu süreçte değişim ve dönüşüme uğramışlardır

Anahtar Kelimeler

Müzik coğrafyası, türkülerdeki coğrafya, coğrafya, türkü sözleri, yerlilik duygusu

Music Geography: Geography in Turkish Folk Music

Öz

This paper is about the geography of music, a discipline developed as a subfield within cultural geography. In general, music geography tries to understand the notion of region through rhythmic sounds called music. The purpose of this paper is to introduce the main topics studied in music geography and to call attention to the fact that regional music made in Turkey has a significant potential for music geography. To carry this out, traditional Turkish folk music has been selected as a point of focus. Following Carney, this study considers the main themes of geography, namely geographical location, region, sense of place (identity of location), human-environment interaction, and movement. The folk songs used in this study were selected from the repertoire of Turkish Radio and Television Corporation by paying attention to the five main themes of geography from different parts of Turkey. Also, the interpretations were made in terms of the perspective of humanistic geography. Since the geographical concepts in the songs were mutually consistent with five main themes of geography, they were taken holistically. As a result, it is shown that our folk music has a very high potential for reflecting the notion of geographical region. Because of the fact that Turkey, compared to other near vicinities, has high altitude and mountains, these notions are frequently used in most of the folk songs. Furthermore, many water-related terms exist in folk songs because a great deal of drought is felt throughout summer in Turkey although it is surrounded by three seas. Folk songs with regional characters have properties that strengthen the regional characters of their locations. In addition, folk songs, just like languages, folk dances, customs, traditions and other cultural elements, spread from the areas they first emerge to surrounding areas and sometimes are subject to change and transformation in this process.

Anahtar Kelimeler

Music geography, geography in Turkish folk music, geography, lyrics of Turkish folk songs, sense of place

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa (1999). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası Celali İsyanları. Ankara: Barış Yay.
• Akdoğdu, Onur (2001). Kutsal Hazinemiz Türk Halk Müziği. İzmir: Emka Matb.
• Arısoy, Süleyman (1968). Sakarya’da Balıkçılık Sakarya Vilayeti Çevresinde Su Ürünler Ekonomisi Kooperatifleşme ile Kalkınma İmkan ve Problemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay.
• Atılgan, Halil (2003). Türkülerin İsyan. Ankara: Akçağ Yay.
• Boratav, Naili Pertev (1995). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. 7. Baskı. İstanbul: Gerçek Yay.
• Başarslan, Zekeriye (1999). “Kırım ve Türk Halk Müziklerinin Karşılaştırılması”. 5. İstanbul Türk Müziği Günleri Eğitim Sempozyumu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Carney, George O. (1980). “Country Music and the South: A Cultural Geography Perspective”. Journal of Cultural Geography 1(1): 16-33.
• _____, (1990). “Geography of Music: Inventory and Prospect”. Journal of Cultural Geography 10 (2): 35-48.
• _____, (1998). “Music Geography”, Journal of Cultural Geography 18 (1): 1-10.
• _____, (1999). “Cowabunga Surfer Rock and the Five Themes of Geography”. Popular Music and Society 23 (4): 3-29.
• Cohen, Sara (1995). “Sounding out the City: Music and the Sensuous Production of Place”. Transactions of the Institute of British Geographers 20 (4): 434- 446.
• Cresswell, Tim (2004). Place, A Short Introduction. USA: Blackwell Publishing.
• Doğanay, Hayati (1997). Coğrafyaya Giriş I, Genel Yöntemler, İlkeler ve Fiziki Coğrafyaya Giriş. İstanbul: Öz Eğitim Yay.
• _____, (2011). Türkiye Ekonomik Coğrafyası. Ankara: Pegem Yay.
• Düzgün, Dilaver (2003). “Erzurum Çarşı Pazar”. Milli Folklor 58 (Yaz): 76-85.
• Florida, Richard ve Jackson, Scott (2010). “Sonic City: The Evolving Economic Geography of the Music Industry”. Journal of Planning Education and Research 29 (3): 310-321.
• Gönen, Sinan (2010). “Türkülerin Dilinde İstanbul Silüetinin Görünümü”. Edebiyat Fakültesi Dergisi 23: 159-178.
• Güleç, Hamdi (2006). “Türkülerin ve Destanların Dilinde Bayburt”. Türk Dili ve Edebiyat Dergisi 650: 151-160.
• Hall, Tim (2001) Urban Geography. Londra: Routledge.
• Hudson, Ray (2006). “Regions and Places: Music, İdentity and Place”. Progress in Human Geography 30 (5): 626-634.
• Kaya, Doğan (2004). Anonim Halk Şiiri. (İkinci Baskı). Ankara: Akçağ Yay.
• Kong, Lily (1995a). “Popular Music in Geographical Analyses”. Progress in Human Geography 19: 183-98.
• _____, (1995b). “Music and Cultural Politics: Idealogy and Resistance in Singapure”. Transactions of the Institute of British Geographers 20 (4): 447- 459.
• Kurnaz. Cemal (1990). “Akseki Türküleri”. Milli Folklor 7 (Sonbahar): 53-55.
• Leyshon, Andrew, David Marless ve George Revill (1995). “The Place of Music: Introduction”. Transactions of the Institute of British Geographers 20 (4): 423-433.
• Mc Clain, Stephen S. (2010). “Geographies of American Popular Music: Introducing to Students to Basic Geographic Concepts”. Journal of Geography 109 (5): 207-212.
• Mirzaoğlu, F. Gülay (2003). Çukurova Bozlağı. Ankara: Binboğa Yay.
• _____, (2005). “Türkülerde Mitolojik Unsurlar”. Türkbilig 10: 34-53.
• _____, (2008). “Üsküdar’a Gider İken Aldı da Bir yağmur”: Musikide Üsküdar İmgesi”. VI. Uluslar arası Üsküdar Sempozyumu, Bildiriler I. 419-430.
• Narlı, Mehmet (2007). Şiir ve Mekan. Ankara: Hece Yay.
• Özbay, Murat (1991). “Safranbolu Türküleri”. Milli Folklor 10 (Yaz): 57-58.
• Özbek, Mehmet (1994). Folklor ve Türkülerimiz. İstanbul: Ötüken Yay.
• Özçağlar, Ali (2003). Coğrafyaya Giriş, Sistematik, Kavramlar, Yöntemler. Ankara: Hilimi Usta Matbaacılık.
• Öztelli, Cahit (2002). Evlerinin Önü, Türküler. İstanbul: Özgür Yay.
• Öztürk, A. Osman (1997). “İmre Kaner’den Alınan Kandıra Türküleri”. Milli Folklor 34 (Yaz): 23-25.
• Sanır, Ferruh (2000). Coğrafya Terimleri Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Say, Ahmet (2001). Müziğin Kitabı. Anb kara: Müzik Ansiklopedisi Yay.
• _____, (2008). Müzik Nedir, Nasıl Bir Sanattır?. İstanbul: Evrensel Basım Yay.
• Shobe, Hunter ve Banis, David (2010). “Music Regions and Mental Maps: Teaching Cultural Geography”. Journal of Geography 109 (2): 87-96.
• Sinan, M. Aybike (2011). “Şehir Güzellemesi” http://www.somuncubaba.net. (Erişim 22 Kasım, 2011).
• Smith, Susan J. (1994). “Soundscape”. Area 26 (3): 232-240.
• Şahin, Mehmet (2010). Türk Halk Müziğinde Coğrafi Motifler ve Türküler Atlası.
• Yüksek Lisans Tezi. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• TRT (2002). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi III. (Uzun Havalar) Ankara: TRT Müzik Dairesi Yay.
• _____, (2006a). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi I. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yay.
• _____, (2006b). Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi II. Ankara: TRT Müzik Dairesi Yay.
• Tuan, Yi-Fu (1996). “Space and Place: Humanistic Perspective”. Human Geography An Essential Anthology. Eds. John Agnew, David N. Livingstone and Alisdair Rogers. USA: Blackwell Publishers. 444-457.
• Uğur, Abdullah (2003). Aydın Şehir Coğrafyası. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Yakıcı, Ali (2007). Halk Şiirinde Türkü. Ankara: Akçağ Yay.
• Yetkin, Sabri (1997) Ege’de Eşkıyalar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay.
• Yücel, Talip (1997). Türkiye Coğrafyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.
• Zafer, Zeynep (2001). “Bulgaristan Türklerinin İki Türküsünde Göç Konusu”. Milli Folklor 52: 110-116.